Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 maja 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący sędzia Alicja Sołowińska

Sędziowie Teresa Suchcicka

Bożena Szponar - Jarocka

Protokolant Edyta Katarzyna Radziwońska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 maja 2021 r. w B.

sprawy z odwołania J. B.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość emerytury policyjnej

na skutek apelacji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 16 października 2020 r. sygn. akt IV U 1728/19

oddala apelację.

Teresa Suchcicka Alicja Sołowińska Bożena Szponar - Jarocka

Sygn. akt III AUa 862/20

UZASADNIENIE

Decyzją z 31 lipca 2017 roku Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA ponownie ustalił wysokość emerytury J. B. na kwotę 2.069,02 zł brutto. Emerytura wyniosła 60,67% podstawy wymiaru. Za okresy wskazane w art. 13b o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy przyjęto 5 lat i 9 miesięcy dni służby (od 1 listopada 1984 roku do 31 lipca 1990 roku).

W decyzji powołano się na:

-

art. 15c w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin ( Dz. U. z 2016 r. poz. 708, z późn. zm., dalej jako ustawa emerytalna);

-

otrzymaną z IPN informację z 30 maja 2017 r.

Od powyższej decyzji odwołanie wniósł J. B., zarzucając rozstrzygnięciu naruszenie licznych przepisów ustawy krajowej, ustawy zasadniczej (Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej), umów międzynarodowych wiążących Rzeczpospolitą Polską (Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności) oraz rozporządzeń wydanych przez właściwe organy. W odwołaniu skarżący przedstawił liczne tezy na poparcie swojego stanowiska oraz przedłożył obszerne uzasadnienie. Na podstawie przedstawionych zarzutów wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez przyznanie mu świadczenia emerytalnego w wysokości 11.245,48 zł (tj. w dotychczasowej wysokości) oraz wyrównanie wraz z odsetkami ustawowymi oraz zasądzenie od organu rentowego na jego rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania oraz zasądzenie od odwołującego na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu wskazał, że organ wykonywał swoje obowiązki określone ustawą oraz nie jest uprawniony do dokonywania kontroli ani oceny informacji o przebiegu służby uprawnionego, jest bowiem informacją tą związany. W ocenie organu przepisy będące podstawą decyzji korzystają z domniemania konstytucyjności przepisu, w związku z czym odwołanie jest bezzasadne.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z 16 października 2020 r. zmienił zaskarżoną decyzję i zobowiązał Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji do przeliczenia emerytury J. B. z pominięciem art. 15c ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy od 1 października 2017 r. oraz przekazał do rozpoznania wniosek skarżącego o wyrównanie świadczenia emerytalnego wraz z ustawowymi odsetkami Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Sąd I instancji ustalił, że J. B., urodzony w (...) roku, służył jako żołnierz w latach 1979-1991 na następujących stanowiskach oraz w następujących jednostkach:

-

24 kwietnia 1979 r. – 07 października 1979 r. – Bałtycka Brygada Wojsk Ochrony P., stanowisko: elew;

-

08 października 1979 r. – 14 września 1980 r. – Kaszubska Brygada Wojsk Ochrony P., stanowisko: dyżurny operacyjny;

-

15 września 1980 r. - 01 września 1984 r. – Wyższa Szkoła (...), stanowisko: podchorąży;

-

02 września 1984 r. - 09 października 1984 r. – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w dyspozycji;

-

09 października 1984 r. - 31 października 1984 r. – Dowództwo Wojsk Ochrony P. w dyspozycji;

-

31 października 1984 r. - 01 listopada 1984 r. – (...) Brygada Wojsk Ochrony P. w dyspozycji;

-

01 listopada 1984 r. - 20 października 1985 r. - (...) Brygada Wojsk Ochrony P., stanowisko: zastępca dowódcy strażnicy (...). S.;

-

20 października 1985 r. - 01 października 1988 r. - (...) Brygada Wojsk Ochrony P., stanowisko: dowódca strażnicy (...). S.;

-

01 października 1998 r. – 15 maja 1991 r. - (...) Brygada Wojsk Ochrony P., starszy oficer śledczy wydziału zwiadu.

Do zakresu obowiązków skarżącego w całym toku służby jako żołnierz należało zapewnienie bezpieczeństwa na granicy oraz przejściach granicznych, a w szczególności: dokonywanie patroli na terenach przygranicznych (odcinek 10 km w terenie górskim), pozyskiwanie osobowych źródeł informacji przekazujących dane w zakresie popełnianych na terenie właściwości miejscowej jednostki przestępstw pospolitych (takich jak: nielegalne przekroczenie granicy, naruszenie znaków granicznych, posługiwanie się sfałszowanym dokumentem tożsamości uprawniającym do podróży), kontakt oraz współpraca z odpowiednimi służbami Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej (przekazywanie informacji mających na celu zabezpieczenie granicy, przekazywanie zwierząt żywych, które bez nadzoru, w sposób niekontrolowany przekraczały granicę, należąc odpowiednio do obywateli PRL albo (...)). Zgodnie z opiniami przełożonych dowódców jego „postawa ideowo-moralna” w okresie pełnienia służby nie budziła zastrzeżeń. Był aktywnym członkiem partii ( (...)) oraz „ bronił ustroju socjalistycznego”. Skarżący został przeniesiony do pionu śledczego wydziału zwiadu w związku z trudną sytuacją kadrową w pionie organizacyjnym.

Zgodnie z rozkazami dowódcy (...) Brygady (...) skarżący jako żołnierz szeregowy, a następnie odpowiednio zastępca dowódcy oraz dowódca strażnicy, był zobowiązany do wykonywania, między innymi, następujących czynności:

-

Wzmacnianie morale żołnierzy oraz poprawa organizacji działań jednostki, w tym ograniczanie spożycia alkoholu podczas służby;

-

Umacnianie więzi żołnierzy z mieszkańcami pogranicza;

-

Zwiększenie aktywności zwiadu na granicy celem ograniczenia przestępczości granicznej;

-

Podejmowanie działań profilaktyczno-represyjnych wobec działaczy podziemia politycznego w okresie poprzedzającym oraz czasie wyborów do Rad Narodowych;

-

Zwiększenie współpracy z mieszkańcami pogranicza celem zaangażowania ich w ochronę granicy państwowej;

-

Integracja z młodzieżą na koloniach i wczasach;

-

Zabezpieczenie i nadzór nad powierzonym sprzętem mechanicznym;

-

Nadzór nad prawidłową kontrolą przejść granicznych oraz obszarów bezpośrednio przylegających do linii granicznej;

W ramach pracy w wydziale dochodzeniowo-śledczym wykonywał takie czynności jak udział w przekazaniach obywateli PRL nielegalnie przekraczających granicę z (...) oraz prowadził postępowania przygotowawcze oraz wyjaśniające wobec osób, które nielegalnie przekraczały granicę lub dokonywały przemytu towarów. Czynności tego samego rodzaju wykonywał także po mianowaniu na funkcjonariusza (...) G. w 1991 roku.

Pomimo takiego określenia zakresu zadań zastępcy dowódcy oraz dowódcy strażnicy, w istocie ich zadania sprowadzały się do: prowadzenia prawidłowego nadzoru nad sposobem zabezpieczenia granicy oraz przejść granicznych w rejonie strażnicy, nadzór nad przebiegiem służby podwładnych, dbanie o prawidłową organizację pracy (zarówno biurową, jak i terenową), nadzór nad sprzętem powierzonym jednostce, wykonywanie czynności o charakterze dochodzeniowo-procesowym wobec osób podejrzewanych lub zatrzymanych podczas dokonywania przestępstw pospolitych (tzw. przestępstw granicznych).

Po zwolnieniu ze służby wojskowej wnioskodawca został pozytywnie zweryfikowany oraz skierowany do dalszej służby w III RP. Na podstawie rozkazu personalnego Komendanta Głównego (...) G. nr Pf/97 z 1991 roku został przyjęty do służby stałej w Straży Granicznej. Wnioskodawca złożył ślubowanie funkcjonariusza SG 29 maja 1991 roku. Rozpoczął studia na cywilnej uczelni już po okresie transformacji ustrojowej. J. B. uczestniczył w licznych szkoleniach oraz seminariach dotyczących ochrony granic. Wszelkie oceny wydawane w toku służby były jednoznacznie pozytywne. Podczas pracy w Straży Granicznej służył na następujących stanowiskach:

-

1991 - 1994 – starszy specjalista Wydziału Dochodzeniowo-Śledczego,

-

1994 - 1997 – kierownik samodzielnej Sekcji, naczelnik Wydziału XI Inspektoratu SG z siedzibą w K.,

-

1997 - 1998 – naczelnik Wydziału Nadzoru i Kontroli,

-

1998 - 2000 – Zastępca Komendanta Oddziału (...) (Oddział (...)- (...)), od 2000 roku p.o. Komendanta Oddziału (...)

-

Od 1 grudnia 2000 do 15 stycznia 2008 – Komendant Oddziału (...) w (...)- (...),

Wnioskodawca został zwolniony ze służby w związku z osiągnięciem 30 lat wysługi emerytalnej. W dniu zwolnienia ze służby zajmował stanowiska Komendanta Oddziału Straży Granicznej. Powyższe Sąd I instancji ustalił w oparciu o zeznania świadka M. S., rozkazy dowódców brygady, akta osobowe z IPN, akta emerytalne, akta przedłożone przez skarżącego oraz złożone przez niego wyjaśnienia.

Sąd I instancji wskazał, że 01 stycznia 2017 r. weszła w życie ustawa z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin ( Dz. U. z 2016 r. poz. 2270, dalej jako ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, Ustawa 2016), na mocy której wprowadzono art. 13b ustalający katalog cywilnych i wojskowych instytucji i formacji, w których służba od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. jest uznawana za służbę na rzecz totalitarnego państwa. Ustawa zmieniająca wprowadziła także zasady ustalania wysokości policyjnej emerytury i renty inwalidzkiej nakazując stosowanie art. 15c i 22a ustawy. Przepisy te stanowią, iż w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed 02 stycznia 1999 r., emerytura wynosi 0% podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b i 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4. Wysokość emerytury ustalonej zgodnie z tymi przepisami nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłacanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 15c).

Wspomniany art. 13b ustawy wskazuje, iż za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w dalej wymienionych cywilnych i wojskowych instytucjach i formacjach.

Sąd Okręgowy stwierdził, że literalna wykładnia przepisu jednoznacznie wskazuje, że sama służba w danej formacji nie przesądza o służbie „na rzecz totalitarnego państwa”, a jedynie jest za taką uznawana, w związku z czym podlega kontroli sądowej. Przesłanka ta jest wzruszalna, zaś ciężar dowodowy w tym zakresie spoczywa zarówno na skarżącym, jak i organie rentowym.

Ponadto, Sąd I instancji wskazał na treść uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 16 września 2020 r., z której wynika, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy. W niniejszej sprawie liczne dowody przedstawione przez skarżącego (lub pozyskane na jego wniosek z archiwów publicznych, w tym z IPN) jednoznacznie wskazały, iż nie świadczył on służby na rzecz totalitarnego państwa, zaś jedynie wykonywał swoje obowiązki służbowe na stanowisku będącym odpowiednikiem dzisiejszych stanowisk w formacji mundurowej - Straży Granicznej. Nie ujawniono dowodów przestępczej działalności wnioskodawcy, którą przyjmuje ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy w stosunku do każdego zatrudnionego w służbach bezpieczeństwa państwa poprzez definiowanie służby jako wykonywanej na rzecz totalitarnego państwa (art. 13b). Służba wnioskodawcy sprowadzała się do czynności takich jak bezpośrednia ochrona granicy przed jego nielegalnym przekraczaniem oraz dokonywaniem przemytu, zabezpieczenie znaków granicznych, obserwacja linii granicznej oraz przejść granicznych, współpraca z ludnością lokalną w celu prowadzenia rozpoznania mającego na celu ustalenie, czy w danym czasie na terenach przygranicznych nie pojawiały się osoby „obce”, mogące przekroczyć granicę w stronę Czechosłowacji lub właśnie stamtąd przybywające. W okresie służby w sekcji dochodzeniowo-śledczej wnioskodawca zajmował się czynnościami procesowymi i dochodzeniowo-procesowymi w ramach postępowań przeciwko przestępcom pospolitym (sprawcami czynów określonych m.in. w art. 265, art. 288 k.k. z 1967 roku, art. 87 i innych u.k.s. z 1971 roku, a będącymi sprawcami tożsamych przestępstw określonych aktualnie w kodeksie karnym z 1997 roku oraz kodeksie karnym skarbowym z 1999 roku).

Sąd Okręgowy miał na uwadze, iż rozkazy wydawane dowódcom poszczególnych strażnic przez dowódcę brygady obejmowały także takie działania, jak podejmowanie działań profilaktyczno-represyjnych wobec działaczy podziemia politycznego. Jednak w przypadku skarżącego organ rentowy nie przedłożył jakichkolwiek dowodów, z których wynikałoby, iż wnioskodawca takie działania podejmował.

Sąd I instancji wskazał również, iż zgodnie z dokumentacją osobową wnioskodawcy należał on do (...), a jego postawa ideowo-moralna oraz nastawienie do socjalizmu oceniano jako bardzo dobre. Nie zmienia to jednak faktu, iż sama dokumentacja z określeniami wskazanymi powyżej nie mogła stanowić dowodu na to, iż skarżący działał w służbie totalitarnego państwa – mając na uwadze specyfikę okresu PRL, a w szczególności „kreatywne” podejście do dokumentacji. Trzeba mieć na uwadze, iż bez względu na swoje nastawienie wobec (...) czy też ideologii socjalistycznej określenie w opinii, iż opiniowany jest przeciwny działaniom partii komunistycznej albo idei socjalizmu robotniczego, uniemożliwiłoby skarżącemu dalsze zajmowanie stanowiska. Nie sposób też uznać, w ramach automatyzmu procesowego, iż wszyscy członkowie (...) albo funkcjonariusze służb mundurowych byli bezkrytycznie zaślepieni ideami marksizmu-leninizmu. Wniosek taki byłby niezgodny z doświadczeniem życiowym.

Szczególnie symptomatyczne dla niniejszego rozstrzygnięcia było porównanie, w drodze analogii, zakresu zadań (faktycznie wykonywanych) wnioskodawcy z zakresem Straży Granicznej jako formacji mundurowej powołanej w Rzeczpospolitej Polskiej po okresie transformacji. Zgodnie z art. 1 ustawy z 12 października 1990 r. o Straży Granicznej do zadań Straży Granicznej należy, między innymi:

-

ochrona granicy państwowej na lądzie i morzu;

-

organizowanie i dokonywanie kontroli ruchu granicznego;

-

zapobieganie i przeciwdziałanie nielegalnej migracji;

-

wydawanie zezwoleń na przekraczanie granicy państwowej, w tym wiz;

-

rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców, w zakresie właściwości Straży Granicznej;

-

zapewnienie bezpieczeństwa w komunikacji międzynarodowej i porządku publicznego w zasięgu terytorialnym przejścia granicznego, a w zakresie właściwości Straży Granicznej - także w strefie nadgranicznej;

-

osadzanie i utrzymywanie znaków granicznych na lądzie oraz sporządzanie, aktualizacja i przechowywanie granicznej dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej;

-

ochrona nienaruszalności znaków i urządzeń służących do ochrony granicy państwowej;

-

przetwarzanie informacji, w tym danych osobowych, z zakresu ochrony granicy państwowej, kontroli ruchu granicznego, zapobiegania i przeciwdziałania nielegalnej migracji oraz udostępnianie ich sądom, prokuratorom, organom administracji publicznej i innym organom państwowym, uprawnionym do ich otrzymania na podstawie odrębnych ustaw, w zakresie niezbędnym do realizacji ich zadań;

Sąd Okręgowy wskazał, że wnioskodawca w ramach swoich zadań wykonywał zadania tożsame do zadań realizowanych aktualnie przez funkcjonariuszy Straży Granicznej. Nie sposób więc uznać, iż są to działania niezgodne z prawem, służące jedynie reżimowi totalitarnemu. Działania takie mają na celu zapewnienie porządku publicznego, w związku z czym nie mogą być oceniane negatywnie. Podkreślił brzmienie art. 9 ustawy o SG, zgodnie z którym w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw oraz przestępstw skarbowych, a także wykroczeń oraz wykroczeń skarbowych w zakresie określonym w art. 1 ust. 2 pkt 4 i w art. 1 ust. 2a, funkcjonariusze Straży Granicznej pełnią służbę graniczną, prowadzą działania graniczne, wykonują czynności operacyjno-rozpoznawcze i administracyjno-porządkowe oraz prowadzą postępowania przygotowawcze. Straż Graniczna w celu realizacji ustawowych zadań może korzystać z informacji o osobie, w tym danych osobowych uzyskanych przez uprawnione organy, służby i instytucje państwowe w wyniku wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych lub prowadzenia kontroli operacyjnej. Zgodnie zaś z art. 9b Straż Graniczna przy wykonywaniu swoich zadań może korzystać z pomocy osób niebędących jej funkcjonariuszami. Zabronione jest ujawnianie danych o osobie udzielającej pomocy Straży Granicznej, w zakresie czynności operacyjno-rozpoznawczych, zaś zgodnie z ust. 4 tego artykułu za udzielenie pomocy, o której mowa w ust. 1, osobom niebędącym funkcjonariuszami może być przyznane wynagrodzenie.

Sąd Okręgowy ocenił, że nie można uznać, iż pozyskiwanie przez wnioskodawcę (lub podległych mu żołnierzy) osobowych źródeł informacji w zakresie przestępstw granicznych stanowiło działalność na rzecz państwa totalitarnego skoro ustawa obowiązująca po transformacji ustrojowej przewiduje tożsame rozwiązania. Pozyskiwanie takich źródeł i wykorzystywanie informacji od nich stanowiłoby działalność na rzecz totalitarnego państwa jedynie wtedy, gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynikałoby jednoznacznie, iż informacje te były pozyskiwane w celu zwalczania, przykładowo politycznych struktur „podziemnych” i ich członków. W niniejszej sprawie sytuacja taka jednak nie zaszła. Reasumując wskazał, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwalał na przyjęcie, że w trakcie służby wnioskodawca działał na rzecz totalitarnego państwa, tj. występował przeciwko członkom podziemia politycznego i organizacji związkowych, zwalczał instytucje Kościoła (...) czy też naruszał podstawowe prawa i wolności jednostki, w tym zwłaszcza osób walczących o suwerenność i wolną Polskę. Podkreślił przy tym, że na rzecz wolnej i suwerennej Polski skarżący, po pozytywnej weryfikacji, przez prawie 20 lat pełnił nienaganną służbę w Straży Granicznej, będąc wielokrotnie nagradzanym za zasługi, w tym został nagrodzony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Złotym Krzyżem Zasługi na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. W związku z powyższym, ze względu na błędne zastosowanie prawa materialnego przez organ rentowy Sąd Okręgowy orzekł o zmianie decyzji, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., .Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia pozostawały podniesione przez skarżącego zarzuty odnoszące się do niezgodności tych przepisów z ustawą zasadniczą oraz niezgodności decyzji z przepisami wiążącego Rzeczpospolitą Polską prawa międzynarodowego, bowiem już błędne zastosowanie prawa materialnego przez organ skutkowało niezgodnością z prawem wydanej decyzji. Sąd Okręgowy przekazał wniosek o wyrównanie świadczenia emerytalnego wraz z ustawowymi odsetkami do rozpoznania organowi rentowemu, zgodnie z art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożył organ rentowy. Zaskarżając wyrok w całości, zarzucił mu naruszenie:

a)  art. 15c w zw. z art. 13b ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, (...)Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2019 r. poz. 288 z poźn. zm.), dalej zwana „ustawą zaopatrzeniową''' oraz art. 2 ust 1 i ust 4 ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 2270), zwanej dalej „ustawą zmieniającą", poprzez ich niezastosowanie w sytuacji gdy bezspornym jest, iż Odwołujący pełnił formalnie służbę na rzecz totalitarnego państwa zdefiniowaną w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, a w związku z tym spełnione zostały przesłanki warunkujące ponowne przeliczenie jego świadczenia z zabezpieczenia społecznego służb mundurowych,

b)  art. 15c w zw. z art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej w zw. z § 14 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (tekst jednolity: Dz. U. z 2015 r. poz. 1148 ze zm.) poprzez ich niezastosowanie, a tym samym błędne ustalanie wysokości policyjnej emerytury w stosunku do byłego funkcjonariusza pełniącego służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej,

c)  art. 2 ust. 1 i ust. 4 ustawy zmieniającej poprzez ich niezastosowanie, w sytuacji gdy z informacji o przebiegu służby nr (...) z 30 maja 2017 r. jak również z zeznań Odwołującego oraz zgromadzonych w aktach sprawy dokumentów dotyczących przebiegu służby odwołującego wynika jednoznacznie, że w okresie od 01 listopada 1984 r. do 31 lipca 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ust 1 pkt 5 litera b tiret 8 ustawy zaopatrzeniowej oraz w art. 2 ust. 1 pkt 7 ustawy z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów ( tj. Dz. U. z 2013 r. poz. 1388),

d)  art. 178 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej ( Dz. U. z 1997 r. nr. 78 poz. 483 z późn zm.) w zw. z art. 15c ustawy zaopatrzeniowej oraz art. 2 ust 1 i 4 ustawy zmieniającej poprzez jego niezastosowanie i wydanie orzeczenia z pominięciem obowiązujących przepisów prawa,

e)  art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji nie zawieszenie postępowania odwoławczego do czasu rozstrzygnięcia postępowań toczących się przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach oznaczonych sygn. akt P 4/18, P 16/19 oraz P 10/20. w których ma zostać rozstrzygnięta kwestia zgodności z Konstytucją art. 15c, art. 22a i art. 24a w związku z art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, w brzmieniu nadanym przez art. 1 ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, (…), Straży Granicznej , (…) oraz ich rodzin w związku z art. 2 tej ustawy, w sytuacji gdy głównym zarzutem odwołującego jest niekonstytucyjność przepisów stanowiących podstawę wydania zaskarżonej decyzji z 31 lipca 2017 r. ( znak (...) ) o ponownym ustaleniu wysokości emerytury policyjnej,

f)  art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13b ustawy zaopatrzeniowej poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów, a w związku z tym bezpodstawne uznanie przez sąd I instancji, wbrew jednoznacznym ustaleniom dokonanym w toku postepowania dowodowego, iż służba Pana J. B. nie stanowi służby na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu ustawy zaopatrzeniowej

g)  przepisów postępowania, a to art. 233 § 1 w zw. z art. 252 k.p.c., które miało wpływ n; treść rozstrzygnięcia, polegające na zakwestionowaniu przez Sąd I instancji oświadczenia IPN, pomimo braku udowodnienia przez Odwołującego się okoliczności przeciwnych

h)  art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. w zw. z art. 13b i art. 15c ustawy zaopatrzeniowej oraz przez bezpodstawne uznanie, iż pozwany organ emerytalny zobowiązany był do wykazywania iż Odwołujący podejmował jakąkolwiek działalność polegającą na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli była trwale związana z łamaniem praw człowieka i obywatela na rzecz komunistycznego ustroju totalitarnego

i)  art. 13b ustawy zaopatrzeniowej poprzez bezpodstawne przyjęcie, iż dla uznania iż służba wykonywana była na rzecz totalitarnego państwa niezbędne jest wykazanie podejmowania działań polegających na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa di życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli, była trwałe związana z łamaniem, praw człowieka i obywatela na rzecz komunistycznego ustroju totalitarnego, gdy z literalnego brzmienia art. 13b wynika wprost, iż kwalifikacja powyższa uzależniona jest jedynie od ustalenia faktu pełnienia służby w jednej z jednostek wymienionych w przepisie,

j)  art. 13b ustawy zaopatrzeniowej poprzez wprowadzenie do zawartej w tym artykule definicji służby na rzecz totalitarnego państwa przesłanek z tego przepisu niewynikających tj. obowiązku dodatkowego wykazywania, iż praca lub służba w jednostkach i formacjach wymienionych w treści tego przepisu polegała na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa di życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli, była trwałe związana z łamaniem, praw człowieka i obywatela na rzecz komunistycznego ustroju totalitarnego, co w konsekwencji prowadzi do nieuzasadnionego, sprzecznego z jednoznacznym, literalnym brzmieniem tego przepisu zawężenia wprowadzonej w nim przez ustawodawcę definicji tej służby

k)  art. 2 ust. 1 pkt 7 ustawy lustracyjnej przez niezgodne z tym przepisem uznanie, iż służba odwołującego jako oficera zwiadu (...) nie polegała na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa di życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli, była trwałe związana z łamaniem, praw człowieka i obywatela na rzecz komunistycznego ustroju totalitarnego,

l)  art. 87 § 1 ustawy z 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym poprzez niezgodne z powyższym przepisem uznanie przez Sąd I instancji, iż uchwała Sądu Najwyższego z 16 września 2020 r. III UZP 1/20 ma charakter wiążący w niniejszej sprawie.

Mając powyższe na uwadze pełnomocnik organu rentowego wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA z 31 lipca 2017 r. nr świadczenia (...) o ponownym ustaleniu wysokości policyjnej emerytury; zasądzenie od odwołującego na rzecz Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za II instancję oraz o wyznaczenie rozprawy.

Ewentualnie, wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi decyzję w zakresie zasądzenia na rzecz Pozwanego kosztów postepowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Odpowiedź na apelację złożył odwołujący J. B., wnosząc o jej oddalenie w całości oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów postepowania apelacyjnego, podtrzymując stanowisko zawarte w odwołaniu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja, jako niezasadna, podlegała oddaleniu.

Przedmiotem sporu w rozpoznawanej sprawie jest wysokość emerytury J. B. obniżona decyzją Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z 31 lipca 2017 r., na podstawie art. 15c w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 708, z późn. zm.), w oparciu o informację otrzymaną z IPN nr (...) z 30 maja 2017 r. o przebiegu służby odwołującego się na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy.

Sąd I instancji po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, w tym na podstawie analizy akt osobowych z przebiegu służby odwołującego, rozkazów wydawanych dowódcom strażnic, zajmowanych przez niego stanowisk uznał, że pełniona służba w Wojskach Ochrony P. w latach 1984-1990 nie polegała na działaniu na rzecz totalitarnego państwa, tj. na występowaniu przeciwko członkom podziemia politycznego i organizacji związkowych, zwalczaniu instytucji Kościoła (...) czy tez na naruszaniu podstawowych praw i wolności jednostek, w tym zwłaszcza osób walczących o suwerenną i wolną Polskę. W szczególności wskazywało na to przejście pozytywnej weryfikacji i 20 letnie pełnienie nienagannej służby w Straży Granicznej w wolnej Polsce, za co został nagrodzony przez Prezydenta RP Złotym Krzyżem Zasługi. Z tych powodów Sąd Okręgowy uznał, że w stosunku do J. B. zastosowanie prawa materialnego przez organ rentowy było błędne i orzekł o zobowiązaniu dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji do przeliczenia emerytury.

Podstawą do obniżenia emerytury należnej J. B. była informacja IPN z 30 maja 2017 r. o przebiegu służby odwołującego się na rzecz totalitarnego państwa. Informacja ta została wydana przez IPN w oparciu o art. 13a ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, (…) oraz ich rodzin , w brzmieniu nadanym mu art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016 poz. 2270). Zgodnie z treścią art. 13a. ust. 1 na wniosek organu emerytalnego Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu sporządza na podstawie posiadanych akt osobowych i, w terminie 4 miesięcy od dnia otrzymania wniosku, przekazuje organowi emerytalnemu informację o przebiegu służby wskazanych funkcjonariuszy na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Zgodnie z art. 13a ust. 5 ustawy informacja o przebiegu służby jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzonym na podstawie akt osobowych przez właściwe organy.

Zgodnie z § 14 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, (…) oraz ich rodzin (Dz. U. z 2015 r., poz. 1148) środkiem dowodowym potwierdzającym datę i podstawę zwolnienia ze służby oraz okres służby jest zaświadczenie o przebiegu służby sporządzone na podstawie akt osobowych funkcjonariusza wystawione przez właściwe organy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, organ rentowy ustalając wysokość emerytury J. B. był związany treścią informacji IPN o przebiegu jego służby „na rzecz totalitarnego państwa”, bowiem w świetle obowiązujących przepisów organ ten nie ma możliwości kontroli ani oceny informacji dotyczącej przebiegu służby funkcjonariusza. Natomiast Sąd Okręgowy rozpoznając w odwołanie nie pozostawał związany powyższą informacją, bowiem ubezpieczony ubiegający się o świadczenia z ubezpieczenia społecznego w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych może wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia. W orzecznictwie sądów powszechnych, sądów administracyjnych oraz Sądu Najwyższego ukształtował się jednolity pogląd, zgodnie z którym okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego. Ponadto przeciwko informacji o przebiegu służby mogą być przeprowadzane przeciwdowody

Sąd Najwyższy (por. wyroki z 9 kwietnia 2009 r., I UK 316/08, LEX nr 707858; z 6 września 1995 r., II URN 23/95, OSNAPiUS 1996 nr 5, poz. 77, z 8 kwietnia 1999 r., II UKN 619/98, OSNAPiUS 2000 nr 11, poz. 439, z 4 października 2007 r. I UK 111/07, LEX nr 275689, z 2 lutego 1996 r., II URN 3/95, OSNAPiUS 1996 nr 16, poz. 239 oraz z 25 lipca 1997 r., II UKN 186/97, OSNAPiUS 1998 nr 11, poz. 342) na gruncie art 473 k.p.c. wielokrotnie wypowiadał się, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i prawa pracy w postępowaniu przed sądem nie obowiązują ograniczenia dowodowe. W postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe prowadzenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron nie podlega żadnym ograniczeniom. Nie może zatem ulegać wątpliwości, że pracownik czy ubezpieczony ubiegający się o świadczenie z ubezpieczenia społecznego może w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia - także wówczas, gdy z dokumentu np. zaświadczenia o zatrudnieniu, wynika co innego.

Przywołać należy stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z 9 grudnia 2011 r. sygn. akt II UZP 10/11 (OSNP 2012/23-24/298) w którym Sąd ten przyjął, że sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Należy podkreślić, że postanowienie Sądu Najwyższego zapadło na tle obniżenia emerytury policyjnej w związku z pierwszą ingerencją ustawodawcy w świadczenia emerytalne funkcjonariuszy reżimu komunistycznego, kiedy to do ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, wprowadzono dodatkowy art. 15b przewidujący, że obniża się emeryturę osobie, która pełniła służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r.

Sąd Najwyższy przyjął zatem i ten pogląd Sąd Apelacyjny podziela, że informacja IPN stanowi dowód, który nie jest jednak dowodem wyłącznym albo dowodem niepodważalnym, którym sąd byłby związany, bez możliwości jego oceny w ramach przysługującego sądowi prawa do swobodnej i wszechstronnej oceny dowodów (art. 233 §1 k.p.c.). Przyjęcie stanowiska odmiennego aktualizowałoby kompetencję Instytutu Pamięci Narodowej w postaci przymiotów organu rozstrzygającego arbitralnie kwestie wysokości świadczenia emerytalnego bez potrzeby odwoływania się do sądu, wyłączając z kolei kompetencje sądu poza jedynie akceptacją ustaleń zawartych w informacji IPN.

W zakresie podniesionych w niniejszej sprawie zarzutów wskazać należy, że wprawdzie z literalnego brzmienia przepisu art. 13b ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin wynika, że jedynym kryterium pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa jest fakt pełnienia służby w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w wymienionych w nim jednostkach organizacyjnych będących częścią aparatu systemu policyjnego, na którym opiera się państwo totalitarne, to jednak zdaniem Sądu Apelacyjnego, mając na uwadze wykładnię celowościową ustawy, uznać należy, że istotne znaczenie dla interpretacji definicji „służby na rzecz totalitarnego państwa” ma rodzaj i zakres czynności wykonywanych w trakcie służby.

Ww. ustawa nie zawiera definicji „służby na rzecz totalitarnego państwa”. Celem odkodowania znaczenia tego sformułowania należy w związku z tym odnieść się do definicji zawartej w ustawie z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz o treści tych dokumentów ( Dz.U. z 2019 r. poz. 430). Zgodnie z preambułą ww. ustawy służbą tego rodzaju jest „praca albo służba w organach bezpieczeństwa państwa komunistycznego, lub pomoc udzielana tym organom przez osobowe źródło informacji, polegające na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli, była trwale związana z łamaniem praw człowieka i obywatela na rzecz komunistycznego ustroju totalitarnego”.

W uzasadnieniu projektu ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy służb mundurowych wskazano, iż jej celem jest „wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo – świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym „służbę na rzecz totalitarnego państwa” w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, do zastosowania rygorów z art. 15c ustawy nie wystarczy samo formalne pełnienie służby w jednostkach wymienionych w art. 13b ustawy w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. ale pełnienie służby polegające na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli, łamaniem praw człowieka i obywatela.

Odwołać się też należy przeprowadzonej przez Sąd Najwyższy wykładni art. 13b ust. 1 ustawy z 16 grudnia 2016 r. w uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 16 września 2020 r. ( III UZP 1/20). We wskazanej uchwale Sąd Najwyższy stwierdził: „Kryterium służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13 b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, […] oraz ich rodzin (jednolity tekst Dz. U. z 2020 r., poz. 723) powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.”

Sąd Najwyższy we wspomnianej uchwale potwierdził też stanowisko, że sądu powszechnego nie wiąże informacja o przebiegu służby wydana przez IPN w trybie art. 13a ust. 1 ustawy z 1994 r. W konsekwencji w razie stosownego zarzutu przeciwko osnowie informacji, sąd jest zobowiązany do rekonstrukcji przebiegu służby w konkretnym przypadku, na podstawie wszystkich okoliczności sprawy. W szczególności na podstawie długości okresu pełnienia służby, jej historycznego umiejscowienia w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., miejsca pełnienia służby, zajmowanego stanowiska (§ 59 uchwały SN). W tym zakresie Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na potrzebę sięgania do opinii służbowych funkcjonariuszy, uwzględniania ogólnych reguł dowodzenia: rozkładu ciężaru dowodu, dowodu prima facie, domniemań faktycznych, wynikających z informacji o przebiegu służby (§ 60 uchwały SN). Wskazano, że przy ocenie zasadności objęcia konkretnej osoby zakresem ustawy okolicznością, której nie można pominąć jest sam fakt weryfikacji w 1990 r. (§ 92 uchwały SN).

Zgodzić się też należy ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, że nie każde nawiązanie stosunku prawnego w ramach służby państwowej wiąże się automatycznie z zindywidualizowanym zaangażowaniem bezpośrednio ukierunkowanym na realizowanie charakterystycznych dla ustroju tego państwa jego zadań i funkcji. Charakteru służby „na rzecz” państwa o określonym profilu ustrojowym nie przejawia ani taka aktywność, która ogranicza się do zwykłych, standardowych działań podejmowanych w służbie publicznej, to jest służbie na rzecz państwa jako takiego, bez bezpośredniego zaangażowania w realizacje specyficznych – z punktu widzenia podstaw ustrojowych – zadań i funkcji tego państwa, ani tym bardziej taka aktywność, która pozostaje w bezpośredniej opozycji do zadań i funkcji państwa totalitarnego (§ 82 uchwały SN). W ocenie Sądu Najwyższego nie można zakładać, że każda osoba pełniąca służbę działała na rzecz totalitarnego państwa, gdyż niektóre funkcje związane były z realizacją zadań w zakresie bezpieczeństwa państwa, które są istotne w każdym jego modelu; niezależnie od tego komu była podporządkowana: służba w policji kryminalnej, ochrona granic (§ 95 uchwały SN).

Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na potrzebę odróżnienia osób, które kierowały organami państwa totalitarnego, angażowały się w realizację zadań i funkcji państwa totalitarnego, nękały swych obywateli także na innym polu niż styk szeroko rozumianego prawa karnego, a więc tych podmiotów, których ocena jest zdecydowanie negatywna, od osób, których postawa nie pozostawała w bezpośredniej opozycji do zadań i funkcji państwa, lecz sprowadzała się do czynności akceptowalnych i wykonywanych w każdym państwie, także demokratycznym, bez skojarzeń prowadzących do ujemnych ocen. Inaczej każdy podmiot funkcjonujący w systemie państwa w tych latach mógłby się spotkać z zarzutem, ze jego działanie, w ogólnym rozrachunku, było korzystne dla państwa totalitarnego (§ 90 uchwały SN) .

Sąd Najwyższy konkludując wskazał, że pojęcie „służby na rzecz totalitarnego państwa” sensu stricto: „powinno objąć lata 1944-1956 i wiązać się wyłącznie z miejscem pełnienia służby, o ile oczywiście nie zostaną wykazane przez zainteresowanego przesłanki z art. 15c ust. 5 ustawy z 1994 r. lub w informacji o przebiegu służby zostaną wskazane okoliczności z art. 13a ust. 4 pkt 3 ustawy z 1994 r.” (§ 93 uchwały SN). Natomiast „pojęcie sensu largo obejmie zaś okres wskazany w art. 13 b, czyli łączy w sobie cechy okresu totalitarnego i posttotalitarnego (autorytarnego) oraz pierwszego okresu transformacji, to jest od utworzenia rządu T. M.. […] tak interpretowane pojęcie zostanie ukierunkowane na funkcje, jakie pełnił i zadania, jakie podczas służby wykonywał funkcjonariusz.” (§ 94 uchwały SN).

W niniejszej sprawie IPN wydał informację o przebiegu służby odwołującego się stosowanie do art. 13 a ust. 1 ustawy z 1994 r. i na podstawie akt osobowych stwierdził, że J. B. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 01 listopada 1984 do 31 lipca 1990 r., o którym mowa art. 13b ustawy.

J. B. w odwołaniu oraz przed Sądem I instancji kwestionował służbę na rzecz totalitarnego państwa wskazaną w informacji IPN. Twierdził, że pełnił służbę wojskową od 1 listopada 1984 r. do 15 maja 1991 r. w (...) Brygadzie (...). Przed przyjęciem do służby w Straży Granicznej został zwolniony ze służby wojskowej. Odwołujący wskazał także, iż służba przed 30 lipca 1990 r. oraz po tej dacie do momentu przejścia do służby granicznej ( 15 maja 1991 r. ) niczym się nie różniła. Do podstawowych zadań Straży Granicznej należy nadal poszukiwanie zagrożeń w sąsiedztwie granicy oraz wykrywanie sprawców przestępstw granicznych. Z zeznań świadka M. S., pełniącego wówczas służbę z odwołującym wynika, iż J. B. jako dowódca organizował całe życie strażnicy, czyli zajmował się organizowaniem i planowaniem służby, które miało na celu zabezpieczenie granicy, nieprzekraczaniu tej granicy przez osoby niepowołane. Następnie świadek wskazał, że strażnica zajmowała się przede wszystkich ochroną granicy państwowej na przydzielonym jej odcinku. Chodziło o ochronę granicy przed nielegalnym przekroczeniem, przed przemytem - ogólnie do czego jest powołana straż graniczna. To były takie zadania, jakie w tej chwili wykonuje straż graniczna. Chodziło o zapobieganie popełnianiu przestępstw, wykroczeń, wszystkich tych rzeczy, które są związane z ochroną granic. To było też osadzanie znaków granicznych, utrzymywanie ich, sprawdzanie czy znaki nie zostały uszkodzone, a nawet pomaganie ludności w codziennym życiu. Świadek dodał również, iż dowódca strażnicy i osoby pełniące tam służbę w czasie codziennych obowiązków służbowych pełniły patrole, - bardzo często pełnione na szlakach przy granicy, podczas których spotykano się z mieszkańcami, których pytano, czy nie widzieli czegoś podejrzanego. Świadek wskazał również, że z (...) Brygady (...) J. B. został przeniesiony do Wydziału Dochodzeniowo-Śledczego, prowadził postępowania przygotowawcze wobec osób, które zostały zatrzymane za nielegalne przekroczenie granicy państwowej bądź przemyt. Taka osoba została zatrzymywana przez straż graniczą, a następnie przekazywana do tego wydziału celem podjęcia dalszych czynności (k. 285-286).

W aktach osobowych odwołującego nie ma żadnego dokumentu lub innego dowodu, który by wskazywał, że wnioskodawca został przeszkolony pod kątem działań wywiadowczych czy kontrwywiadowczych. Z opinii służbowych, rozkazów personalnych w związku z awansem (k.13,15,23,179) jednoznacznie wynika uzyskiwanie pozytywnych ocen od przełożonych. W aktach sprawy znajduje się również szereg dokumentów wskazujących na zakres wykonywanych wówczas czynności służbowych podczas pełnienia służby w Straży Granicznej oraz w Wydziale Dochodzeniowo-Śledczym (k.35,197,203). Brak jest zatem jakichkolwiek danych, aby uznać, że J. B. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu wcześniej określonym. Akta osobowe nie wskazują, że odwołujący podejmował specyficzne bezpośrednie działania, które zmierzały do nękania obywateli i naruszania ich podstawowych praw i wolności. Brak jest też wskazań, że działania takie podejmował pośrednio przez ich: organizowanie, inspirowanie, nadzorowanie (czyli działania podobne do określenia współsprawstwa w prawie karnym). Również zeznania świadka M. S. należy uznać za wiarygodne, korespondujące z zebranym w sprawie materiałem dowodowym.

Organ rentowy nie przejawił natomiast odpowiedniej inicjatywy dowodowej, aby wykazać, że J. B. „pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa” w rozumieniu wskazanym w uchwale Sądu Najwyższego w sprawie III UZP 1/20. Sąd Apelacyjny nie widział żadnych wskazań aby podjąć inicjatywę dowodową z urzędu (art. 232 zd. 2 k.p.c.) w interesie publicznym, ponieważ biorąc pod uwagę stanowiska służbowe, które zajmował odwołujący i to jakie czynności wykonywał, a także okres służby przypadający na lata 1984-1990 jest mało prawdopodobne, aby pełnił on służbę na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu wynikającym z uchwały w sprawie III UZP 1/20.

Skoro odwołujący nie może być zakwalifikowany jako pełniący służbę w rozumieniu art. 13b ustawy z 1994 r., to nie ma do niego zastosowania art. 15c ust. 1-3 ustawy. Oznacza to, że emerytura odwołującego nie mogła być obniżona.

W sytuacji gdy podstawą uwzględnienia odwołania (a także oddalenia apelacji) było ustalenie, że J. B. jako pełniący służbę wojskową w ramach Wojsk Ochrony P. do chwili powołania Straży Granicznej (maj 1991 r.) nie pełnił służby ,,na rzecz państwa totalitarnego’’ zbędnym jest odnoszenie się do zarzutu naruszenia przepisów Konstytucji.

Odnośnie zawartego w apelacji zarzutu naruszenia art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. poprzez jego niezastosowanie należy wskazać, że pomimo, iż ww. przepis umożliwia sądowi zawieszenie postępowania jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku postępowania toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym, to wniosek ten nie zasługiwał na uwzględnienie. Zdaniem Sądu Apelacyjnego zawieszenie postępowania mogłoby spowodować nadmierną przewlekłość niniejszego postępowania i tym samym naruszenie prawa odwołującego do rozpoznania jego sprawy w rozsądnym terminie i skutkować odpowiedzialnością, na podstawie przepisów ustawy z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U.2018.75 j.t.). Przypomnieć w tym miejscu należy, iż prawo strony dostępu do sądu i rozpoznania jej sprawy w rozsądnym terminie, gwarantowane jest art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w dniu 4 listopada 1950 r. w R. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) i art. 45 Konstytucji RP. Szczególnie akcentowane jest w sprawach, w których przedmiotem są świadczenia mające istotne znaczenie dla egzystencji ubezpieczonych (emerytury, renty, wynagrodzenia za pracę). Znany jest Sądowi fakt, że przed Trybunałem Konstytucyjnym od ponad dwóch i pół roku toczy się postępowanie w sprawie sygn. akt P 4/18, w przedmiocie odpowiedzi na pytanie prawne Sądu Okręgowego w Warszawie. Sąd ten postanowieniem z dnia 24 stycznia 2018 r. sygn. akt XIII 1 U 326/18, zwrócił się do Trybunału z pytaniem o konstytucyjność przepisów art. 15c, art. 22a oraz art. 13 ust. 1 lit. 1c w związku z art. 13b ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biuro Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (tekst jednolity z dnia 6 maja 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 708 ze zm.) w brzmieniu nadanym przez art. 1 ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 2270) w związku z art. 2 ustawy z 16 grudnia 2016 r. oraz art. 1 i 2 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 2270). Na dzień dzisiejszy nieznany jest termin rozstrzygnięcia tej sprawy przez Trybunał. Długi upływ czasu i sposób procedowania w tej sprawie nie przemawia za prognozą szybkiego jej zakończenia. Ponadto zawieszenie postępowania, w świetle art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. jest fakultatywne, a zatem zależne od decyzji sądu orzekającego biorącego w tym względzie pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy. W rozpoznawanej sprawie decyzja organu rentowego zapadła 31 lipca 2017 r. a zatem od jej wydania upłynął już okres ponad 3 lat. Stąd, zdaniem Sądu Apelacyjnego, niezbędnym jest wydanie orzeczenia w niniejszej sprawie.

Ponadto pomijając fakt fakultatywnego zawieszenia postępowania, na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c., trzeba też zauważyć, że nawet wydanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego stwarzać może stronom, stosownie do jego treści możliwość potencjalnego wznowienia postępowania stosownie do art. 401 ¹ k.p.c., 403 § 4 k.p.c., 416 ¹ k.p.c. Nadto równie istotną kwestią jest to, że zawisła przed Trybunałem sprawa dotyczy zgodności przepisów ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (…) z Konstytucją RP. Nawet zatem negatywne rozstrzygnięcie w tym zakresie dla funkcjonariuszy nie zwolni sądu od oceny istotnego mechaniczno-pauszalnego obniżenia świadczeń w kontekście regulacji prawa unijnego ale i również, z punktu możliwości pozbawienia lub ograniczenia ich świadczeń w kontekście przyznanie im ochrony w sprawach art. 1 Protokołu Nr (...) do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonego w dniu 20 marca 1952 r. w P. (Dz.U. z 1995 r. Nr 36 poz. 175).

Reasumując Sąd Apelacyjny w całości podziela ustalenie Sądu I instancji co do tego że wykonywanych przez odwołującego czynności w okresie od 1 listopada 1984 roku do 31 lipca 1990 roku nie można potraktować jako służbę na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu art. 13 b ustawy skutkiem czego brak było podstaw do obniżenia emerytury w sposób wskazany w art. 15c ustawy z 16 grudnia 2016 r.

Z tych względów Sąd Apelacyjny oddalił apelację jako bezzasadną na mocy art. 385 k.p.c.

Teresa Suchcicka Alicja Sołowińska Bożena Szponar-Jarocka