Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 sierpnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marek Szymanowski

Protokolant: Aneta Rogowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 1 sierpnia 2024 r. w B.

sprawy z odwołań: (...) Sp. z o.o. w B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym jako pracownik

na skutek apelacji: Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w (...) Sp. z o.o. w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 września 2023 r. sygn. akt V U 1102/22

I. oddala obie apelacje;

II. znosi wzajemnie koszty postępowania odwoławczego.

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 17 listopada 2022 r. nr (...) wydaną na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 1a stwierdził, iż M. S. (1) jako pracownik u płatnika (...) sp. z o.o. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym od 14.04.2008 r. do 31.12.2017 r. i od 15.11.2018 r. Organ rentowy ustalił, że został on zgłoszony do ubezpieczeń od 1.03.2000 r. jako pracownik spółki (...). Następca tej spółki jest spółka (...). Ubezpieczenie trwało do 31.12.2017 r. i ponownie rozpoczęło się 15.11.2018 r. M. S. ma (...) udziałów o wartości 499.100 zł.

Prezes Narodowego Funduszu Zdrowia decyzją z dnia 27.04.2022 r. uznał, że od 19.06.2008 r. podlega on ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Ubezpieczony zawarł ze spółką (...) umowę o pracę od 1.03.2000 r. w pełnym wymiarze czasu pracy. Na podstawie nowej umowy od 15.11.2018 r. pracuje na 1/8 etatu jako handlowiec i tłumacz. Wspólnikami spółki są M. S. ( (...) udziałów) i I. S. (9 udziałów). Wg organu ubezpieczony od 14.04.2008 r. łączy rolę jedynego wspólnika, prezesa i pracownika firmy. W tej sytuacji nie świadczył pracy podporządkowanej. Organ nawiązał do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23.01.2020 r. – (II UK 243/18/), gdzie przyjęto, że spółka z o.o. stanowi szczególna formę prowadzenia działalności na „własny” rachunek przez jej jedynego lub dominującego wspólnika, oddzielona tylko formalnie od osobistego majątku takiego wspólnika. Posiadanie takiej części udziałów, która zapewnia mu decyzyjne prawo głosu wyklucza pozostawanie z samym sobą w stosunku pracy podporządkowanej.

W swoim odwołaniu Spółka zarzuciła uniemożliwienie wypowiedzenie się co do zebranego materiału dowodowego polegające na odmowie udostępnienie akt sprawy do wglądu i bezpodstawne uznanie, że strony nie łączyła umowa o pracę, a także mylne uznanie, że w spornych okresach ubezpieczony nie świadczył pracy.

Z kolei M. S. (1) w swoim odwołaniu zarzucił natomiast wydanie decyzji na podstawie błędnych ustaleń faktycznych. Organ nie wziął pod uwagę, że ze względu na złą sytuację finansową został mu obniżony wymiar czasu pracy z pełnego etatu na 1/6. Spółka ma charakter rodzinny. Wpływ na jej działalność miał też jego brat. Wspólnie podejmowali decyzje dotyczące spółki. Ponadto w spółce był prokurent, który zawierał umowy o prace.

Wyrokiem z dnia 27 września 2023 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku zmienił zaskarżoną decyzję, w ten sposób, że stwierdził, iż M. S. (1) podlegał ubezpieczeniom społecznym jako pracownik u płatnika (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w B. od 14 kwietnia 2008 roku do 31 grudnia 2017 roku, oddalił odwołania w pozostałej części i zniósł między stronami koszty zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że odpisu z rejestru przedsiębiorców KRS nr(...) umowa spółki została zawarta 17.09.1999 r. Umowa o pracę pomiędzy (...) a R. (od 12.09.2007 r.) M. S. (1) została zawarta 1.03.2000 r. Jako prezes i sprzedawca miał pracować w pełnym wymiarze czasu pracy. 14.04.2008 r. odbyło się nadzwyczajne zgromadzenie wspólników spółki (...). Zgromadzenie postanowiło podwyższyć kapitał do kwoty 500.000 zł. M. S. na pokrycie wyższego kapitału przeznaczył aport w postaci nieruchomości o pow. 825 m ². Stosownie do treści art. 36 ustawy systemowej każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych. Taki obowiązek w stosunku do pracownika obciąża pracodawcę jako płatnika natomiast osoba prowadząca działalność gospodarczą sama musi dokonać zgłoszenia. Sąd Okręgowy podkreślił, że w niniejszej sprawie przedmiotem sporu było określenie, czy M. S. był pracownikiem czy osobą prowadzącą działalność. Wg organu rentowego nie był pracownikiem, gdyż między nim a spółką nie powstał stosunek podporządkowania.

Zgodnie z treścią art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1230 ze zm.) za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej. W orzecznictwie sądów ubezpieczeń społecznych przyjęto zasadę, że spółkę można traktować, jako spółkę jednoosobową, także wtedy gdy udziałowiec większościowy nie posiada wszystkich udziałów. Chodzi o sytuację gdy udział drugiego wspólnika (wspólników) jest symboliczny i iluzoryczny, przy czym ocenę taką należy zawsze dokonywać w konkretnych okolicznościach sprawy (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 3 sierpnia 2011 r., sygn. akt I UK 8/11; z dnia 7 kwietnia 2010 r., sygn. akt II UK 177/09; z dnia 11 września 2013 r., sygn. akt II UK 36/13).

Zdaniem Sądu Okręgowego nie istnieje odgórne kryterium ustalające proporcje pozwalające na uznanie spółki za spółkę jednoosobową. W niniejszej sprawie ubezpieczony ma udziały warte 499.100 zł a jego brat warte 900 zł (wg stanu z 4.10.2022 r.).

Jak już wyżej wskazano nie ma mierników, jaki procent udziałów w spółce należy uznać za iluzoryczny, jednakże pomocnym w tym zakresie może być przepis art. 38 pkt 8 lit.c ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. z 2022 r. poz. 1683 ze zm.). Nakazuje on ujawnienie w Krajowym Rejestrze Sądowym wspólników posiadających udziały większe niż 10 % kapitału zakładowego.

W ocenie Sądu posiadanie przez I. S. 9 udziałów nie spowodowało, że spółka straciła charakter spółki jednoosobowej. Trudno uznać, że posiadanie 9 udziałów w spółce stanowi o rzeczywistym udziale drugiego wspólnika. Wspólnik taki jest wspólnikiem iluzorycznym, tym bardziej, że nie wykazano w sposób wiarygodny aktywności i wpływu na działalność spółki osoby dysponującej wskazanymi udziałami. W okolicznościach niniejszej sprawy oznacza to, że odwołujący posiadając 99 % udziałów w spółce był wspólnikiem dominującym i jej status jest zrównany ze statusem wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W tej sytuacji bez znaczenia jest co robił lub robi jako pracownik.

Z perspektywy norm prawa ubezpieczeń społecznych tego rodzaju spółkę należy traktować jako spółkę jednoosobową (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 15 listopada 2018 r., sygn. akt III AUa 916/18). Taka kwalifikacja prawna ustalonego stanu faktycznego znajduje oparcie w uzasadnieniu wspomnianych już wyroków Sądu Najwyższego. Ponadto Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 22 listopada 2016 r., sygn. akt III AUa 513/16 stwierdził, że ustanowienie trzech udziałów dla innej osoby ma na celu stworzenie pozoru, że spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie jest prowadzona jednoosobowo.

Zgodnie z dyspozycją art. 6 ust. 1 pkt 5, w zw. z art. 12 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, osoby będące wspólnikami jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólnikami komandytowej podlegają z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym oraz wypadkowemu, jako osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą. Powyższy przepis został wprowadzony od dnia 1 stycznia 2003 r. ustawą z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2002 r. nr 241, poz. 2074).

W świetle art. 13 pkt 4 powyższej ustawy, osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą podlegają ubezpieczeniom od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej o ile nie mają innych tytułów do obowiązkowego ubezpieczenia społecznego.

W orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że w przypadku ponownego ustalenia przez organ rentowy z urzędu innego tytułu podlegania lub niepodlegania ubezpieczeniu społecznemu z powodu ujawnienia nowych okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji o podleganiu ubezpieczeniom nowa decyzja wywołuje skutek ex tunc. W przypadku niespełnienia warunków z art. 83a ust.1 ustawy systemowej skutek powstanie ex nunc.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 23.02.2010 r. (II UK 187/09) uznał, że decyzja o podleganiu ubezpieczeniu społecznemu rolników, wydana wskutek błędnej oceny znanych organowi rentowemu faktów, nie może być zmieniona z mocą wsteczną na podstawie art. 83a ust.1 ustawy systemowej. W niniejszej sprawie nie doszło do wznowienia żadnego postępowania. Działanie O/ZUS jest co najmniej dziwne zdaniem Sądu pierwszej instancji. Otóż w dniu 14.04.2022 r. zwrócił się do (...) Oddziału Wojewódzkiego (...) o wydanie decyzji w sprawie ustalenia okresu podlegania obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego przez M. S. z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Prezes NFZ 27.04.2022r. wydał stosowna decyzję. Dopiero 17.11.2022 r. O/ZUS wydał decyzję o niepodleganiu przez niego ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę.

W niniejszej sprawie podstawa ubezpieczenia wnioskodawcy w latach 2000-2008 nie była kwestionowana. Został zakwestionowany okres od 14.04.2008 r. do 31.12.2017 r. i od 15.11.2018 r.

Zgodnie z umową z dnia 15.11.2018 r. ubezpieczony został zatrudniony w spółce (...) na 1/8 etatu jako handlowiec i tłumacz z wynagrodzeniem wynoszącym 1/8 minimalnego wynagrodzenia. Objęcie ubezpieczeniami takiego pracownika, który jest równocześnie udziałowcem spółki z o.o. powinno nastąpić dopiero po porównaniu jego udziału finansowego w FUS. Nie ulega wątpliwości, że podstawa wymiaru składki od 1/8 minimalnego wynagrodzenia jest znacznie mniejsza od składki z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.

Z zaświadczenia z dnia 22.05.2019 r. wynika, że Minister Sprawiedliwości wpisał ubezpieczonego na listę tłumaczy przysięgłych. Tłumacz jest wolnym zawodem i powinien podlegać ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.

Zdaniem Sądu Okręgowego reakcja na obejście prawa powinna być natychmiastowa a nie po 14 latach. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 25.10.2016 r. ( (...) 386/15) uznał, że wykluczenie z ubezpieczenia społecznego rolników za ostatnie 11 lat może stanowić niepowetowaną utratę okresu ubezpieczenia zapewniającego minimalny poziom zabezpieczenia społecznego. Może to być naruszenie zasady proporcjonalności, o której mowa w (...) (art.1 Protokołu Nr (...)).

Sąd Okręgowy podniósł też, że niekwestionowane zgłoszenie się do ubezpieczeń społecznych nie wymaga wydania decyzji natomiast do wyłączenia z ubezpieczeń potrzebna jest decyzja. Na podstawie art. 114 ust.1e ustawy emerytalnej z FUS organ może zmienić decyzję w sprawie emerytury lub renty w odpowiednim terminie (max. 10 lat). Skoro istnieje taka możliwość w tych sprawach, to stwierdzenie nieistnienia ubezpieczenia także powinno nastąpić w tym samym terminie tj. maksymalnie 10 lat. Z tych przyczyn Sąd Okręgowy, w oparciu o treść art. 477 ¹⁴ § 1 i 2 k.p.c. , częściowo uwzględnił odwołanie.

W apelacji wniesionej od tego wyrok (...) Sp. z o.o., zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w Białymstoku w części tj.: w pkt II i III wyroku (w części oddalającej odwołanie i rozstrzygnięcia o kosztach), i zarzucił naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c., poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego i wyprowadzenia z tego materiału wniosków niezgodnych z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, a przejawiające się w wadliwym ustaleniu, iż:

- M. S. (1) działając w (...) sp. z o.o. dążył do zmniejszenia opłat od składek na ubezpieczenia obowiązkowe w sytuacji gdy wymiar zatrudnienia od dnia 15 listopada 2018 r. wynikał z ograniczenia przez spółkę prowadzonej działalności gospodarczej do działalności związanej z tłumaczeniem dokumentów jak też rozpoczęcia działalności pod tym kątem i braku środków na zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy;

- zawód tłumacza powinien podlegać ubezpieczeniom społecznym z tytułu działalności gospodarczej albowiem jest on wolnym zawodem, w sytuacji gdy spółka może wybrać zakres prowadzonej działalności gospodarczej jak również z uwagi na rentowność prowadzonej działalności dostosowywać rodzaj i charakter zatrudnienia, zaś ekonomiczna celowość działań podejmowanych przez spółkę nie powinna być oceniana przez Sąd.

Czyniąc powyższe zarzuty apelacja wnosiła o:

a) zmianę zaskarżonego orzeczenia w pkt II poprzez zmianę zaskarżonej decyzji w ten sposób, że M. S. (1) podlegał ubezpieczeniom społecznym jako pracownik u płatnika (...) sp. z o.o. w B. od dnia 15 listopada 2018 r.

b) zmianę zaskarżonego orzeczenia o kosztach poprzez ich zasądzenie z pierwszą i drugą instancję.

Z kolei organ rentowy zaskarżył powyższy wyrok w części uwzględniającej odwołanie tj. w zakresie pkt I i III, zarzucając mu:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego:

a) art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2023r. poz. 1230 z póź. zm.) poprzez objęcie odwołującego obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym jako pracownika od dnia 14.04.2008 r. do dnia 31.12.2017 r. w sytuacji gdy jako wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością podlega on ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 8 ust. 6 pkt. 4 cyt. ustawy jako osoba prowadząca działalność gospodarczą - wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością gdyż w spółce (...) sp. z o.o. jest udziałowcem większościowym posiadającym 99% udziałów.

b) 8 ust. 6 pkt. 4 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2023r. poz. 1230 z póź. zm.) poprzez jego niezastosowanie,

c) art. 114 ust. 1 e ustawy z dnia 17 grudnia 1998r o emeryturach i rentach z FUS (Dz U. 2023 r. poz. 1251 z późn. zm.) poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, iż w sprawie o podleganie ubezpieczeniom społecznym regulowanej przez przepisy ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych będzie miało zastosowanie ograniczenie wynikające z art. 114 ust. 1e cyt. ustawy w zakresie możliwości zmiany decyzji, w sytuacji gdy przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zawierają odrębne regulacje dotyczące zmiany decyzji organu rentowego tj. art. 83a ustawy o s.u.s., nie zawierają też odesłania w ww. zakresie do ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Dodatkowo, zaskarżona decyzja nie została wydana w wyniku wniosku o zmianę lub uchylenie ostatecznej decyzji Zakładu.

Wskazując na powyższe apelacja wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za I i II instancję według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje

Obie apelacje podlegały oddaleniu.

W apelacji płatnika zaskarżono zakwestionowanie przez Sąd Okręgowy istnienie pracowniczego tytułu odwołującego się do ubezpieczeń społecznych od dnia 15.11.2018 r. Apelacja płatnika nie jest zasadna, a podniesione zarzuty nie mogły doprowadzić do zmiany rozstrzygnięcia, nawet gdy uznać je za trafne, bowiem nie dotyczą i już z tego powodu nie podważają one ustaleń faktycznych mających znaczenie dla rozstrzygnięcia. W sprawie poza sporem jest bowiem, iż w spornym okresie odwołujący się posiadał (...) udziałów, a jego brat 9 udziałów, co oznacza, że posiadał on 99,82 % udziałów. Zgodnie z art. 6 ust.1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu miarodajnym na okres, którego dotyczy apelacja (od 15 listopada 2018 r.) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi. Zgodnie z art. 8 ust 6. pkt 4 tej ustawy za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej. Ważność umów o pracę zawieranych przez wspólników jednoosobowych spółek z o.o. była powszechnie kwestionowana z powodu braku pracowniczego podporządkowania, zwłaszcza, że ustawodawca przyznał im inny tytuł do podlegania ubezpieczeniom społecznym (por. uchwały składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 10 lipca 2000 r., (...) 3/00, (...) 2001 nr 1, poz. 8 oraz (...) 4/00, (...) 2001 nr 1, poz. 9 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2006 r., (...), Prawo Pracy 2007 nr 1, s. 35, z dnia 23 września 1997 r., I PKN 276/97,OSNAPiUS 1998 nr 13, poz. 397 i z dnia 28 kwietnia 1997 r., I PKN 115/97,OSNAPiUS 1998 nr 1, poz. 12) oraz braków reprezentacji, powodujących zawarcie umowy „z samym sobą” (por. art. 58 k.c. oraz uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 1995 r., I PZP 7/95, OSNAPiUS 1995 nr 18, poz. 227 i wyroki z dnia 17 grudnia 1996 r., II UKN 37/96, OSNAPiUS 1997 nr 17, poz. 320, z dnia 5 lutego 1997 r., II UKN 86/96, OSNAPiUS 1997 nr 20, poz. 404, z dnia 16 kwietnia 1997 r., II UKN 69/97, OSNAPiUS 1998 nr 2, poz. 54 i z dnia 30 kwietnia 1997 r., II UKN 82/97, OSNAPiUS 1998 nr 7, poz. 217). To samo dotyczy zatrudnienia pracowniczego dominującego wspólnika wtedy, gdy udział innych wspólników w kapitale zakładowym spółki jest iluzoryczny i bez znaczenia, np. nie przekracza kilku procent (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 7 kwietnia 2010 r., II UK 177/09, OSP 2012 nr 1, poz. 8 i z dnia 13 marca 2018 r.,I UK 27/17, niepubl.; z dnia 27 listopada 2019 r., III UK 360/18, OSNP 2021, nr 3, poz. 30.). W zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym tego rodzaju spółkę należy zatem traktować jak spółkę jednoosobową. Pogląd ten został podtrzymany w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 sierpnia 2011 r., I UK 8/11 (OSNP 2012 nr 17–18, poz. 225 z glosą A. Piszczek i W. Szlawskiego, Monitor Prawniczy 2012 nr 17, s. 941), w którym przyjęto, że jedyny lub „niemal jedyny” wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie podlega pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu. Wprawdzie Sąd Najwyższy nie sprecyzował pozaustawowych pojęć „niemal jedyny udziałowiec” lub „udziałowiec iluzoryczny”, co nasuwa pytanie, przy jakim stosunku udziałów w kapitale spółki dominujący wspólnik staje się wspólnikiem „nieomal jedynym”, zasadniczo jednak nie może budzić wątpliwości, że spółka dwuosobowa, w której jeden ze wspólników zachował 99 na 100 udziałów, ma pozycję właścicielską tak dalece dominującą, że nie może być własnym pracodawcą. Taka skala większości udziałów (przewagi głosów) oraz sposób jej wykorzystywania nakazuje traktować stosunki pracy w wieloosobowej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością na równi ze stosunkami w spółce jednoosobowej, której konstrukcja prawna nie ma odpowiednika na gruncie prawa pracy, gdyż w jej ramach stosunek tego prawa byłby pozbawiony zasadniczych elementów konstrukcyjnych (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 1995 r., I PZP 7/95, OSNAPiUS 1995 nr 18, poz. 227 i wyrok z dnia 16 grudnia 1998 r., II UKN 394/98, OSNP 2000 nr 4, poz. 159, z glosą Z. Hajna, OSP 2000 nr 12, poz. 177). Jest to sytuacja, w której społeczny status wykonawcy pracy staje się jedynie funkcjonalnym elementem statusu właściciela spółki i niezależnie od argumentów dotyczących braku podporządkowania pracowniczego, w istocie nie zachodzi przesłanka odpłatności pracy; jedyny wspólnik wykonuje czynności na swoją rzecz (we własnym interesie) i na swoje własne ryzyko produkcyjne, gospodarcze i socjalne. Jest od pracodawcy (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) niezależny ekonomicznie, a do przesunięć majątkowych w związku z wynagradzaniem dochodzi w ramach jego własnego majątku, zysku spółki (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2013 r., II UK 36/13, niepubl. oraz z dnia 17 października 2017 r., II UK 451/16, niepubl.). W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2010 r., II UK 177/09 (OSP 2012 nr 1, poz. 8) przyjęto, że większościowy udziałowiec dwuosobowej spółki z o.o., będący jej jednoosobowym zarządem, mający 99 na 100 udziałów tej spółki, nie może być uznany za jej pracownika między innymi dlatego, że prowadzi to do „ sytuacji, w której społeczny status wykonawcy pracy staje się dla danej osoby jedynie funkcjonalnym elementem jej statusu właściciela spółki, służąc jej kompleksowej obsłudze, a więc do sytuacji, w której dochodzi do swoistej symbiozy pracy i kapitału, sprzecznej z aksjologią prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych, opartą co do zasady na założeniu oddzielania kapitału oraz pracy”. W konsekwencji tam, gdzie status wykonawcy pracy zostaje zdominowany przez status właścicielski wspólnika, nie może być mowy o zatrudnieniu w ramach stosunku pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1996 r., II UKN 37/96, OSNAPiUS 1997 nr 17, poz. 320 i z dnia 5 lutego 1997 r., II UKN 86/96, OSNAPiUS 1997 nr 20, poz. 404). Ze względu na ekonomiczną niezależność od swojego pracodawcy, jak i brak formalnego nadzoru sprawowanego przez zgromadzenie wspólników, na którym status wspólnika dominującego, pozwala samodzielnie decydować w sprawach istotnych dla spółki (wyrok Sądu Najwyższego z 16 grudnia 2008 r., I UK 162/08, niepubl.). Treść oświadczeń woli złożonych przez strony przy zawieraniu umowy o pracę nie ma więc rozstrzygającego znaczenia dla kwalifikacji danego stosunku prawnego jako stosunku pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 17 maja 2016 r., I PK 139/15, niepubl., z dnia 26 lutego 2013 r., I UK 472/12, niepubl.). Jednoosobowa spółka nie może być pracodawcą wspólnika, nawet przez skonstruowanie układu, w którym jedyny wspólnik oddzieliłby funkcję właściciela kapitału od funkcji zarządcy przez powierzenie prowadzenia spraw spółki pracownikowi najemnemu, któremu podporządkowałby się w pracy (por. wyrok SN z 27.11.2019 r., III UK 360/18, OSNP 2021, nr 3, poz. 30; a contrario wyrok SN z dnia 12 maja 2000 r., II UKN 546/99, niepubl.).

Odniesienie powyższej judykatury do sprawy niniejszej nie powinno prowadzić do innego wniosku, niż ten, że nie mógł powstać stosunek pracy odwołującego się ze spółką, który tworzyłby tytuł do ubezpieczeń społecznych. Udział odwołującego w spółce przekraczające 99 % czynią bowiem niemożliwym stworzenia relacji (podporządkowanej) pracownik - pracodawca między odwołującym się jako pracownik i odwołującym się jako właścicielem spółki (pracodawcą).

Odnosząc się do apelacji organu rentowego dostrzec trzeba, że problem wyłączania z ubezpieczeń społecznych ubezpieczonych wadliwe wprowadzanych do tego systemu, wskutek różnych okoliczności wynikających ze świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przy zgłoszeniu, czy też nawet przy podaniu prawdziwych okoliczności, ale nie uzasadniających wejście do systemu, których jednak organ w porę nie dostrzegł i przez wiele lat uznawał realność tytułu - nie jest nowy.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że decyzje w sprawie podlegania oraz w sprawie ustania ubezpieczenia społecznego mają charakter rozstrzygnięć deklaratoryjnych (por. między innymi uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 r., I UZP 2/05, OSNP 2006 nr 5-6, poz. 88 a także wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 28 października 2003 r., II UK 122/03, OSNP 2004 Nr 15, poz. 270; z dnia 14 lipca 2005 r., II UK 295/04, OSNP 2006 nr 7-8, poz. 118; z dnia 26 marca 2007 r., I UK 284/06, M.P.Pr. 2007 Nr 8, poz. 432; z dnia 19 września 2007 r., III UK 39/07 i z dnia 9 czerwca 2008 r., II UK 312/07; z dnia 27 kwietnia 2022 r., I (...) 104/21, LEX nr 3367784). W orzecznictwie przyjmuje się też, że objęcie ubezpieczeniem społecznym w wyniku błędu organu rentowego nie zmienia charakteru podjętej decyzji z deklaratoryjnej na prawnokształtujący (por. wyrok SN z dnia 11 maja 2005 r., III UK 28/05, OSNP 2005, nr 23, poz. 380; z dnia 23 lutego 2010 r., II UK 187/09, OSNP 2011, nr 15-16, poz. 216). Nie jest jednak bez znaczenia to, że wieloletni stan akceptowania ubezpieczonego w systemie (nie kwestionowania tytułu, przyjmowania składek), gdy on sam lub zgłaszający go płatnik nie podali nieprawdziwych danych czy okoliczności przy zgłoszeniu - nie może być bez znaczenia, gdy wyłączenie go z ubezpieczenia pociąga dla niego istotne niekorzystne skutki, jak np. objęcie z innym tytułu, z którym wiąże z konieczność uiszczania wysokości zaległych składek, lub utraty ubezpieczenia prawa do świadczeń. W przypadku odwołującego zastałby on objęty ubezpieczeniem z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, z czym wiązałaby się konieczność uiszczenia wyższych (zaległych) składek, lub nawet utrata ubezpieczenia z uwagi na treści art. 5 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1251 z późn. zm.).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego problem ten ujawnił się w szczególności na tle wyłączania rolników niespełnianych wymogi podleganiu ubezpieczeniom rolniczym z mocy ustawy (zwłaszcza z art. 5a ustawy z 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników). W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2016 r., I UK 386/15, (LEX nr 2169474) wyrażono pogląd, że przystąpienie do określonego systemu ubezpieczenia społecznego (w tym wypadku rolniczego) i ochrona ryzyk ubezpieczeniowych w danym reżimie nie może być dowolnie usuwana przez organy rentowe po wielu latach ubezpieczenia, skoro działalność rolnicza osoby fizycznej, przez cały okres aktywności zawodowej, stanowiła jej główne źródło dochodów, a do przekroczenia zasad pozwalających na pozostanie w ubezpieczeniu społecznym rolników doszło bez winy tej osoby. W takim przypadku konieczne zasady proporcjonalności, o której mowa w Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności,, art. 1 Protokołu Nr (...), sporządzonej dnia 4 listopada 1950 r. w R. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.). Pogląd ten Sąd Najwyższy podzielił również w wyrokach dnia 27 kwietnia 2022 r., I (...) 104/21, (LEX nr 3367784). W wyroku z dnia 23 lutego 2010 r., II UK 187/09, (OSNP 2011, nr 15-16, poz. 216), Sąd Najwyższy wyraził z kolei pogląd, że decyzja o podleganiu ubezpieczeniu społecznemu rolników, wydana wskutek błędnej oceny znanych organowi rentowemu faktów, nie może być zmieniona z mocą wsteczną na podstawie art. 83a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. W innym wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2023 r. I (...) 83/22 (LEX nr 3602011) dokonano zawężającej wykładni art. 83a ust. 1 ustawy systemowej i przyjęto, że prokonstytucyjna wykładnia użytego tym przepisie zwrotu "mają wpływ na to prawo lub zobowiązanie" musi zakładać granicę, poza którą nowe dowody czy ujawnione okoliczności przestają mieć wpływ na to prawo lub zobowiązanie. Granicę tę wyznacza test proporcjonalności z uwzględnieniem, czy przywrócenie stanu zgodnego z prawem i tym samym odwrócenie następstw niestaranności działania organu rentowego nie spowoduje w konkretnym przypadku daleko idących, negatywnych i nieodwracalnych konsekwencji dla ubezpieczonego. Zastosowanie przepisu art. 83a ust. 1 jest możliwe tylko w sytuacjach ściśle w niej wymienionych, tj. w przypadku ziszczenia się przesłanek, polegających na przedłożeniu nowych dowodów lub ujawnieniu nowych okoliczności, istniejących przed wydaniem decyzji. Nie dotyczy to sytuacji, w których określone okoliczności pojawiły się po wydaniu (nie zaś doręczeniu) rozstrzygnięcia. Do zasady proporcjonalności odwołano się też w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2022 r., I (...) 18/22,(LEX nr 3519100).

Odnosząc to do sprawy niniejszej przyjąć trzeba, że Sąd Okręgowy miał prawo do oceny wyłączenia odwołującego się z ubezpieczenia obejmującego relatywnie odległy czas (okres 2008-2017 r.) w kontekście zasady proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.; Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.). Stąd podniesiony zarzut naruszenie norm ustawy systemowej nie mógł być uznany za trafny, bowiem Sąd Okręgowy nie kwestionował ich treści a jedynie przyjął, że w okolicznościach niniejszej sprawy wyłączenie z ubezpieczenia odwołującego również za okres wcześniejszy zaczynający się w 2008 (po wpływie 16 lat) prowadziłoby do naruszenia norm konstytucyjnych i konwencyjnych tj. art. 1 Protokołu Nr 1 do Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej dnia 4 listopada 1950 r. w R.), z czym trzeba się zgodzić. Podniesiony z kolei zrzut naruszenia art. 114 ust.1e ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z FUS jest o tyle niezasadny, że w istocie Sąd Okręgowy nie stosował tej normy, a tylko posiłkowo przytoczył tę regulację, w celu zobrazowania ograniczeń czasowych pozwalających na ingerencję w świadczenia wadlwie przyznane.

Nawiązując do ścisłej wykładni art. 83a ust.1 ustawy systemowej dostrzec trzeba, że przepis ten wymaga przedłożenia po uprawomocnieniu się decyzji nowych dowodów lub ujawnienia okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na to prawo lub zobowiązanie. Tymczasem wielkość udziałów odwołującego w spółce była znana cały czas, a zatem uwzględniając nawet czas niezbędny organu na weryfikację zgłoszenia do ubezpieczenia, to zdaniem Sądu Apelacyjnego co do kwestionowanego przez organ rentowy okresu, wyłączenie to i weryfikacja nastąpiły z nadmiernym opóźnieniem, mimo braku przeszkód do wcześniejszej ingerencji w przebieg ubezpieczenia odwołującego. Nie bez znaczenia też musi tu być to, że odwołujący (ani płatnik) nie wprowadzili organu rentowego w błąd dokonując zgłoszenia do ubezpieczenia w 2008 r., a ocena okoliczności czy taki tytuł istniał należała do organu, który uczynił to dopiero po wielu latach, zaskarżoną decyzją. Reasumując, ocena dokonana przez Sąd Okręgowy, uwzględniając aspekt czasowy i negatywne skutki wyłączenia dla odwołującego okazała się trafna.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny oddalił na zasadzie art. 385 k.p.c. apelację.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na zasadzie art. 100 k.p.c. wobec oddalenia obu apelacji.