Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 lutego 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący sędzia Marek Szymanowski

Sędziowie Teresa Suchcicka

Alicja Sołowińska

Protokolant Edyta Katarzyna Radziwońska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 lutego 2021 r. w B.

sprawy z odwołania S. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o świadczenie postojowe

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 15 października 2020 r. sygn. akt III U 552/20

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Suwałkach, pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach instancji odwoławczej.

T. S. M. A. S.

Sygn. akt III AUa 832/20

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. (...) z 1 czerwca 2020 r., wydaną na podstawie przepisów ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r., poz. 374 ze zm.), odmówił S. W. prawa do świadczenia postojowego. Wskazał, że świadczenie to jest uzależnione od spadku przychodów wywołanego wystąpieniem (...)19 w miesiącu bezpośrednio poprzedzającym złożenie wniosku, tj. w kwietniu w stosunku do marca, a wnioskodawca nie wykazał takiego spadku przychodów.

W odwołaniu od tej decyzji S. W. wskazał, że spełnia warunki do uzyskania świadczenia postojowego w związku ze spadkiem przychodów począwszy od marca 2020 r.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Suwałkach wyrokiem z 15 października 2020 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał S. W. prawo do świadczenia postojowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że S. W. prowadzi działalność gospodarczą na podstawie wpisu do (...) od 5 stycznia 2015 r. pod nazwą Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowo-Handlowe. Nie zgłaszał zawieszenia ani zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej w okresie objętym wnioskiem oraz przed 1 lutym 2020 r. 18 maja 2020 r. S. W. złożył wniosek o świadczenie postojowe w związku z przeciwdziałaniem skutkom wywołanym (...)19 dla osób prowadzących działalność gospodarczą (wniosek (...)), wskazując w treści tego wniosku, że przychód osiągnięty w lutym wyniósł 30 374,79 zł, zaś w marcu – 15 250,44 zł. Ponadto oświadczył, że rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej przed 1 lutego 2020 r., nastąpił przestój w prowadzeniu działalności w związku z (...)19, nie podlega ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu, nie jest objęty ubezpieczeniem społecznym rolników i dane zawarte we wniosku są zgodne ze stanem faktycznym i prawnym. Ponadto złożył oświadczenie, że jest świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.

Zaskarżoną decyzją Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił odwołującemu prawa do świadczenia postojowego. Wskazał, że świadczenie to jest uzależnione od spadku przychodów wywołanego wystąpieniem (...)19 w miesiącu bezpośrednio poprzedzającym złożenie wniosku. Jeżeli S. W. złożył wniosek w maju, powinien wykazać spadek przychodów w kwietniu w stosunku do marca. Zdaniem organu rentowego odwołujący nie wykazał takiego spadku przychodów.

Do odwołania S. W. dołączył podsumowanie księgi przychodów i rozchodów od 1 stycznia 2020 r. do 3 grudnia 2020 r., z którego wynika, że w marcu, kwietniu i maju 2020 r. nastąpił spadek przychodów w stosunku do stycznia i lutego 2020 r. (k. 5 akt).

Sąd Okręgowy uznał stan faktyczny za bezsporny. Wskazał, że spór sprowadzał się do odmiennej interpretacji przepisów prawa i w tym zakresie Sąd odwołał się do art. 15zq ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 oraz ust. 4 pkt 1 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r., poz. 374 ze zm.). Sąd stwierdził, że ustalenie prawa do świadczenia postojowego następuje na wniosek osoby uprawnionej, składany do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 15zs ust. 1 ustawy). Wniosek osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą powinien zawierać między innymi oświadczenie o uzyskaniu w miesiącu poprzedzającym miesiąc złożenia wniosku o świadczenie postojowe przychodu o co najmniej 15% niższego od przychodu uzyskanego w miesiącu poprzedzającym ten miesiąc, jeżeli nie zawiesiła prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej (art. 15zs ust. 3 pkt 4 c).

Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska organu rentowego, w świetle którego odwołujący nie spełnia ustawowo określonego warunku do uzyskania świadczenia postojowego, o którym mowa w art. 15zq ust. 4 pkt 1 ustawy, gdyż wniosek złożył w maju, wykazując spadek przychodów w marcu w porównaniu do lutego, a nie w miesiącu poprzedzającym miesiąc złożenia wniosku. W ocenie Sądu organ rentowy dokonał interpretacji tego przepisu bez uwzględnienia zawartego w art. 15zs ust. 7 postanowienia, zgodnie z którym wnioski o świadczenie postojowe mogą być złożone do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych najpóźniej w terminie 3 miesięcy od miesiąca, w którym został zniesiony ogłoszony stan epidemii. Stan epidemii został wprowadzony rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii (Dz.U. z 2020 r., poz. 491 ze zm.), zaczął obowiązywać od 20 marca 2020 r. i trwa nadal. W tym czasie wydano szereg przepisów zawierających różnego rodzaju ograniczenia, między innymi ograniczenia określonego sposobu przemieszczania się, obowiązek poddania się kwarantannie, jak i ograniczenia funkcjonowania określonych instytucji lub zakładów pracy, czasowe ograniczenie określonych zakresów działalności przedsiębiorców oraz obowiązek wykonania określonych zabiegów sanitarnych; zakaz organizowania widowisk i innych zgromadzeń ludności; nakaz udostępnienia nieruchomości, lokali i terenów przewidzianych planami przeciwepidemicznymi; czasowe ograniczenie korzystania z lokali lub terenów oraz obowiązek ich zabezpieczenia. Istniejące ograniczenia nie uniemożliwiały, w ocenie Sądu, złożenia przez odwołującego wniosku o świadczenie postojowe w maju 2020 r. Jednak ustawodawca, wskazując na możliwość złożenia wniosków najpóźniej w terminie 3 miesięcy od miesiąca, w którym został zniesiony ogłoszony stan epidemii, nie uzależniał dotrzymania terminu od istnienia i wykazania przez wnioskodawcę przeszkód uniemożliwiających złożenie takiego wniosku w miesiącu bezpośrednio następującym po miesiącu, w którym spełniał przesłanki do uzyskania tego świadczenia. Sąd uznał, że zachodzi wewnętrzna sprzeczność pomiędzy przepisami. Zdaniem Sądu nie można zakładać, że racjonalny prawodawca wprowadza przepis, który pozwala na złożenie wniosku o świadczenie postojowe po odwołaniu stanu epidemii, jednocześnie ustanawiając takie ograniczenia, które nie pozwalają w żadnym stanie faktycznym na uzyskanie świadczenia po złożeniu wniosku w tym czasie. Przy interpretacji dokonanej przez organ rentowy przepis art. 15zs ust. 7 ustawy pozostaje martwy.

Sąd Okręgowy dokonał interpretacji przepisów zgodnej nie z jej literalnym brzmieniem, a celem, w jakim zostały wprowadzone. W założeniu wprowadzenie świadczenia postojowego miało na celu zminimalizowanie negatywnych skutków ekonomicznych rozprzestrzeniania się (...)19 występujących między innymi u osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą poprzez rekompensatę utraty przychodów z wykonywanej działalności. Przysługuje ono, gdy w następstwie (...)19 doszło do przestoju, obniżenia przychodów z działalności gospodarczej. Sąd wskazał, że przychód z prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych uzyskany przez S. W. w marcu 2020 r., za który ubiegał się o prawo do świadczenia postojowego, był o co najmniej 15% niższy od przychodu uzyskanego w lutym, to jest miesiącu poprzedzającym ten miesiąc. Tym samym odwołujący wykazał, że wystąpił spadek przychodów wymagany przez ustawodawcę.

Sąd dodał, że świadczenie postojowe przyznawane jest jako świadczenie szczególne, ponieważ uzasadnione szczególnymi, wyjątkowymi okolicznościami, to jest spadkiem przychodów wywołanym wystąpieniem (...)19 i ogłoszeniem stanu epidemii w określonym czasie. Wprawdzie, wykonując przepisy ustawy, nie należy w takim przypadku stosować wykładni rozszerzającej, ale dokonana przez Sąd wykładnia przepisów nie rozszerza jej, a jedynie wprowadza jej racjonalne rozumienie. W ocenie Sądu odwołujący wykazał, że wystąpił spadek przychodów wymagany przez ustawodawcę.

Z tych względów na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Sąd uwzględnił odwołanie i zmienił zaskarżoną decyzję.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. zaskarżył wyrok w całości i zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie prawa materialnego, tj. art. 15zq ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r., poz. 374 z późn. zm.), dodanego ustawą z 31 marca 2020 r. (Dz.U. z 2020 r., poz. 568, w brzmieniu obowiązującym na datę złożenia wniosku przez odwołującego), poprzez błędną wykładnię tych przepisów, prowadzącą do uznania, że osobie prowadzącej działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy prawo przedsiębiorców przysługuje prawo do świadczenia postojowego, nawet jeśli wykaże spadek przychodów w miesiącu innym niż miesiąc poprzedzający złożenie wniosku o świadczenie postojowe. Z tego względu organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

Na rozprawie apelacyjnej organ rentowy podniósł dodatkowo zarzut nieważności postępowania przed sądem I instancji z powodu pozbawienia go możności obrony swych praw, co wynikało z tego, że sprawa była początkowa rozpoznawana na rozprawie, która uległa odroczeniu, a następnie Sąd Okręgowy zaskoczył organ rentowy wyrokiem wydanym na posiedzeniu niejawnym, w sytuacji gdy nie doszło do ani do zamknięcia rozprawy ani nawet do zawiadomienia stron o zamiarze rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym.

Organ rentowy podniósł też co do meritum sprawy, że odwołujący w następnych miesiącach jeszcze 3-krotnie występował o świadczenia postojowe, i jego wnioski zostały uwzględnione wypłatami tego świadczenia w dniach 24.07.2020 r., 19.08.2020 r. i 25.09.2020 r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Podniesionemu zarzutowi nieważności postępowania nie można odmówić racji.

Zarzut pozbawienia strony możności obrony jej praw opisany w art. 379 pkt. 5 k.p.c. podobnie jak i pozostałe przyczyny nieważności postępowania należy do grupy najmocniejszych zarzutów procesowych, które skutecznie podniesione powodują uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, chyba, że pozew podlega odrzuceniu albo postępowanie umorzeniu (art. 386 § 2 k.p.c.). Zarzut taki nie musi być nawet podniesiony przez stronę, bowiem zarzut nieważności postępowania zgodnie z art. 378 §1 k.p.c. i uchwały Sądu Najwyższego siedmiu sędziów - zasada prawna z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, (OSNC 2008/6/55.), w granicach zaskarżenia sąd odwoławczy zobowiązany jest wziąć pod uwagę nawet z urzędu. Wspomniana uchwała została w pełni zaakceptowana w orzecznictwie stając się utrwalonym elementem wykładni granic rozpoznawania sprawy apelacyjnej przez sąd odwoławczy (por.np.: postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 20 sierpnia 2020 r., III UK 293/19, LEX nr 3053962; z dnia 24 czerwca 2020 r., III PK 149/19, LEX nr 3028863; z dnia 18 czerwca 2020 r., I CSK 552/19, LEX nr 3046253). W orzecznictwie Sądu Najwyższego rozpoznanie sprawy, wbrew przepisom prawa, a zatem kiedy wymagają one przeprowadzenia rozprawy, na posiedzeniu niejawnym kwalifikowane jest jednoznacznie jako pozbawienie strony możności obrony jej praw ( por. postanowienia SN: z 28 marca 2012 r., II PZ 5/12, LEX nr 1168873; z 15 stycznia 2015 r., IV CZ 77/14, LEX nr 1648717). Jeszcze dalej poszedł Sąd Najwyższy w postanowieniu z 13 grudnia 2018 r., V CZ 85/18,( LEX nr 2618490), w którym uznał, że wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym (art. 148 ¹ k.p.c.), a zatem gdy przepis pozwala n a rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym, ale po uprzednim oddaleniu wniosku dowodowego strony bez doręczenia odpisu tego postanowienia, celem umożliwienia stronie, której wnioski dowodowe zostały oddalone, wypowiedzenia się, zgodnie z art. 224 § 1 in fine k.p.c. prowadzi do pozbawienia możności obrony tej strony. Trzeba dostrzec, że prawo strony do publicznej i jawnej rozprawy jest istotnym elementem prawa do sądu gwarantowanego w art. 45 Konstytucji RP i art. 6 ust.1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzona w dniu 4 listopada 1950 r. w R. (Dz. U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284 ze zm.). W ostatnich latach ustawodawca, mimo zachowania zasady rozpoznawania spraw na rozprawie (art. 148 ¹ k.p.c.), znacznie poszerzył możliwości ich rozpoznawania na posiedzeniu niejawnym. Zgodnie z art. 148 ¹ §1 k.p.c. sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna - mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych - że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Strona może jednak skutecznie wnosić o wyznaczenie rozprawy, chyba że pozwany uznał powództwo (art. 148 ¹ § 3 k.p.c.). Jeszcze szerzej ustawodawca dopuścił możliwość rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym w postępowaniu apelacyjnym, w którym po zmianach wprowadzonych ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019r. poz. 1469) zasadniczo możliwe jest rozpoznanie każdej sprawy. Zasadą wprawdzie i w postępowaniu odwoławczym pozostaje rozpoznanie apelacji na rozprawie (art. 375 k.p.c.), jednakże po zmianach wprowadzonych wspomnianą ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy (…) znacznie poszerzono możliwości rozpoznania sprawy apelacyjnej na posiedzeniu niejawnym. Wedle dotychczasowych regulacji rozpoznanie apelacji było możliwe tylko w przypadku stwierdzenia nieważności postępowania albo gdy doszło do jej cofnięcia lub cofnięcia pozwu. Artykuł 374 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym od 7 listopada 2019 r. pozwala na rozpoznanie każdej sprawy apelacyjnej na posiedzeniu niejawnym, jeżeli przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, a strony o jej przeprowadzenie nie wniosły (w apelacji lub odpowiedzi na nią). W obecnym stanie prawnym dostrzec też trzeba regulacje – jak się zdaje - epizodyczne obowiązujące w okresie obowiązywania zagrożenia epidemiologicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu (...)19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich wprowadzone art. 15zzs ¹ pkt 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U.2020.1842 t.j. z zm.) w brzmieniu od 16 maja 2020 r. dająca możliwość przeprowadzenia rozprawy odmiejscowionej ( przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku). Przepis art. 15zzs ¹ pkt 2 wspominanej ustawy pozwala z kolei na zarządzenie przeprowadzenia posiedzenia niejawnego, jeżeli rozpoznanie sprawy jest konieczne, zaś przeprowadzenie wymaganych przez ustawę rozprawy lub posiedzenia jawnego mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w nich uczestniczących i nie można przeprowadzić ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, a żadna ze stron nie sprzeciwiła się przeprowadzeniu posiedzenia niejawnego w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia ich o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne. Stosowanie tych przepisów o charakterze wyjątkowym i przejściowym musi być ścisłe i nie może pozbawiać stron prawa do obrony, w szczególności poprzez uniemożliwienie im przeprowadzenia dowodów z przyczyn innych, niż byłoby to procesowo uzasadnione (pominięcie w oparciu o art. 235 ² k.p.c. czy 381 k.p.c.) bowiem może to prowadzić do nieważności postępowania ( art. 379 pkt 5 k.p.c.).

Odnosząc powyższy wywód do sprawy niniejszej zauważyć trzeba, że w sprawie doszło do rozpoczęcia wyznaczonej rozprawy w dniu 1.10.2020r. (k. 13) , a z protokołu rozprawy wynika, iż po jej rozpoczęciu sędzia sprawozdawca zapowiedział złożenie wniosku o wyłączenie w trybie art. 49 k.p.c., po czym doszło do odroczenia rozprawy. W dniu 5.10.2020 r. faktycznie wyłączono tegoż sędziego (k.15), a po wylosowaniu nowego sędziego sprawozdawcy, w dniu 6.10.2020 r. sędzię sprawozdawca zarządziła skierowanie sprawy na posiedzenie niejawne (k 20), na którym w dniu 15 października 2020 r. wydano wyrok. Z akt sprawy nie wynika, aby o zamiarze rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym sąd informował strony, a tym samym zasadnie organ rentowy podniósł, że nie miał możliwości złożenia ani sprzeciwu, o którym mowa w art. 15zzs ¹ pkt 2 wspominanej ustawy, ani złożenia wniosku dowodowego, wskazującego na trzykrotną wypłatę już świadczenia postojowego w przed datą wydania zaskarżonego wyroku. Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym nastąpiło zatem z naruszeniem regulacji art. 15zzs ¹ pkt 2 wspominanej wyżej ustawy, co skutkowało pozbawieniem organu rentowego możności obrony w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c.

Dla przyjęcia nieważności postępowania nie jest konieczne wykazanie wpływu uchybienia polegającego na pozbawieniu możności obrony strony jej praw na treść wyroku, tym niemniej dostrzec trzeba, że nie jest bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, w świetle art. 15zr ust.1-3 wspomnianej ustawy fakt 3-krotnej wypłaty odwołującemu tego świadczenia na podstawie kolejnych wniosków (k.51) - przed datą zaskarżonego wyroku.

W tym stanie rzeczy na zasadzie art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z 379 pkt 5 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak na wstępie

T. S. M. A. S.