Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 września 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Sławomir Bagiński

Protokolant: Joanna Lebiedzińska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 września 2021 r. w B.

sprawy z odwołania H. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o prawo do kolejnego deputatu węglowego i o ekwiwalent pieniężny za deputat węglowy

na skutek apelacji wnioskodawcy H. D.

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 marca 2021 r. sygn. akt III U 103/21

zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzające go decyzje i przyznaje H. D. ekwiwalent pieniężny z tytułu prawa do deputatu węglowego.

Sygn. akt III AUa 762/21

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z 8 grudnia 2020 r., wydaną na podstawie art. 74 ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (Dz.U. z 2000 r. poz. 948), odmówił H. D. prawa do kolejnego deputatu węglowego. Wskazał, że w odniesieniu do H. D. nie występują przesłanki warunkujące możliwość uzyskania uprawnień do kolejowego deputatu węglowego, ponieważ nie pracował on na kolei bezpośrednio przed przyznaniem emerytury.

W odwołaniu od tej decyzji H. D. domagał się jej zmiany i przyznania prawa do kolejowego deputatu węglowego. Wskazał, że brak jest w art 74 ww. ustawy zapisu, aby prawo do deputatu węglowego przysługiwało tylko w związku z tym, że bezpośrednio przed przejściem na emeryturę musiał być zatrudniony na kolei. Prawo to przysługuje wszystkim byłym pracownikom kolejowym, jeśli podstawa wymiaru emerytury ustalona została na podstawie okresu zatrudnienia na kolei.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. Wskazał, że prawo do deputatu węglowego przysługuje byłym pracownikom kolejowym, którzy na podstawie tego zatrudnienia uzyskali emeryturę, natomiast ostatnim pracodawcą odwołującego nie była kolejowa jednostka organizacyjna. Ponadto prawo do deputatu węglowego przysługuje pracownikom pracującym na kolei oraz byłym pracownikom kolejowym, którzy na podstawie właśnie tego zatrudnienia nabyli emeryturę lub rentę. Tym samym nabycie prawa do emerytury pomostowej wyklucza skuteczne przyznanie prawa do deputatu węglowego. Nie zmienia tego fakt wcześniejszego wykonywania pracy na kolei. Wraz z ustaniem zatrudnienia na kolei ustaje prawo do deputatu węglowego. Skoro brak jest związku czasowego między zatrudnieniem na kolei a przejściem na emeryturę, to odwołujący nie uzyskał emerytury, której tytułem jest zatrudnienie na kolei.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z 10 grudnia 2020 r. również odmówił H. D. prawa do przyznania ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy. Stwierdził, że deputat węglowy w formie ekwiwalentu pieniężnego mu nie przysługuje, ponieważ przed nabyciem prawa do emerytury pomostowej H. D. pozostawał w innym zatrudnieniu niż na kolei.

W odwołaniu od tej decyzji H. D. domagał się jej zmiany i przyznania prawa do ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Postanowieniem z 11 lutego 2021 r. oba odwołania połączono do wspólnego rozpoznania z uwagi na tożsamość faktyczną i prawną.

Sąd Okręgowy w Suwałkach wyrokiem z 12 marca 2021 r. oddalił oba odwołania.

Sąd Okręgowy uznał, że odwołania od zaskarżonych decyzji były niezasadne, choć organ rentowy powołał błędne stanowisko uzasadniające odmowę H. D. deputatu węglowego. Zdaniem Sądu podstawą odmowy powinna być inna okoliczność niż brak wykazania przez odwołującego, że przed przyznaniem mu prawa do emerytury jego ostatnim zatrudnieniem była praca na kolei. Sąd wskazał, że na mocy decyzji z 19 października 2020 r. przyznano odwołującemu prawo do emerytury pomostowej od 26 września 2020 r. Zgodnie z art. 74 ust. 1 i 3 ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (Dz.U. z 2000 r. poz. 948) emeryci z ustalonym prawem do emerytury pomostowej nie zostali uwzględnieniu wśród osób uprawnionych do deputatu węglowego. Sąd Okręgowy uznał zatem, że kwestie, czy i przez jaki okres pracowali na kolei, czy byli wówczas uprawnieni do deputatu węglowego, nie miały znaczenia odnośnie odwołującego, gdyż przepisy w ogóle nie przewidują ustalania takich uprawnień dla osób pobierających emeryturę pomostową, która jest przyznawana na podstawie odrębnego aktu prawnego tj. ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 1924 ze zm.) i do jej przyznania należy spełnić zupełnie inne warunki niż przy świadczeniach z ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zdaniem Sądu kwestie związane z bezpośrednim zatrudnieniem na kolei nie miały znaczenia w świetle uprawnień do emerytury pomostowej.

Z tych względów Sąd Okręgowy oddalił oba odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. Sąd rozpoznał sprawę na posiedzeniu niejawnym stosownie do art. 148 ¹ § 1 k.p.c., wskazując, że treść tego przepisu pozwala na to sądowi, jeżeli uzna, że ze względu na całokształt zgłoszonych twierdzeń i wniosków możne to uczynić.

H. D. złożył apelację od wyroku Sądu Okręgowego, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając Sądowi Okręgowemu naruszenie prawa materialnego, tj. art. 56 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2018 r., poz. 1924 ze zm.) poprzez jego niezastosowanie i w związku z tym błędne przyjęcie przez Sąd I instancji, że odwołujący – poprzez uzyskane prawo do emerytury pomostowej – nie ma prawa do otrzymania kolejowego deputatu węglowego oraz ekwiwalentu za deputat węglowy na podstawie art. 74 ustawy o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji Przedsiębiorstwa Państwowego (...), w sytuacji gdy ww. przepis ma zastosowanie do nabycia prawa do deputatu węglowego przez emerytów kolejowych także otrzymujących emeryturę pomostową, będąc regulacją szczególną oraz późniejszą w stosunku do wskazanego art. 74. Z tych względów odwołujący wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez uwzględnienie obu odwołań i ustalenie na rzecz odwołującego prawa do kolejowego deputatu węglowego oraz ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy. Wniósł również o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego kosztów procesu według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy dokonał błędnej wykładni art. 74 ust. 1 ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (tekst jedn. Dz.U z 2020 r., poz. 292, zwanej dalej jako ustawa o komercjalizacji). Nie ulega wątpliwości, że prawo do deputatu węglowego w formie ekwiwalentu pieniężnego przysługuje na mocy powyższej ustawy byłemu pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, przyznaną na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin lub przepisów ustawy z 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych albo przepisów ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a także członkom rodziny tego pracownika pobierającym po nim rentę rodzinną przyznaną na podstawie wymienionych przepisów (art. 74 ust. 1 tej ustawy). Stanowisko Sądu Apelacyjnego w zakresie wykładni tego przepisu zostało wyrażone w kilku orzeczeniach Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, m.in. wyroku z 10 stycznia 2018 r. (III AUa 620/17) oraz w wyroku z 23 stycznia 2019 r. (III AUa 730/18). Wynika z niego, że nie każdemu byłemu pracownikowi kolejowemu, który w okresie zatrudnienia otrzymywał deputat węgłowy, przysługuje ekwiwalent za deputat węglowy jako dodatek do emerytury. W tym zakresie Sąd Apelacyjny podziela stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 7 marca 2012 r. (III AUa 1699/11), zgodnie z którym „Co prawda art. 74 ust. 1 przewiduje możliwość nabycia prawa do deputatu węglowego byłemu pracownikowi kolejowemu również na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jednak przepis ten nie może być interpretowany w oderwaniu od ust. 4 i ust. 11 tego przepisu. Zgodnie bowiem z ust. 4 prawo do deputatu węglowego nie przysługuje jednak emerytowi lub renciście, jeżeli nie przysługiwało mu w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty. Z kolei ust. 11 stanowi, że prawo do pobierania ekwiwalentu pieniężnego ustaje lub ulega zawieszeniu wraz z ustaniem prawa do emerytury lub renty.”.

W świetle tych przepisów należy więc stwierdzić, że prawo do deputatu węglowego przysługuje pracownikom pracującym na kolei. Przysługuje ono również byłym pracownikom kolejowym, którzy na podstawie właśnie tego zatrudnienia nabyli emeryturę lub rentę. Tym samym nabycie prawa do emerytury na podstawie zatrudnienia wykonywanego poza koleją, wyklucza skuteczne przyznanie prawa do deputatu węglowego w formie ekwiwalentu pieniężnego. Kluczowe znaczenie w niniejszej sprawie miało zatem ustalenie, czy przyznana H. D. emerytura pomostowa została ustalona z tytułu zatrudnienia na kolei. W ocenie Sądu Apelacyjnego poza przesłankami: bycia byłym pracownikiem kolejowych, przysługiwania prawa do deputatu w okresie zatrudnienia na kolei, istotna jest przesłanka, że prawo do emerytury i renty powinno przysługiwać z tytułu zatrudnienia na kolei.

Dokonując wykładni tej ostatniej przesłanki, w orzecznictwie odwoływano się do tego, że podstawę wymiaru emerytury ustala się na podstawie wynagrodzeń uzyskanych z tytułu zatrudnienia na kolei. Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie nie podziela tego poglądu. Ważne wskazówki w tym względzie wynikają z treści art. 74 ust. 1 ustawy o komercjalizacji, który wymienia akty prawne, na podstawie których przyznanie świadczenia uprawnia do ekwiwalentu. Są to przepisy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin, przepisy ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 1983 r. poz. 144, ze zm.) oraz przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2016 r. poz. 887 ze zm.). Znaczenie ma też treść art. 74 ust. 3 ustawy o komercjalizacji, z którego wynika, że przedmiotowe świadczenie przysługuje również emerytowi lub renciście, który pobiera emeryturę lub rentę z tytułu zatrudnienia w okresach równorzędnych z okresami zatrudnienia na kolei, oraz osobie, której przyznano kolejową emeryturę lub rentę w drodze wyjątku. W istocie zatem nie chodzi o każdego byłego pracownika kolejowego. W innym wypadku wymieniona byłaby także np. ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. z 1982 r., Nr 40 poz. 267 ze zm.), czy ustawa z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz.U. z 1975 r., Nr 45 poz. 232 ze zm.), bądź też inna wcześniejsza „ustawa emerytalna” nie dotycząca pracowników kolejowych.

Z powyższego wynika, że zatrudnienie na kolei powinno być przesłanką przyznania emerytury w tym znaczeniu, że emerytura została przyznana byłemu pracownikowi kolejowemu właśnie z tytułu zatrudnienia na kolei. Uzyskanie emerytury z tytułu zatrudnienia na kolei oznacza, że jedną z przesłanek ustalenia tego prawa, określonych przez ustawodawcę, było zatrudnienie na kolei. Dopiero wówczas można mówić, że tytułem przyznania emerytury jest zatrudnienie na kolei. Chodzi tu o sytuację, kiedy zatrudnienie na kolei jest wystarczającą przesłanką stażową do nabycia prawa do emerytury lub np. kiedy niezdolność do pracy powstała w okresie zatrudnienia na kolei lub związku z wypadkiem przy pracy na kolei czy chorobą zawodową wynikająca z zatrudnienia na kolei. W niniejszej sprawie istotne było zatem, czy zatrudnienie na kolei było wystarczającą przesłanką stażową do nabycia przez odwołującego prawa do emerytury pomostowej.

W sprawie nie jest sporne to, że odwołujący był zatrudniony na kolei w okresie od 18 sierpnia 1980 r. do 31 października 2017 r., a zatem przez ponad 15 lat pracował w szczególnych warunkach. Ponadto, posiadał co najmniej 25-letni ogólny okres składkowy i nieskładkowy, który w niniejszej sprawie również wynikał z zatrudnienia na kolei, w okresie zatrudnienia na kolei miał ustalone prawo do deputatu węglowego i z tytułu zatrudnienia na kolei uzyskał prawo do emerytury pomostowej. W świetle tego, zachodził związek prawny między specyfiką zatrudnienia na kolei, a uzyskaniem przez odwołującego emerytury pomostowej. Zatrudnienie odwołującego na kolei przez ponad 15 lat warunkowało bowiem prawo do ustalenia mu prawa do tej emerytury. Skoro zatem odwołujący spełnił warunki konieczne do przyznania mu emerytury pomostowej, ustalonej na podstawie zatrudnienia kolejowego, w trakcie którego przysługiwało mu prawo do deputatu węglowego, to spełnił przesłanki wynikające z art. 74 ust. 1 i 4 ustawy o komercjalizacji, a w konsekwencji przysługuje mu prawo do ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy jako byłemu pracownikowi kolejowemu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego prawo do dochodzonego ekwiwalentu pieniężnego przysługuje także osobie, która uzyskała prawo do emerytury pomostowej. W tym względzie Sąd Apelacyjny podziela stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 10 lutego 2021 r. III AUa 963/20).

W tym stanie rzeczy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zaskarżony wyrok podlegał zmianie.

Sławomir Bagiński