Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 października 2013r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Bohdan Bieniek (spr.)

Sędziowie: SA Bożena Szponar - Jarocka

SA Piotr Prusinowski

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 października 2013 r. w B.

sprawy z odwołania Z. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji wnioskodawcy Z. R.

od wyroku Sądu Okręgowego w Ostrołęce III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 22 grudnia 2011 r. sygn. akt III U 1227/10

I.  oddala apelację,

II.  zasądza od Z. R. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Sygn. akt III AUa 1477/13

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. decyzjami z dnia 9 czerwca 2010 roku i 7 grudnia 2010 roku, wydanymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) odmówił Z. R. przyznania prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. W ocenie organu rentowego wnioskodawca na dzień 1 stycznia 1999 roku zamiast wymaganego co najmniej 15-letniego stażu pracy w szczególnych warunkach legitymuje się stażem w wysokości 5 lat, 4 miesięcy i 20 dni. Organ rentowy nie zaliczył wnioskodawcy do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia w (...) Fabryce (...) od dnia 23 października 1973 roku do dnia 24 marca 1984 roku.

Z. R. w odwołaniu od powyższej decyzji wniósł o zaliczenie mu spornego okresu zatrudnienia w (...) Fabryce (...) od dnia 23 października 1973 roku do dnia 24 marca 1984 roku do stażu pracy w warunkach szczególnych i przyznanie prawa do emerytury.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, po rozpoznaniu powyższego odwołania, wyrokiem z dnia 22 grudnia 2011 roku, sygn. akt III U 1227/10 oddalił odwołania Z. R. od powyższych decyzji. Sąd Okręgowy powołał się na art. 32 i 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i stwierdził, że w niniejszej sprawie kwestią sporną było legitymowanie się Z. R. wymaganym co najmniej 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych. Ze świadectwa pracy z dnia 8 sierpnia 1990 roku oraz dokumentów znajdujących się w aktach osobowych wynikało, że wnioskodawca rozpoczął pracę w (...) Fabryce (...) w W. od dnia 23 października 1973 roku na stanowisku pomoc przy obróbce drewna, a od dnia 1 września 1974 roku na stanowisku kierowcy wózka akumulatorowego. Na tym stanowisku pracował do dnia 24 marca 1984 roku. Z kserokopii kart wynagrodzeń z lat 1975-1984 wynikało, że miał płacony dodatek za pracę w warunkach szkodliwych. Świadek M. N. oraz wnioskodawca wskazali, że początkowo praca wnioskodawcy polegała na obrzynaniu płyt wiórowych piłą elektryczną. Następnie przeszedł on do pracy na prasie i produkował płyty wiórowe. Praca przy prasie polegała na tym, że maszyna nasypywała wióry, a następnie wykonywała docisk i wytwarzała płytę o ciężarze 115 kg. Wnioskodawca ładował po 18 wytworzonych przez siebie płyt na wózek akumulatorowy i przewoził je w inne miejsce. Zdaniem wnioskodawcy pracą w szczególnych warunkach była jedynie jego praca przy prasie, bowiem unosiły się przy tym pyły i był wyczuwalny zapach amoniaku. Według M. N., który pracował w klejarni, na innym etapie produkcji niż wnioskodawca, wnioskodawca pracował w szczególnych warunkach, ponieważ na hali występowało zapylenie, unosiły się zapachy kleju i amoniaku. Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii dwóch biegłych z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Biegły Z. B. po przeanalizowaniu dostępnego materiału dowodowego stwierdził, że wnioskodawca w spornym okresie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prace w szczególnych warunkach w transporcie wymienione w Wykazie A, dziale VIII pkt 1 oraz dziale VI pkt 7 prace w klejowniach, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Do odmiennych wniosków doszła natomiast w swojej opinii biegła z zakresu I. M.. Uznała, że praca wnioskodawcy w okresie od dnia 23 października 1973 roku do dnia 24 marca 1984 roku nie była pracą wykonywaną w szczególnych warunkach, o której mowa w wykazie A dziale VI pkt 7 w/w rozporządzenia. Zostały tam bowiem wymienione prace w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne. Tymczasem z zeznań świadka M. N. wynikało, że wnioskodawca nie pracował w klejowni, a jedynie praca przy prasie na klejowni jest pracą wykonywaną w szczególnych warunkach. Nadto praca kierowcy wózka akumulatorowego nie była pracą wykonywaną w szczególnych warunkach. Nie można jej było zaliczyć do działu VIII pkt 1 w/w rozporządzenia, gdyż dział ten odnosi się jedynie do transportu i łączności. Poza tym nie była to ciężka praca załadunkowa i wyładunkowa, nie był to również przeładunek materiałów sypkich, pylistych, toksycznych, żrących lub parzących w transporcie. Sąd Okręgowy, mając na uwadze obie opinie biegłych, oraz zeznania świadków zaaprobował opinię wydaną przez biegłą I. M., natomiast pominął opinię Z. B.. Miał przy tym na uwadze fakt, że biegła I. M., sporządzając opinię miała do dyspozycji szerszy materiał dowodowy niż biegły Z. B., w szczególności zeznania świadka M. N., z których jednoznacznie wynikało, że wnioskodawca nie pracował w klejowni. Biegły Z. B., wydając swą opinię, oparł się na tezie, że wnioskodawca pracował w klejowni i dlatego zaliczył jego pracę do prac wykonywanych w szczególnych warunkach, pomimo tego, że nie dysponował żadnymi dowodowymi, które uprawniałyby go do postawienia takiej tezy. Ponadto biegły Z. B. nie uzasadnił, dlaczego pracę wnioskodawcy jako kierowcy wózka akumulatorowego uznał za pracę w szczególnych warunkach. Ograniczył się w tym zakresie jedynie do wskazania działu i punktu z rozporządzenia, do którego przypisał tę pracę. Punkt wymienia szereg różnych prac i zadaniem biegłego było wskazanie, do której pracy można ją zaliczyć. Natomiast opinia biegłej I. M. została wydana w oparciu o całokształt zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym dysponowała opinią sporządzoną przez biegłego Z. B., przy czym swe stanowisko szczegółowo uargumentowała. Zagłębiła się w specyfikę pracy wnioskodawcy przy prasie. Opisała szczegółowo, na czym polega praca na różnych rodzajach pras i jakie szkodliwe czynniki wiążą się z pracą na niej. Biegła swe wnioski oparła na założeniu, że praca wnioskodawcy musiałaby być wyszczególniona w dziale VI rozporządzenia, gdyż tylko ten dział odnosi się do prac w przemyśle drzewnym. Sąd Okręgowy w całości podzielił stanowisko przedstawione przez biegłą, że jedynie praca wymieniona w w/w rozporządzeniu w dziale odpowiadającym specyfice zakładu pracy, w którym pracował wnioskodawcy, mogła być brana pod uwagę, przy ocenie, czy była to praca w szczególnych warunkach. Sąd I instancji, powołując się pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 1 czerwca 2010 roku (II UK 21/10) wskazał, że w świetle wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wyodrębnienie poszczególnych prac ma charakter stanowiskowo - branżowy. Pod pozycjami zamieszczonymi w kolejnych działach wykazu wymieniono bowiem konkretne stanowiska przypisane danym branżom, uznając je za prace w szczególnych warunkach uprawniające do niższego wieku emerytalnego. Taki sposób kwalifikacji prawnej tychże prac nie jest dziełem przypadku. Specyfika poszczególnych gałęzi przemysłu determinuje bowiem charakter świadczonych w nich prac i warunki, w jakich są one wykonywane, ich uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia. Nie można zatem swobodnie czy wręcz dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym. Skoro wnioskodawca pracował w fabryce mebli, to jego pracę można było jedynie rozpatrywać w kategoriach stanowisk wymienionych w dziale VI rozporządzenia, odnoszącego się do przemysłu drzewnego. Sąd okręgowy stwierdził, że analiza prac wyszczególnionych w tym dziale prowadzi do wniosku, że jedynie praca w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne jest pracą wykonywaną w szczególnych warunkach. Tymczasem wnioskodawca w klejowni nie pracował. Praca na prasie oraz jako kierowca wózka akumulatorowego nie była pracą w szczególnych warunkach. Otrzymywanie dodatku szkodliwego nie było tożsame z wykonywaniem pracy w szczególnych warunkach. Dodatek szkodliwy otrzymuje się za pracę wykonywaną w warunkach środowiskowych, w których stężenia i natężenia czynników szkodliwych dla zdrowia przekraczają najwyższe dopuszczalne normy albo w warunkach, w których niemożliwe było zachowanie innych higienicznych norm pracy. Natomiast aby uznać, że dana praca jest pracą wykonywaną w szczególnych warunkach, musi ona być wyszczególniona w powoływanym powyżej rozporządzeniu. Mając na uwadze powyższe Sąd I instancji przyjął, że łączny okres pracy w warunkach szczególnych z okresem uznanym przez organ rentowy wyniósł 11 lat, 6 miesięcy i 28 dni. Wobec braku wymaganych 15 lat w warunkach szczególnych Sąd Okręgowy uznał, że wnioskodawca nie spełnił przesłanki uprawniającej go do nabycia prawa do emerytury z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych i na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 kpc, odwołanie oddalił.

Z. R. zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu błędną ocenę dowodów zgromadzonych w sprawie poprzez posłużenie się niekorzystną dla niego opinią biegłej z zakresu BHP, z której wynikało, że praca wykonywana przez niego w (...) Fabryce (...) od dnia 23 października 1973 roku do dnia 24 marca 1984 roku nie była pracą w szczególnych warunkach i w konsekwencji wadliwe ustalenie, że nie spełnił wymogu przepracowania 15 lat w szczególnych warunkach i nie przysługuje mu prawo do emerytury z tego tytułu.

Wskazując na powyższe, Z. R. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez orzeczenie, że przysługuje mu prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych po rozpoznaniu apelacji, wyrokiem z dnia 27 czerwca 2012 roku zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzające go decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. z dnia 9 czerwca 2010 roku i 7 grudnia 2010 roku i przyznał Z. R. prawo do emerytury, poczynając od dnia 1 czerwca 2010 roku. W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny wskazał, że Sąd pierwszej instancji, wydając zaskarżony wyrok dopuścił się naruszenia przepisów prawa materialnego tj. art. 32 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), które w rozpoznawanej sprawie mają zastosowanie na podstawie art. 184 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zdaniem Sądu Apelacyjnego na podstawie dokumentów zawartych w aktach osobowych wnioskodawcy, świadectwa pracy wydanego przez pracodawcę w dniu 8 sierpnia 1990 roku, zeznań świadka M. N. oraz wnioskodawcy uznał, że Z. R. w spornym okresie pracy zajmował stanowiska: pomocnika przy obróbce drewna do dnia 01 września 1974r. i do dnia 24 marca 1984 roku łączył pracę na stanowisku operatora prasy z pracą na stanowisku kierowcy wózka akumulatorowego, którą wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Prace te zostały przez biegłego z zakresu BHP Z. B. zaliczone do prac wykonywanych w warunkach szkodliwych, jako wymienione w wykazie A, dziale VIII pkt 1 (ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe) oraz dziale VI pkt 7 (prace w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne), stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz w dziale VI pkt 7 ppkt 7 wykazu A załącznika nr 1 do zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 roku w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego (Dz.Urz.M.P.Ch.iL. z 1997r. nr 4) – operator pras wykonujący prace w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne – oraz w dziale VIII pkt 1 ppkt 4 - ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe – operator maszyn, urządzeń i sprzętu przeładunkowego. Sąd Apelacyjny nie zaaprobował opinii biegłej I. M. i wskazał, iż prawa do emerytury nie implikuje zakwalifikowanie przez pracodawcę stanowiska nie objętego załącznikiem do rozporządzenia do prac wykonywanych w szczególnych warunkach. I odwrotnie - nie wymienienie określonych pracodawców w wykazach resortowych, nie przesądza o niemożności zakwalifikowania świadczonych u nich prac jako prac wykonywanych w szczególnych warunkach, jeśli odpowiadają one kryteriom wynikającym z załącznika do rozporządzenia. Wprawdzie wykazy resortowe i zakładowe nie stanowią samodzielnej podstawy zaliczenia danego rodzaju zatrudnienia do prac w szczególnych warunkach, jednak mogą być one pomocne przy wykładni przepisów rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wbrew ocenie Sądu pierwszej instancji, Sąd Apelacyjny uznał, iż praca wnioskodawcy w spornym okresie wykonywana była w szczególnych warunkach w tej samej hali produkcyjnej i przy takim samym zapyleniu, zapachach kleju i amoniaku w powietrzu, co praca świadka M. N., który pracował na stanowisku klejarza. Tym bardziej, że stanowisko operatora prasy położone było w tej samej części hali, w której odbywało się klejenie materiałów, w sąsiedztwie stanowisk klejarzy. Poza tym tego typu praca, operatora pras, charakteryzuje się - podobnie jak praca klejarza - uczestniczeniem w przebiegu procesu klejenia, bowiem oczywistym jest, że do wytworzenia płyty wiórowej używa się nie tylko wiórów ale też klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne. Poza tym praca wnioskodawcy przez cały czas była wykonywana w części hali określanej jako klejownia bezpośrednio przy użyciu klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne, co jednoznacznie wynikało z zeznań wnioskodawcy i świadka M. N.. Poza tym w dziale VI pkt 7 ppkt 7 wykazu do zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 roku w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego, stosowanego pomocniczo do załącznika rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, stanowisko operatora pras w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne zostało wyodrębnione jako praca w warunkach szczególnych. W ocenie Sądu Apelacyjnego, pracę wnioskodawcy w charakterze kierowcy wózka akumulatorowego, również należałoby uznać jako pracę w szczególnych warunkach. Wprawdzie biegli zaliczyli ją do działu VIII pkt 1 wykazu do rozporządzenia i dział VIII pkt 1 ppkt 4 wykazu zarządzenia – ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe – operator maszyn, urządzeń i sprzętu przeładunkowego. Natomiast, w ocenie Sądu Apelacyjnego – nie podważając poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 15 listopada 2000 roku (II UKN 39/00) odnośnie konieczności zaliczania wykonywanych w szczególnych warunkach prac do różnych, odrębnych działów - pracę tę należałoby zakwalifikować do działu VI pkt 7 prace w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz do działu VI pkt 7 ppkt 1 wykazu A załącznika nr 1 do zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 roku w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego (Dz.Urz.M.P.Ch.iL. z 1997r. nr 4) – operator maszyn i urządzeń wykonujący prace w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne. Praca wnioskodawcy jako kierowcy wózka akumulatorowego realizowana była w klejowni hali, a nie na terenie całego zakładu, w takich samych szkodliwych warunkach, i miała charakter pomocniczy oraz techniczny w stosunku do pracy wykonywanej na stanowisku operatora prasy. Polegała na zdjęciu z prasy wytworzonej płyty i przeniesieniu jej w inne miejsce. Nie odnosiła się do pracy w transporcie tylko w przemyśle drzewnym. Sąd Apelacyjny podkreślił też, co wynikało z dodatkowych wyjaśnień wnioskodawcy (k. 120v), że produkcja w (...) Fabryce (...) odbywała się w kilku halach. W hali, w której pracował wnioskodawca i świadek M. N. znajdowały się wyłącznie stanowiska dotyczące klejenia płyt i ich prasowania. W innych halach przebiegały inne cykle produkcyjne w zakresie wytwarzania i montażu mebli. Mając powyższe na uwadze, po doliczeniu do niekwestionowanego przez organ rentowy okresu pracy w warunkach szczególnych - 11 lat 6 miesięcy 28 dni spornego okresu w niezbędnym wymiarze, Sąd Apelacyjny uznał, że Z. R. na dzień 1 stycznia 1999 roku legitymuje się wymaganym przepisami 15-letnim okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach. Kierując się zasadą wynikającą z art. 129 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Sąd Apelacyjny przyznał Z. R. prawo do emerytury w szczególnych warunkach od dnia 1 czerwca 2010 roku, tj. pierwszego dnia miesiąca, w którym został złożony wniosek o emeryturę. Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 kpc, orzekł jak w sentencji wyroku.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. złożył skargę kasacyjną od powyższego wyroku, wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu skargi kasacyjnej, wyrokiem z dnia 3 kwietnia 2013 roku uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego. Sąd Najwyższy wskazał, że Sąd Apelacyjny dokonał zmiany wyroku Sądu I instancji poczyniwszy odmienne ustalenia faktyczne. Uczynił to nie podzieliwszy opinii biegłej, na którym to dowodzie Sąd Okręgowy oparł (w decydującym zakresie) swoje ustalenia, a także ustalając istotne fakty na podstawie tych samych dowodów (zeznań świadka i ubezpieczonego), lecz po wyciągnięciu z nich odmiennych wniosków. W ocenie Sądu Najwyższego odmienne ustalenie wymagało przekonującego uzasadnienia, którego zabrakło. Sąd Apelacyjny ustalił, że praca wnioskodawcy odbywała się w sąsiedztwie stanowisk klejarzy, a „oczywistym jest, że do wytworzenia płyty wiórowej używa się nie tylko wiórów, ale też klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne”. Pracę wnioskodawcy na stanowisku kierowcy wózka akumulatorowego Sąd Apelacyjny również zaliczył do prac w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne, wymienionych w pkt 7 działu VI wykazu A. Taka subsumcja nie została oparta na odpowiednio ustalonych faktach, zatem prawo materialne Sąd zastosował do niedostatecznie ustalonego stanu faktycznego. Sąd II instancji nie podał, na czym oparł swe ustalenie, że wnioskodawca pracował w klejowni (przy czym chodzi o pracę wykonywaną stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy - § 2 ust. 1 rozporządzenia), w dodatku z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne. Używanie tego rodzaju klejów nie może być uznane za „oczywiste”. Ta okoliczność nie może być uznana za fakt powszechnie znany, niewymagający dowodu w rozumieniu art. 228 § 1 kpc. Ustalenie tego, czy wnioskodawca pracował „w klejowni z użyciem klejów zawierający rozpuszczalniki organiczne” było dokonane w pierwszej instancji na podstawie dowodu z opinii biegłej z zakresu bhp, która analizowała zakres obowiązków ubezpieczonego w kontekście pracy na różnych rodzajach pras. Polemika z opinią tej biegłej wymagała – w sytuacji, gdy Sąd uznał ją za nieprzekonującą – zażądania opinii dodatkowej tej samej biegłej lub innego biegłego. Nie jest wystarczające zadeklarowanie przez Sąd, że opinii nie podziela. Powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone między innymi w wyrokach z dnia 26 lipca 2011 roku (I UK 29/11) oraz z dnia 10 stycznia 2012 roku (I UK 235/11), Sąd Najwyższy wskazał na zaniechanie Sądu Apelacyjnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie lub dopuszczenia dowodu z opinii uzupełniającej, co skutkowało naruszeniem art. 278 § 1 kpc i art. 286 kpc w związku z art. 391 kpc. Tym samym odnoszące się do tych przepisów podstawy skargi kasacyjnej organu rentowego okazały się uzasadnione. Sąd Najwyższy uznał także za uzasadnione podstawy skargi obejmujące zarzuty naruszenia prawa materialnego tj. art. 32 ust. 1, 2 i ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 2 ust. 1 i § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Z tych przepisów wnioskodawca wywodził swoje żądanie i na ich podstawie Sąd Apelacyjny je uwzględnił, jednakże dokonał tego do niedostatecznie, nieprawidłowo ustalonego stanu faktycznego. Z powyższych względów Sąd Najwyższy uwzględnił skargę kasacyjną, co powodowało konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (art. 398 ¹⁵§ 1 kpc).

Sąd Apelacyjny po ponownym rozpoznaniu sprawy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy nie była zasadna.

Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i na ich podstawie wywiódł trafne wnioski. Sąd Apelacyjny w całości aprobuje stanowisko Sądu Okręgowego wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i ustalenia poczynione przez Sąd Okręgowy przyjmuje za swoje.

Kwestią sporną w niniejszej sprawie było ustalenie, czy Z. R. w okresie zatrudnienia w (...) Fabryce (...) od dnia 23 października 1973 roku do dnia 24 marca 1984 roku pracował w warunkach szczególnych, a w szczególności, czy wykonywana przez niego praca odpowiadała pracy wymienionej w dziale VI pkt 7 wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - prace w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne. Zaliczenie powyższego okresu do stażu pracy w warunkach szczególnych skutkowało legitymowaniem się wnioskodawcy wymaganym, co najmniej 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych, a co za tym idzie, warunkowało przyznanie mu prawa do emerytury na podstawie art. 184 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Odnosząc się do zarzutów apelacyjnych, w pierwszej kolejności należy wskazać, że ustalenie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy (§ 2 ust. 1 rozporządzenia) nie wymaga zasadniczo wiadomości specjalnych uzasadniających przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego (wyrok Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 marca 2000 roku, II UKN 446/99, LexPolonica nr 352214, OSNAPiUS 2001/18 poz. 562). Do obowiązku Sądu rozstrzygającego kwestię wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze należy samodzielne ustalenie, jakie prace wykonywał wnioskodawca i czy prace te należy zaliczyć do prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a jedynie wyjątkowo można skorzystać w tej kwestii z opinii biegłego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 24 sierpnia 2010 roku, III AUa 487/2010, LexPolonica nr 2461834, Orzecznictwo Sądów Apelacji Białostockiej 2010/3 str. 96). Jednakże w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy w celu oceny charakteru pracy wnioskodawcy w spornym okresie dopuścił dowód z opinii dwóch biegłych z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Biegły Z. B. mając na uwadze wyjaśnienia wnioskodawcy, jak też dokumentację znajdującą się w aktach sprawy, stwierdził, że wnioskodawca w spornym okresie od dnia 23 października 1973 roku do dnia 24 marca 1984 roku wykonywał pracę w szczególnych warunkach wymienioną w wykazie A dział VIII pkt 1 i dział VI pkt 7 załącznika A do rozporządzenia (ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe oraz przeładunek materiałów sypkich, pylistych, toksycznych, żrących lub parzących w transporcie oraz prace w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne). Natomiast biegła I. M. stwierdziła, że wnioskodawca w spornym okresie zatrudnienia nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach. W wykazie A dział VI pkt 7 rozporządzenia wymienione zostały prace w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne. Natomiast praca wnioskodawcy polegała na przewożeniu wytłoczonych płyt wiórowych. Wnioskodawca nie był zatrudniony jako operator pras, a wykonywał pracę na stanowisku kierowcy wózka akumulatorowego. Nie przewoził także materiałów sypkich, pylistych, żrących, czy toksycznych.

Sąd Okręgowy, wydając zaskarżony wyrok oparł się na opinii biegłej I. M., uznając, iż jest ona rzetelna, fachowa, została sporządzona na podstawie bogatszego materiału dowodowego, niż opinia biegłego Z. B..

Mając na uwadze materiał dowodowy zgromadzony w sprawie, w tym akta osobowe oraz zeznania świadka M. N. należało uznać, iż wnioskodawca w spornym okresie nie pracował w warunkach szczególnych. Z dokumentów znajdujących się w aktach osobowych wynikało, że wnioskodawca rozpoczął pracę w (...) Fabryce (...) w W. od dnia 23 października 1973 roku na stanowisku pomoc przy obróbce drewna, a od dnia 1 września 1974 roku na stanowisku kierowcy wózka akumulatorowego. Na tym stanowisku pracował do dnia 24 marca 1984 roku. Z kserokopii kart wynagrodzeń z lat 1975-1984 wynikało, że miał płacony dodatek za pracę w warunkach szkodliwych. Świadek M. N. oraz wnioskodawca zeznali, że początkowo praca wnioskodawcy polegała na obrzynaniu płyt wiórowych piłą elektryczną. Następnie przeszedł on do pracy na prasie i produkował płyty wiórowe. Praca przy prasie polegała na tym, że maszyna nasypywała wióry, a następnie wykonywała docisk i wytwarzała płytę o ciężarze 115 kg. Wnioskodawca ładował po 18 wytworzonych przez siebie płyt na wózek akumulatorowy i przewoził je w inne miejsce. Praca wnioskodawcy polegała na pracy przy prasie i przy wożeniu płyt.

Mając na uwadze obowiązki wnioskodawcy wynikające z zajmowanego przez niego stanowiska, należało uznać, iż nie wykonywał on stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych, polegającej na pracy w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne. W tym zakresie, słusznie Sąd Okręgowy zaaprobował wnioski z opinii biegłej I. M., która szczegółowo przeanalizowała zakres obowiązków wnioskodawcy w spornym okresie i odniosła je do stanowisk pracy wymienionych w załączniku A do rozporządzenia z działu VI zatytułowanego „prace w leśnictwie, przemyśle drzewnym i papierniczym”. Natomiast nie sposób było zaaprobować opinii biegłego Z. B., który w swojej opinii zakwalifikował pracę Z. R. jako ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe oraz przeładunek materiałów sypkich, pylistych, toksycznych, żrących lub parzących w transporcie, wymienioną w dziale VIII pkt 1 załącznika do rozporządzenia. Dział VIII załącznika A do rozporządzenia zatytułowany jest „prace w transporcie i łączności”. Natomiast Z. R. pracował w spornym okresie przy przetwórstwie drewna, nie zaś w transporcie. Przyznając zasadniczą rolę w kwalifikowaniu prac w szczególnych warunkach cytowanemu rozporządzeniu warto podkreślić, że w świetle przepisów wykazu A, stanowiącego załącznik do tegoż rozporządzenia, wyodrębnienie owych prac ma charakter stanowiskowo-branżowy. Pod pozycjami zamieszczonymi w kolejnych działach wykazu wymieniono bowiem konkretne stanowiska przypisane danym branżom, uznając je za prace w szczególnych warunkach uprawniające do niższego wieku emerytalnego. Taki sposób kwalifikacji prawnej tychże prac nie jest dziełem przypadku. Specyfika poszczególnych gałęzi przemysłu determinuje bowiem charakter świadczonych w nich prac i warunki, w jakich są one wykonywane, ich uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia. Nie można zatem swobodnie, czy wręcz dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2010 roku, II UK 21/2010, LexPolonica nr 3026684). Stąd też mając na uwadze materiał dowodowy zgromadzony w sprawie, należało uznać, iż opinia biegłej I. M. jest rzetelna i fachowa, a wnioski w niej zawarte zostały potwierdzone przez pozostały materiał dowodowy zgromadzony w sprawie. Natomiast opinania biegłego Z. B. nie mogła stanowić podstawy do wyrokowania w niniejszej sprawie.

Będąc związanym wykładnią prawa, dokonaną przez Sąd Najwyższy w wyroku wydanym w niniejszej sprawie (art. 398 ²⁰ kpc), jak też na podstawie utrwalonego stanowiska orzecznictwa, jedynie stała praca w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych, wymieniona w wykazie A. Natomiast nie jest dopuszczalne uwzględnianie do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wymaganych do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2008 roku, II UK 306/2007, LexPolonica nr 2084760, OSNP 2009/21-22 poz. 290).

Zatem mając na uwadze materiał dowodowy zgromadzony w czasie postępowania przez Sądem Okręgowym, należało uznać, że praca Z. R. w spornym okresie nie była pracą w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne (dział VI pkt 7 załącznika A). Po pierwsze wnioskodawca miał angaż na stanowisku kierowcy wózka akumulatorowego i z zeznań świadka M. N., jak też wyjaśnień wnioskodawcy, wynikało, iż taką pracę wykonywał. Praca wnioskodawcy nie mogła być także zakwalifikowana jako praca operatora pras stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, skoro do jego obowiązków pracowniczych należało przewożenie płyt wiórowych wózkiem akumulatorowym. Praca operatora maszyn i urządzeń wykonującego prace w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne została wymieniona w załączniku nr 1 do zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 roku w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego (Dz.Urz.M.P.Ch.iL. z 1997r. nr 4). Jednakże Z. R. pracował w innej gałęzi przemysłu.

Istnienie trudnych warunków pracy – praca w pyle, zapach kleju i amoniaku – nie przesądza automatycznie o uznaniu wykonywanej pracy za pracę w szczególnych warunkach. Z przywileju przejścia na emeryturę w niższym wieku emerytalnym, przysługującego pracownikom zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą korzystać wyłącznie pracownicy, którzy byli rzeczywiście zatrudnieni stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szkodliwych warunkach pracy (art. 32 ustawy o emeryturach i rentach w związku z § 2 ust. 1 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r.). Ustanowiony w tych przepisach warunek szczególnego charakteru zatrudnienia, zwłaszcza przy ubieganiu się o prawo do emerytury w niższym wieku emerytalnym, nie może budzić żadnych wątpliwości (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2011 roku, II UK 2/2011, LexPolonica nr 2805987). Skoro wnioskodawca nie pracował stale przy klejeniu płyt wiórowych, używając głównie kleju zawierającego rozpuszczalnik organiczny, to taka praca nie odpowiada pracy w warunkach szczególnych. Wnioskodawca nie kleił płyt w zamkniętym pomieszczeniu, pracował na hali, zatem także z tego powodu nie sposób w tym wypadku zakwalifikować tej pracy jako pracy w klejowni. Świadek M. N. twierdził, że zatrudniony w klejarni przy produkcji płyt i był zatrudniony na innym etapie tej produkcji.

Wobec powyżej przytoczonego orzecznictwa, dotyczącego możliwości samodzielnej oceny przez Sąd charakteru pracy ewentualnie wykonywanej przez wnioskodawcę, nie miały znaczenia uwagi biegłego z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy Z. B.oceniające, iż wnioskodawca w spornym okresie wykonywał pracę w warunkach szczególnych. Ustalenia biegłego były bowiem dowolne, w szczególności biegły nie określił rodzaju kleju, którym posługiwał się Z. R. przy klejeniu płyt i czy był to klej zawierający rozpuszczalnik organiczny. Dodatkowe czynności wykonywane przez Z. R. takie jak: obrzynanie płyt wiórowych, obsługiwanie prasy, przewożenie płyt wózkiem akumulatorowym, nie były czynnościami ściśle związanymi z technologicznym procesem klejenia, a zatem praca wnioskodawcy nie mogła stanowić pracy w warunkach szczególnych

Mając na uwadze powyższe, należało uznać, że Sąd Okręgowy, wbrew zarzutom apelacyjnym, dokonał prawidłowej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, zgodnie ze wskazaniami zawartymi w art. 233 § 1 kpc i słusznie uznał, że praca wnioskodawcy w spornych okresie nie była pracą w warunkach szczególnych. Wbrew zarzutowi apelacyjnemu, Sąd Okręgowy miał na uwadze dowody zgromadzone w aktach osobowych wnioskodawcy, jak tez wystawione przez zakład pracy świadectwo pracy w szczególnych warunkach. Świadectwo takie, jak każdy dokument nieurzędowy w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 kpc, podlegało kontroli zarówno co do prawidłowości wskazanych w nim faktów, jak i co do prawidłowości wskazanej podstawy prawnej, gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest organem państwowym, ani organem wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 24 września 2008 roku, III AUa 795/2008, LexPolonica nr 2153747, Orzecznictwo Sądów Apelacji Białostockiej 2008/4 str. 60). Stąd też Sąd Okręgowy przeprowadził w niniejszej sprawie postępowanie dowodowe w celu ustalenia charakteru pracy wnioskodawcy w spornych okresach, dopuszczając między innymi dowody z zeznań świadków i opinii biegłych z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy i ocenił materiał dowodowy zgodnie z wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego myślenia. Wobec prawidłowej oceny materiału dowodowego i prawidłowych ustaleń faktycznych, upada także zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów prawa materialnego tj. art. 184 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W tym stanie rzeczy, uznając apelację za bezzasadną, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono jak w punkcie II sentencji wyroku na podstawie art. 98 kpc w zw. z § 11 ust. 2 i § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 roku, Nr 163, poz. 1349 ze zm.).