Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 maja 2014r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Barbara Orechwa-Zawadzka (spr.)

Sędziowie: SA Dorota Elżbieta Zarzecka

SA Alicja Sołowińska

Protokolant: Edyta Katarzyna Radziwońska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 maja 2014 r. w B.

sprawy z odwołania B. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji wnioskodawcy B. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 11 września 2013 r. sygn. akt IV U 1285/13

I. oddala apelację;

II. zasądza od B. K. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Sygn. akt III AUa 1783/13

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 19 lutego 2013 roku, wydaną na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku, Nr 8, poz. 43 ze zm.), odmówił B. K. prawa do emerytury. Organ rentowy stwierdził, że nie legitymuje się on wymaganym, 15-letnim okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach.

B. K. w odwołaniu od powyższej decyzji domagał się przyznania prawa do emerytury po uprzednim zaliczeniu jako pracy w szczególnych warunkach, o której mowa w dziale XIV, poz. 24 wykazu A stanowiącego załącznik do w/w rozporządzenia - kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, okresów zatrudnienia od dnia 15 listopada 1976 roku do dnia 31 maja 1980 roku w (...) Przedsiębiorstwie (...) w O., od dnia 1 czerwca 1980 roku do dnia 31 marca 1989 roku w (...) Przedsiębiorstwie (...) w K. oraz od dnia 1 kwietnia 1989 roku do dnia 14 lipca 1992 roku w Spółdzielni (...) w O..

Sąd Okręgowy w Olsztynie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych po rozpoznaniu powyższego odwołania, wyrokiem z dnia 11 września 2013 roku odwołanie oddalił. Sąd I instancji ustalił, że B. K. urodził się w dniu (...). Na dzień 1 stycznia 1999 roku udowodnił 26 lat, 8 miesięcy oraz 1 dzień okresów składkowych i nieskładkowych.

Z dalszych ustaleń Sądu Okręgowego, poczynionych na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach osobowych wnioskodawcy oraz zeznań świadków H. K., W. Ł. oraz M. P. wynikało, że w okresie od dnia 15 listopada 1976 roku do 31 maja 1980 roku wnioskodawca był zatrudniony w (...) Przedsiębiorstwie (...) w O.. Początkowo pracował jako inżynier stażysta, zaś od dnia 15 lutego 1977 roku jako inżynier budowy. Od dnia 1 września 1977 roku zajmował stanowisko kierownika obiektu, a od dnia 1 września 1979 roku - kierownika budowy. Do obowiązków B. K. na stanowisku inżyniera budowy należało m.in. zgłaszanie kierownikowi budowy informacji o występujących brakach w dokumentacji technicznej, zgodności cen i obmiarów w kosztorysach z projektem, pełnienie bezpośredniego nadzoru i kierowanie realizacją robót na przydzielonym odcinku lub obiekcie, współdziałanie z kierownikiem budowy w zakresie m.in. zaznajomienia na naradzie roboczej zespołu technicznego i podwykonawców z dokumentacją techniczną i projektem organizacji robót, zorganizowanie robót, przydzielanie poszczególnych robót pracownikom posiadającym odpowiednie kwalifikacje, instruowanie personelu o stosowaniu właściwych metod w zakresie technologii wykonawstwa, prowadzenie stałej bieżącej kontroli wykonawstwa na budowie, organizowanie bieżącej kontroli jakości produkcji oraz przestrzegania procesów technologicznych, dbanie o prawidłowe prowadzenie wszelkich dokumentów budowy i ich obiegu na budowie, fakturowanie wszelkich wykonanych robót na podstawie prowadzonych ksiąg obmiarów, dokonywanie stałej kontroli wystawiania zleceń oraz analizy tych zleceń. Z zakresu czynności i obowiązków wnioskodawcy zatrudnionego na stanowisku kierownika budowy wynikało, iż był on bezpośrednim przełożonym wszystkich pracowników umysłowych zatrudnionych na budowie, w związku z czym przysługiwało mu prawo do występowania do dyrektora przedsiębiorstwa z wnioskiem o przyjęcie do pracy, ustalenie wysokości wynagrodzenia, przeszeregowania, udzielanie pochwały, przyznawanie premii lub nagrody, ukaranie karą nagany, potrącanie premii lub jej pozbawienie oraz zwolnienie z pracy. Wnioskodawca był również przełożonym wszystkich pracowników fizycznych zatrudnionych na budowie. Przysługiwało mu prawo do składania wniosków w ramach zaliczenia pracownika do grup uposażeniowych, udzielania pochwał, przyznania premii oraz nagród dla pracowników wyróżniających się w pracy, karania karami porządkowymi i zwolnienia. B. K. był odpowiedzialny za całokształt zagadnień związanych z terminowym i jakościowym wykonywaniem zleconych mu zadań, za oszczędne i celowe gospodarowanie przydzielonymi mu środkami produkcji. Do bezpośrednich obowiązków wnioskodawcy jako kierownika budowy należała m.in. szczegółowa znajomość dokumentacji technicznej, organizowanie robót zgodnie z zatwierdzonym projektem organizacji robót, instruowanie personelu o stosowaniu właściwych metod w zakresie technologii wykonawstwa, kwalifikacja jakości materiałów, prowadzenie stałej kontroli wykonawstwa na budowie, organizowanie i prowadzenie bieżącej kontroli jakości produkcji oraz przestrzeganie procesów technologicznych, przestrzeganie przepisów bhp i ppoż., stały nadzór nad prawidłowym i zgodnym z potrzebami budowy użyciem i wykorzystaniem środków produkcji, prowadzenie oszczędnej i prawidłowej gospodarki funduszem płac na budowie, zorganizowanie i dokonywanie prawidłowych wypłat robotnikom za rzeczywiście wykonane prace, przyjmowanie, składanie, przechowywanie i konserwacje materiałów na budowie, zabezpieczanie materiałów i wszelkich składników majątkowych, zorganizowanie i nadzorowanie prawidłowości gospodarki magazynowej, dbanie o prawidłowe prowadzenie wszelkich dokumentów budowy oraz prawidłowy ich obieg na budowie, kompletowanie dokumentów, dokonywanie zapisów pozwalających na wyegzekwowanie pełnej należności od inwestorów, rozliczanie wszelkich wykonanych robót na podstawie prowadzonych ksiąg obmiarów, przedkładanie faktur do zarządu przedsiębiorstwa, stała kontrola zleceń, stałe analizowanie kosztów budowy i wyników ekonomicznych, koordynacja robót budowlano-montażowych z robotami podwykonawców, przedkładanie dowodów RW do zarządu, rozliczanie się pod względem finansowym i materiałowym z działalności, ustalenie dokładnego podziału czynności wśród podległych sobie pracowników umysłowych, zgodnie z zajmowanymi przez nich stanowiskami i potrzebami budowy i opracowanie szczegółowych zakresów czynności. Do obowiązków wnioskodawcy jako kierownika budowy należało nadto organizowanie i kierowanie całością budowy i koordynowanie całością pracy na budowie, kontrola zgodności realizacji obiektu budowlanego pod względem technicznym i ekonomicznym z warunkami pozwolenia na budowę z kosztorysami, z normami państwowymi, opracowaniami typowymi i przepisami techniczno-budowlanymi, nadzór nad wykonywaniem robót budowlanych w sposób zapewniający bezpieczeństwo obiektu budowlanego w trakcie realizacji i użytkowania, organizowanie komisji i narad technicznych związanych z budową obiektu, wykonanie wszelkich czynności związanych z gospodarczą i techniczną stroną budowy i rozliczenie wyników gospodarczych prowadzonej budowy. Na wnioskodawcy w okresie zatrudnienia na stanowisku kierownika obiektu i kierownika budowy ciążył także szereg obowiązków związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy. Z ustaleń Sądu I instancji wynika, że wnioskodawca, będąc zatrudniony na stanowisku kierownika budowy zajmował się między innymi budową S.. Obiekt był budowany od początku, zatem na terenie budowy były wykonywane wszystkie prace, począwszy od obmiarów geodezyjnych, niwelacji terenu, wykopów, zakładania urządzeń wodno-kanalizacyjnych po roboty betoniarskie, montażowe prefabrykatów i konstrukcji stalowych, roboty murarskie, dekarskie, ciesielskie, posadzkarskie, malarskie i montażowe wewnątrz obiektów. Na budowie pracował sprzęt ciężki. Jak ustalił Sąd Okręgowy, pracownicy pracowali w brygadach, na czele których stał tzw. brygadzista pracujący. Ponadto na budowie był zatrudniony inżynier i majster, który stale przebywał na budowie bezpośrednio przy stanowiskach pracy. Codziennie rano odbywała się odprawa, podczas której wnioskodawca przedstawiał plan pracy i zadania do wykonania, udzielał wytycznych, zwracał uwagę na przepisy bhp. Biuro kierownika budowy mieściło się w baraku usytuowanym na terenie budowy. Wnioskodawca odpowiadał za stan bezpieczeństwa na budowie, za materiały i sprzęt i prawidłową organizację pracy budowy, wobec czego bardzo często kontrolował pracę poszczególnych pracowników na budowie.

Zgodnie z dalszymi ustaleniami Sądu Okręgowego poczynionymi na podstawie akt osobowych oraz zeznań świadków P. D., A. S., M. S., H. S. oraz W. S. B. K. w okresie od dnia 1 czerwca 1980 roku do dnia 31 marca 1989 roku był zatrudniony na stanowisku kierownika budowy w (...) Przedsiębiorstwie (...)w K.. W tym okresie nadzorował od podstaw dużą budowę Zakładów (...) w O.. Była to bardzo duża inwestycja, plac budowy zajmował około 8 ha. Na terenie budowy pracowały brygady, na czele których stał pracujący brygadzista. Na budowie byli również zatrudnieni majstrowie. Wnioskodawca codzienne omawiał z majstrami i brygadzistami zadania, które należy wykonać. Udzielał pracownikom instruktażu, w tym również z zakresu bhp. Do pracowniczych obowiązków wnioskodawcy należało również analizowanie dokumentacji projektowej, prowadzenie dziennika budowy, przyjmowanie materiałów przywożonych na budowę. Wnioskodawca był odpowiedzialny za prawidłowe wykonanie robót na budowie, dlatego często przebywał poza biurem i nadzorował pracę poszczególnych pracowników pracujących na budowie. Sprawdzał jakość wykonania poszczególnych etapów budowy, dokonywał obmiarów i rozliczenia budowy. B. K. nadzorował zarówno pracę pracowników świadczących ją w warunkach szczególnych, jak i pracę pracowników, którzy pracy takiej nie wykonywali, tj. murarzy, tynkarzy, malarzy i instalatorów pracujących wewnątrz budynków, pracowników magazynu.

Jak wynika z ustaleń dokonanych przez Sąd Okręgowy na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach osobowych oraz zeznań świadków R. W. i W. N. (1) wnioskodawca w okresie od dnia 1 kwietnia 1989 roku do dnia 14 lipca 1992 roku w Spółdzielni (...) w O. pracował na stanowisku starszego inspektora nadzoru. Do jego obowiązków należało m.in. wykonywanie czynności określonych w zarządzeniu Ministra Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej z dnia 4 maja 1987 roku w sprawie szczegółowych zasad działania inspektora nadzoru inwestorskiego (M.P. z 1987 roku, Nr 16, poz. 140), tj. koordynacja pracy inspektorów nadzoru inwestorskiego wyznaczonych dla danej budowy, uzyskanie pozwolenia na budowę i dziennika budowy, przygotowanie potrzebnych dokumentów do przekazania placu budowy oraz przekazanie placu budowy generalnemu wykonawcy robót przy udziale przedstawiciela pracowni, sprawdzenie kalkulacji szczegółowych wykonawców robót pod względem przyjętych ilości wykazanych robót, przyjętej technologii realizacji i zgodności z projektem technicznym, terminowe sprawdzanie faktur wykonawców celem umożliwienia inwestorom bezpośrednim terminowe ich opłacenie oraz prawidłowe ewidencjonowanie ponoszonych kosztów, terminowe i prawidłowe sporządzanie sprawozdań i analiz z nadzorowanych inwestycji, prowadzenie odpowiedniej ewidencji wartości robót zafakturowanych przez wykonawcę w rozbiciu na obiekty poszczególnych zadań inwestycyjnych, uzgadnianie zgodności ewidencjonowanych wartości z ewidencją prowadzoną w spółdzielniach w aspekcie prawidłowego sporządzenia sprawozdawczości z przerobów, właściwego fakturowania usług zakładu. W powyższym spornym okresie zatrudnienia wnioskodawca rzadko przebywał w biurze w siedzibie zakładu pracy. Przede wszystkim wykonywał pracę w terenie, dokonywał kontroli robót na różnych budowach w imieniu inwestora, sprawdzał prawidłowość wykonywania robót z dokumentacją projektową. Wnioskodawca dokonywał częściowych odbiorów, kontrolował fakturowość wykonanych robót, prawidłowość prowadzenia dziennika budowy, w którym także dokonywał własnych wpisów, uczestniczył w odbiorze końcowym nadzorowanych obiektów. Reasumując, jako inspektor nadzoru sprawował kontrolę nad wszystkimi robotami prowadzonymi na budowie, począwszy od jej rozpoczęcia aż do zakończenia.

Sąd Okręgowy wskazał, że warunkami nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach są: ukończenie przez mężczyznę 60-go roku życia, udowodnienie na dzień 1 stycznia 1999 roku 25-letniego ogólnego stażu pracy i 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych, nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem organu rentowego na dochody budżetu państwa - art. 184 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) w zw. z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku, Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Poza sporem pozostawało, że wnioskodawca w dniu 6 września 2012 roku ukończył 60-ty rok życia oraz na dzień 1 stycznia 1999 roku legitymuje się ponad 25-letnim stażem ubezpieczeniowym. Okolicznością sporną było to, czy B. K. legitymuje się 15- letnim okresem pracy w warunkach szczególnych.

Sąd I instancji po dokonaniu analizy zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego doszedł do wniosku, że okresy zatrudnienia wnioskodawcy w(...) Przedsiębiorstwie (...) w O., w (...) Przedsiębiorstwie (...) w K. oraz w Spółdzielni (...) w O. na stanowiskach kierownika budowy oraz starszego inspektora nadzoru nie podlegają uwzględnieniu do stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Wnioskodawca wykonując pracę na tych stanowiskach nie wykonywał kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji oraz nie sprawował dozoru inżynieryjno-technicznego na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie (tj. pracy, o której mowa w dziale XIV, poz. 24 wykazu A, stanowiącego załącznik do w/w rozporządzenia) stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Powołując się na ugruntowane orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sąd I instancji podniósł, że przewidziane w art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych prawo do emerytury w niższym wieku emerytalnym stanowi przywilej i odstępstwo od ogólnych zasad nabywania prawa do emerytury, a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo. Wyjaśnił, iż czynnościami, o których mowa w dziale XIV, poz. 24 wykazu A, stanowiącego załącznik do w/w rozporządzenia są wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim dozorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Podniósł nadto, że jeśli czynności te wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanym z określoną w dziale XIV, poz. 24 wykazu A, stanowiącego załącznik do w/w rozporządzenia kontrolą lub dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na zasadach przewidzianych w w/w rozporządzeniu, niezależnie od tego ile czasu pracownik poświęca na bezpośredni dozór pracowników, a ile na inne czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część, takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji. Nie ma bowiem żadnych podstaw do wyłączania czynności administracyjno-biurowych takiego rodzaju z czynności polegających na sprawowaniu dozoru i traktowania ich odrębnie. Podkreślił, że czym innym jest wykonywanie czynności administracyjno-biurowych ściśle związanych ze sprawowaniem dozoru inżynieryjno-technicznego, a czym innym wykonywanie w ramach zakresu obowiązków również innych czynności, niemających związku z wykonywaniem bezpośredniego dozoru nad procesem produkcji, czy też dozoru inżynieryjno-technicznego. Wykonywanie takich czynności w ramach zakresu obowiązków na danym stanowisku pracy uniemożliwia sprawowanie dozoru stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, a w konsekwencji wyłącza zaliczenie takiego okresu zatrudnienia do pracy w szczególnych warunkach.

Mając na uwadze dokumenty źródłowe, tj. zakresy obowiązków, znajdujące się w aktach osobowych wnioskodawcy z (...)Przedsiębiorstwa (...) w O. Sąd I instancji stwierdził, że wnioskodawca w spornym okresie wykonywał wiele obowiązków związanych z prowadzeniem dokumentacji związanej z budową, planowaniem produkcji oraz sprawami pracowniczymi, szczególnie zaś w okresie, kiedy pełnił obowiązki kierownika budowy. Wykonywał zatem szeroko rozumiane czynności administracyjno-zarządzające, polegające na wykonywaniu w znacznej części pracy umysłowej i licznych czynności służbowych, związanych z odpowiedzialnością za prawidłową organizację i realizację robót budowlanych, właściwe wykorzystanie pobranych materiałów budowlanych oraz efektywne wykorzystanie załogi, a nie bezpośredni nadzór nad pracownikami wykonującymi pracę w szczególnych warunkach. Sąd Okręgowy podniósł, że analiza zakresu obowiązków i zadań nałożonych na wnioskodawcę nie pozostawia wątpliwości, że spora część jego pracy miała charakter administracyjny, „biurowy”. Była wykonywana w biurze znajdującym się w barakowozie na terenie budowy. Jak wyjaśnił, nie można w tej sytuacji mówić, by praca taka odpowiadała kryteriom pracy o znacznej szkodliwości dla zdrowia, o znacznym stopniu uciążliwości w rozumieniu przepisów w/w ustawy. Zdaniem Sądu I instancji, obowiązki B. K. w tym okresie pracy, podobnie, jak i w okresie pracy w (...) Przedsiębiorstwie (...)w K. nie sprowadzały się zatem jedynie lub w większości do czynności kontrolno-koordynacyjnych, jak też nie były wykonywane w takim zamkniętym pomieszczeniu, tj. oddziale i wydziale, w którym wnioskodawca byłby bezpośrednio narażony na opary, pyły i inne czynniki szkodliwe związane z pracą podległych mu pracowników. Sąd Okręgowy uznał, że wnioskodawca niewątpliwie był zobowiązany do sprawowania bezpośredniego nadzoru nad procesem pracy, jednakże nie ma podstaw do przyjęcia, by taki nadzór był przez niego sprawowany stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, zważywszy również na to, że nie wszystkie stanowiska pracy na budowie były pracami wykonywanymi w warunkach szczególnych, o których mowa w wykazie A, stanowiącym załącznik do w/w rozporządzenia. Takie wnioski płyną również z relacji świadków współpracujących z wnioskodawcą w w/w zakładach pracy. Sąd Okręgowy dodał również, że niewątpliwie na wnioskodawcy, jako kierowniku budowy spoczywała ogromna odpowiedzialność, nie można jej jednak utożsamiać z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych. Nadto Sąd Okręgowy zauważył, że na budowach byli zatrudnieni brygadziści oraz majstrzy i to właśnie oni sprawowali osobisty, bezpośredni nadzór nad pracą pracowników zatrudnionych na budowie. Osoby te były swego rodzaju łącznikiem między załogą a kierownikiem budowy. Organizacyjno-kadrowo-zarządcze działania wnioskodawcy, przy uwzględnieniu faktu, że nadzorował on nie tylko pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach, nie pozwalają na stwierdzenie, by wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace bezpośrednio przy stanowiskach pracy w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż nie można wykluczyć, że wnioskodawca wykonywał pracę w warunkach szczególnych będąc zatrudniony na stanowisku inżyniera stażysty, czy też inżyniera budowy. Zaznaczył jednak, iż nie czynił rozważań odnośnie tego okresu pracy, gdyż nawet uwzględnienie tego okresu do stażu pracy w szczególnych warunkach, nie pozwalałoby na przyznanie wnioskodawcy prawa do emerytury.

Końcowo Sąd Okręgowy stwierdził, że analiza zgromadzonych w sprawie dowodów nie pozwala również na uznanie, by w okresie pracy na stanowisku starszego inspektora nadzoru wnioskodawca świadczył pracę w warunkach szczególnych. Biorąc pod uwagę treść zakresu obowiązków, jakie spoczywały na wnioskodawcy, jak też zeznania świadków R. W. i W. N. (2) Sąd I instancji uznał, że nie ma podstaw do przyjęcia, by w tym okresie pracy wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy sprawował kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji oraz dozór inżynieryjno-techniczny. Wnioskodawca twierdził, że jego podstawowymi obowiązkami były obowiązki wynikające z pkt 1 zakresu obowiązków, pozostałe nie były wykonywane na budowach. Sąd Okręgowy podniósł, że nawet gdyby podzielić stanowisko wnioskodawcy w tym zakresie, to szczegółowa analiza obowiązków wynikających z obowiązujących wówczas szczegółowych zasad działania inspektora nadzoru, określonych w zarządzeniu Ministra Budownictwa Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej z dnia 4 marca 1987 roku, w zestawieniu z relacjami wymienionych wyżej świadków nie pozwala na stwierdzenie, by wnioskodawca pracował w warunkach szczególnych. Nadto Sąd I instancji zwrócił uwagę, iż w trakcie realizacji budowy wnioskodawca dokonywał tzw. odbiorów częściowych, przy czym odbiory te dotyczyły zarówno prac wykonanych przez pracowników stale pracujących w warunkach szczególnych (np. prac zbrojarskich, czy związanych ze spawaniem), jak też prac, które nie były wykonywane w takich warunkach, tj. takich, które były związane, np. z pracami murarskimi, tynkarskimi, czy malarskimi wewnątrz budynków.

Sąd Okręgowy oddalił wnioski stron o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu budownictwa oraz biegłego z zakresu bhp, uznając że sprawa została dostatecznie wyjaśniona do merytorycznego rozstrzygnięcia, a zgłoszone dowody są nieprzydatne do rozstrzygnięcia sprawy. Zdaniem Sądu I instancji, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy w postaci dokumentów oraz dowodów z zeznań świadków w pełni pozwalał na dokonanie oceny charakteru pracy wnioskodawcy.

Reasumując, Sąd I instancji uznał, że okresy pracy wnioskodawcy na stanowisku kierownika budowy, zarówno w (...)Przedsiębiorstwie (...) w O. i w (...) Przedsiębiorstwie (...) w K. oraz na stanowisku starszego inspektora nadzoru w Spółdzielni (...) w O. nie podlegają zaliczeniu do stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy jak w sentencji wyroku orzekł na podstawie art. 477 ^{( 14)} § 1 k.p.c.

B. K. zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu naruszenie:

- prawa materialnego, tj. art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) w zw. z § 2 ust. 1 i § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku, Nr 8, poz. 43 ze zm.) poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, iż praca wnioskodawcy nie spełniała warunków do uznania za pracę w szczególnych warunkach,

- przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę zeznań świadków i materiału dowodowego, który pozwala na przyjęcie, iż praca wnioskodawcy w (...) Przedsiębiorstwie(...)w O., w (...) Przedsiębiorstwie (...) w K. oraz w Spółdzielni (...) w O. mogła być uznana za kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie prac wykonywanych w szczególnych warunkach.

Wskazując na powyższe zarzuty, wnioskodawca domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i przyznania prawa do emerytury oraz zasądzenia zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych za obie instancje po uprzednim przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu budownictwa.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Rozpoznając niniejszą sprawę Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych oraz właściwie zastosował przepisy prawa materialnego, tj. przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku, Nr 8, poz. 43 ze zm.). Sąd Apelacyjny w całości podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne oraz wykładnię przepisów.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji doszedł do prawidłowego wniosku, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na dokonanie ustalenia, aby B. K. w spornych okresach zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w O. od dnia 15 listopada 1976 roku do dnia 31 maja 1980 roku, w (...) Przedsiębiorstwie (...) w K. od dnia 1 czerwca 1980 roku do dnia 31 marca 1989 roku oraz w Spółdzielni (...) w O. od dnia 1 kwietnia 1989 roku do dnia 14 lipca 1992 roku wykonywał pracę w warunkach szczególnych w wymiarze niezbędnym do przyznania prawa do emerytury, tj. w wymiarze 15 lat. Tym samym niezasadny jest zarzut apelacyjny naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. W konsekwencji zaś dokonania powyższego prawidłowego ustalenia Sąd I instancji stosując przepisy prawa materialnego, tj. przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz w/w rozporządzenia, zasadnie stwierdził, że wnioskodawca nie spełnia wszystkich warunków do przyznania prawa do dochodzonego świadczenia.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu II instancji, iż do wywiedzenia powyższych wniosków prowadzi analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w postaci zeznań świadków przesłuchanych w toku postępowania przed Sądem I instancji oraz dokumentacji znajdującej się w aktach osobowych wnioskodawcy.

W tym miejscu należało powołać się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 24 września 2009 roku w sprawie o sygn. akt II UK 31/09 (lex numer 559949), zgodnie z którym jeśli czynności ogólnie pojętej kontroli oraz dozoru inżynieryjno-technicznego wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanym z określoną w pkt 24 działu XIV wykazu A w/w rozporządzenia kontrolą lub dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem uzasadniającym prawo do świadczeń na zasadach przewidzianych w rozporządzeniu, niezależnie od tego, ile czasu pracownik poświęca na bezpośredni dozór pracowników, a ile na inne czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część, takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji. W utrwalonym orzecznictwie zwraca się jednocześnie uwagę, że zachodzi potrzeba odróżnienia czynności administracyjno-biurowych ściśle związanych ze sprawowanym dozorem inżynieryjno-technicznym, od czynności, które nie pozostają w żadnym związku z tym dozorem i stanowią dodatkowe obowiązki. Czym innym jest bowiem wykonywanie czynności administracyjno-biurowych ściśle związanych ze sprawowaniem dozoru inżynieryjno-technicznego, a czym innym wykonywanie w ramach zakresu obowiązków również innych czynności, niemających związku z wykonywaniem bezpośredniego dozoru nad procesem produkcji. Wykonywanie takich czynności w ramach zakresu obowiązków na danym stanowisku pracy uniemożliwia sprawowanie dozoru stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, a w konsekwencji wyłącza zaliczenie takiego okresu zatrudnienia do pracy w szczególnych warunkach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2011 roku w sprawie o sygn. akt II UK 48/11, lex numer 1108485, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 20 marca 2013 roku w sprawie o sygn. akt III AUa 1093/12, lex numer 1314781, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku w wyroku z dnia 22 sierpnia 2012 roku w sprawie o sygn. akt III AUa 374/12 (lex numer 1217658). Dlatego nie można uznać za pracę wykonywaną stale i w pełnym wymiarze czasu w szczególnych warunkach czynności wykonywanych przez ubezpieczonego, który – będąc zatrudniony na stanowisku kierownika robót – poza dozorem inżynieryjno-technicznym wykonywał także inne obowiązki niezwiązane ściśle z tym dozorem (np. prowadzenie dokumentacji osobowej pracowników oraz dokumentacji robót), a bezpośredni nadzór nad robotnikami zatrudnionymi na budowie sprawowali brygadziści, w stosunku do których kierownik był bezpośrednim przełożonym (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22 sierpnia 2012 roku w sprawie o sygn. akt III AUa 374/12, lex numer 1217658). Jak wyjaśnił natomiast Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 grudnia 2013 roku w sprawie o sygn. akt I UK 184/13 (lex numer 1448473) „dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie” – aby mógł być uznany za pracę w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – musi odpowiadać łącznie następującym warunkom: 1) musi być dozorem inżynieryjno-technicznym, czyli dozorem specjalistycznym, a nie dozorem „jakimkolwiek” (nie może być „zwykłym” dozorem wykonywanym w ramach pracowniczego podporządkowania kierownictwu pracodawcy); 2) musi być sprawowany „na oddziałach i wydziałach”, czyli powinien być wykonywany bezpośrednio w określonym, skonkretyzowanym środowisku pracy, w którym istnieje narażenie na czynniki o znacznej szkodliwości dla zdrowia lub powodujące znaczny stopień uciążliwości pracy albo wymagające wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia; 3) powinien dotyczyć prac zgodnych z wykazami prac w szczególnych warunkach (zawartymi w załącznikach do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku) i wykonywanych bezpośrednio przez osoby, nad którymi sprawowany jest nadzór; 4) musi być wykonywany stale przez osobę nadzorującą, czyli nie może mieć charakteru okazjonalnego (peryferyjnego); 5) powinien być sprawowany w pełnym wymiarze czasu pracy, jaki obowiązuje osobę nadzorującą na zajmowanym przez nią stanowisku. Sąd Apelacyjny w składzie orzekającym w niniejszym postępowaniu powyższe poglądy w pełni podziela.

W ocenie Sądu II instancji, Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił charakter pracy wnioskodawcy na stanowisku kierownika budowy w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w O., w (...) Przedsiębiorstwie (...) w K. oraz na stanowisku starszego inspektora nadzoru w Spółdzielni (...) w O. uznając, że okresy te nie podlegają uwzględnieniu do stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

Dokonując oceny charakteru pracy wnioskodawcy w powyższych okresach zatrudnienia Sąd Okręgowy rozważał, czy praca ta może być uznana za pracę w szczególnych warunkach, o której mowa w dziale XIV, poz. 24 wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze - kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. Zaznaczyć należy, iż jak wynika z angażu z dnia 3 lutego 1979 roku (k. 14 akt osobowych) wnioskodawca został przeniesiony na stanowisko kierownika budowy w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w O. od dnia 21 stycznia 1979 roku, a nie zaś – jak ustalił Sąd I instancji od dnia 1 września 1979 roku – i stanowisko to pełnił do końca okresu zatrudnienia w w/w zakładzie pracy, tj. do dnia 31 maja 1980 roku. Stanowisko to pełnił przez cały sporny okres zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...) w K., tj. od dnia 1 czerwca 1980 roku do dnia 31 marca 1989 roku. W spornym okresie zatrudnienia w Spółdzielni (...) w O. od dnia 1 kwietnia 1989 roku do dnia 14 lipca 1992 roku wnioskodawca zajmował zaś stanowisko starszego inspektora nadzoru. Przede wszystkim stwierdzić należy, iż dozór sprawowany przez wnioskodawcę nad podległymi pracownikami (zarówno na stanowisku kierownika budowy, jak również na stanowisku starszego inspektora nadzoru) nie nosił cechy bezpośredniości. Jak wynika z pisemnych zakresów obowiązków wnioskodawcy na stanowisku kierownika budowy w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w O. oraz na stanowisku starszego inspektora nadzoru w Spółdzielni (...) w O., szczegółowo przeanalizowanych przez Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, do zadań wnioskodawcy należał szereg czynności związanych z organizacją i funkcjonowaniem oraz nadzorem nad prowadzonymi budowami. W powyższych katalogach obowiązków nie wyszczególniono bezpośredniego kierowania prowadzonymi robotami i organizowania stanowisk roboczych. Zadania te należały bowiem w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w O. - jak wynika z pisemnego zakresu czynności, obowiązków i odpowiedzialności - do obowiązków osoby zatrudnionej w w/w zakładzie pracy na stanowisku inżyniera budowy i starszego inżyniera budowy. W ocenie Sądu II instancji również zeznania przesłuchanych w sprawie świadków: H. K., W. Ł. oraz M. P. - w odniesieniu do okresu zatrudnienia wnioskodawcy w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w O., P. D., A. S., M. S., H. S. oraz W. S. - w odniesieniu do spornego okresu zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym w K. oraz R. W. i W. N. (2) - w odniesieniu do spornego okresu zatrudnienia w Spółdzielni (...) w O., nie pozwalają na dokonanie ustalenia, aby praca wnioskodawcy we wszystkich trzech w/w zakładach pracy na stanowiskach kierownika budowy oraz starszego inspektora nadzoru polegała na wykonywaniu bezpośredniego nadzoru nad stanowiskami roboczymi. Podkreślenia wymaga, iż - jak wynika z zeznań przesłuchanych w sprawie świadków - w okresach pracy wnioskodawcy na stanowisku kierownika budowy, zarówno w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w O., jak też w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym w K. na budowach byli zatrudnieni brygadziści, majstrowie i inżynierowie budów. O ile zgodzić się trzeba z wnioskodawcą, że pełniąc obowiązki kierownika budowy był on przełożonym zarówno majstrów, brygadzistów, inżynierów budów, jak też pracowników fizycznych, to stwierdzić należy, iż z racji zatrudnienia na budowach takich pracowników nadzoru technicznego jak majstrowie, brygadziści i inżynierowie, nie sposób jest uznać, aby praca wykonywana przez kierownika budowy polegała na wykonywaniu bezpośredniego dozoru nad pracownikami. Argumentacja ta ma również znaczenie dla dokonania oceny charakteru pracy wnioskodawcy na stanowisku starszego inspektora nadzoru. Jak wynika z zasad doświadczenia życiowego, istota pracy na stanowisku inspektora nadzoru polega przede wszystkim na sprawowaniu nadzoru nad wykonanymi pracami w ostatniej kolejności, tj. następczo po nadzorze sprawowanym przez brygadzistów, majstrów, inżynierów budów, a nawet kierowników budów, przy jednoczesnym wykonywaniu szeregu prac związanych z dokumentacją oraz kwestiami finansowymi. Tym samym wykluczone jest uznanie, aby praca ta polegała na bezpośrednim dozorowaniu pracy na stanowiskach roboczych. Poza tym, że pełniony przez wnioskodawcę na stanowisku kierownika budowy oraz starszego inspektora nadzoru dozór nie nosił cechy bezpośredniości, możliwości zaliczenia spornych okresów zatrudnienia do stażu pracy w szczególnych warunkach stoi na przeszkodzie okoliczność, iż do obowiązków B. K. należało m.in. nadzorowanie ogółu prac osób zatrudnionych na budowie na różnych stanowiskach, zarówno wymienionych, jak i niewymienionych w wykazie A, stanowiącym załącznik do w/w rozporządzenia. Wnioskodawca nie świadczył zatem wyłącznie dozoru nad pracownikami, których stanowiska zostały uwzględnione w wykazie, a więc nie sprawował dozoru stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Z zeznań świadków wynikało, że wnioskodawca nadzorował różnych pracowników, których stanowiska zostały wymienione w wykazie A, tj. spawaczy (w dziale XIV, poz. 12), maszynistów ciężkich maszyn budowlanych (w dziale V, poz. 3), zbrojarzy i betoniarzy (w dziale V, poz. 4), monterów konstrukcji metalowych na wysokości (w dziale V, poz. 5), malarzy konstrukcji na wysokości (w dziale V, poz. 6), jak również takich, którzy nie wykonywali prac w szczególnych warunkach w myśl przepisów w/w rozporządzenia, tj. murarzy, tynkarzy, cieśli, robotników budowlanych, operatorów koparki.

Reasumując, Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu I instancji, iż brak jest podstaw do zaliczenia wnioskodawcy do stażu pracy w szczególnych warunkach okresów zatrudnienia na stanowisku kierownika budowy od dnia 21 stycznia 1979 roku do dnia 31 maja 1980 roku w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w O. i od dnia 1 czerwca 1980 roku do dnia 31 marca 1989 roku w (...) Przedsiębiorstwie (...) w K. oraz na stanowisku starszego inspektora nadzoru od dnia 1 kwietnia 1989 roku do dnia 14 lipca 1992 roku w Spółdzielni (...) w O. ze uwagi na brak bezpośredniego nadzoru nad stanowiskami roboczymi oraz niespełnienie wymogu wykonywania dozoru nad pracownikami wykonującymi prace w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (§ 2 ust. 1 w/w rozporządzenia).

Dodać należy, iż zdaniem Sądu II instancji, Sąd Okręgowy prawidłowo uznał, że nie zachodziła potrzeba dopuszczenia dowodu z opinii biegłych sądowych, specjalistów z zakresu budownictwa oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Ustalenie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, stosownie do § 2 ust. 1 w/w rozporządzenia, nie wymaga wiadomości specjalnych uzasadniających przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 2000 roku w sprawie o sygn. akt II UKN 446/99,OSNP 2001/18/562, lex numer 48778 oraz dnia 8 stycznia 2009 roku w sprawie o sygn. akt I UK 201/08, lex numer 738338). Sąd Apelacyjny podziela powyższe stanowisko Sądu Najwyższego. W sprawie niniejszej należało rozstrzygnąć, czy praca wykonywana przez B. K. w spornych okresach odpowiada pracy ujętej w wykazie A załącznika do w/w rozporządzenia. Zdaniem Sądu II instancji dokonanie kwalifikacji przez pryzmat w/w rozporządzenia nie wymagało od Sądu I instancji zasięgnięcia u biegłych wiadomości specjalnych, a ocena ta została w sposób prawidłowy dokonana na podstawie dowodów z dokumentów oraz z zeznań świadków. Z powyższych względów Sąd Okręgowy prawidłowo oddalił powyższe wnioski dowodowe. Z tożsamego względu na podstawie art. 217 § 3 k.p.c. podlegał oddaleniu zgłoszony w apelacji wniosek dowodowy o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu budownictwa.

Nadto wskazać należy, iż wnioskodawca nie legitymuje się żadnym bezspornym okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach, stąd odmowa zaliczenia do tego stażu w/w okresów powoduje, iż nie legitymuje się on co najmniej 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach, niezależnie od uwzględnienia do tego stażu początkowego okresu zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w O. na stanowiskach inżyniera stażysty, inżyniera budowy oraz kierownika obiektu od dnia 15 listopada 1976 roku do dnia 20 stycznia 1979 roku.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt I sentencji wyroku na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., art. 99 k.p.c. oraz § 11 ust. 1 i § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.) – pkt II sentencji wyroku.

A.K.