Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 czerwca 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Sławomir Bagiński

Sędziowie: Dorota Elżbieta Zarzecka

Teresa Suchcicka

Protokolant: Patrycja Śledziewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 czerwca 2021 r. w B.

sprawy z odwołania B. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o prawo do rekompensaty

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 11 lutego 2021 r. sygn. akt IV U 212/20

I.  oddala apelację,

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. na rzecz B. W. 240 (dwieście czterdzieści) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Teresa Suchcicka Sławomir Bagiński Dorota Elżbieta Zarzecka

Sygn. akt III AUa 593/21

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z 16 grudnia 2019 roku odmówił B. W. prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych. W uzasadnieniu decyzji wskazał, że wnioskodawca posiada od 22 sierpnia 2019 roku prawo do emerytury przyznanej w trybie art. 24 ustawy emerytalnej. Wnioskodawcy odmówiono prawa do rekompensaty z uwagi na brak udowodnienia przed 1 stycznia 2009 roku wymaganego co najmniej 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze.

Odwołanie od powyższej decyzji wywiódł B. W., zarzucając w nim błędne ustalenie stanu faktycznego, a co za tym idzie niezasadną odmowę prawa do rekompensaty.

W odpowiedzi na odwołanie organ wniósł o jego oddalenie i argumentował jak w zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z 11 lutego 2021 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał B. W. prawo do rekompensaty zaliczając wnioskodawcy następujące okresy pracy w szczególnych warunkach: od 26 czerwca 1972 r. do 5 maja 1973 r., od 25 maja 1973 r. do 29 listopada 1974 r. i od 6 marca do 21 maja 1988 r., w tym okres od 26 kwietnia 1977 r. do 11 kwietnia 1979 r. – okres zasadniczej służby wojskowej.

Sąd Okręgowy ustalił, że B. W., ur. (...), pismem z 3 grudnia 2019 r. wniósł o przyznanie mu prawa do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Decyzją z 16 grudnia 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił B. W. prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Sąd wskazał, że bezspornym jest fakt odbywania przez odwołującego zasadniczej służby wojskowej od 26 kwietnia 1977 r. do 11 kwietnia 1979 r. Natomiast z akt pracowniczych, zeznań odwołującego oraz świadków wynika, że w okresach: od 26 czerwca 1972 r. do 5 maja 1973 r., od 25 maja 1973 r. do 29 listopada 1974 r. oraz od 6 marca 1975 r. do 21 maja 1988 r. odwołujący pracował jako operator spycharki, kolejno w (...) Przedsiębiorstwie (...), Kombinacie Budowlanym w O. i Przedsiębiorstwie (...) w L., wykonując pracę w szczególnych warunkach w pełnym wymiarze czasu pracy.

Sąd Okręgowy wskazał, że prawo do rekompensaty, której domagał się ubezpieczony jest uregulowane w art. 21 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U.2018.1924), zgodnie z którym przysługuje ona ubezpieczonemu, jeżeli legitymuje się okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszącym co najmniej 15 lat. Jak zaznaczył Sąd, kwestią sporną w niniejszej sprawie było ustalanie, czy wbrew stanowisku organu rentowego ubezpieczony ma prawo do rekompensaty. Przepisy wskazanej ustawy określają ogólne warunki nabycia prawa do rekompensaty, która - zgodnie z definicją legalną zamieszczoną w art. 2 pkt 5 - stanowi rodzaj odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub pracy o szczególnym charakterze przez osoby, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej (z powodu niespełnienia warunków ustawowych do nabycia tego prawa). Rekompensata nie jest bowiem samodzielnym świadczeniem wypłacanym z zasobów systemu ubezpieczeń społecznych, ale jest przyznawana w formie dodatku do kapitału początkowego ustalanego na zasadach przewidzianych w art. 173 i 174 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.

W ocenie Sądu Okręgowego ubezpieczony wykazał 15 lat pracy w szczególnych warunkach. W niniejszej sprawie nie ulegało bowiem wątpliwości, że odwołujący w spornych okresach pracy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracował jako operator spycharki. Sąd I instancji nie podzielił twierdzeń organu rentowego, jakoby brak świadectw pracy potwierdzających wykonywanie pracy w warunkach szczególnych stał na przeszkodzie ustaleniu istnienia takich okresów. Co do zasady okresy pracy w warunkach szczególnych mogą być wykazywane przez zainteresowanego przed sądem wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi przez Kodeks postępowania cywilnego, a w szczególności dokumentami z osobowych akt pracowniczych, zeznaniami świadków oraz wyjaśnieniami stron, zatem sama okoliczność, że ubezpieczony nie uzyskał od pracodawcy świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych oczywiście nie stoi na przeszkodzie ustaleniu w postępowaniu sądowym wykonywania takiej pracy.

Sąd Okręgowy nie podzielił także twierdzeń organu dotyczących niewliczenia do okresów zatrudnienia w warunkach szczególnych okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej. Sąd zauważył, że okres służby wojskowej dla żołnierza zatrudnionego przed powołaniem do czynnej służby wojskowej w warunkach szczególnych (dawniej I kategorii zatrudnienia), który po zakończeniu tej służby podjął zatrudnienie w tych samych warunkach, jest nie tylko okresem służby w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ale także okresem pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu § 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych charakterze. Sąd powołał się na uchwałę powiększonego składu Sądu Najwyższego z 16.10.2013 r., II UZP 6/13, który stwierdził, że : "Czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r.) zalicza się - na warunkach wynikających z tego przepisu - do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej)". Sąd Najwyższy wyraził m.in. pogląd, że podstawy zaliczenia okresu służby wojskowej do okresu pracy w warunkach szczególnych, należy poszukiwać nie tylko w przepisach normujących prawo do świadczeń, ale w tym zakresie znajdą zastosowanie również przepisy normujące służbę wojskową, tj. ustawa z 21.11.1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP (Dz. U. nr 44, poz. 220 ze zm.) oraz przepisy wykonawcze do niej, w tym zwłaszcza rozporządzenie Rady Ministrów z 22.11.1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. nr 44, poz. 318 ze zm.), które regulowało w sposób szczegółowy uprawnienia żołnierza, który w terminie 30 dni po zwolnieniu ze służby zgłosił powrót do zakładu pracy i w wyniku tego podjął w nim zatrudnienie. W myśl § 5 ust. 1 tego rozporządzenia żołnierzowi wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął zatrudnienie, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem w tym zakładzie oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Z przepisów tych wynika, że - pod warunkiem w nim wskazanym - okres zasadniczej służby wojskowej jest okresem zatrudnienia na takich samych warunkach, jak przed powołaniem do tej służby. Jeśli było to zatrudnienie wymienione w art. 11 ust. 2 pkt 1-6 ustawy o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, to również okres służby wojskowej uważany był za takie samo zatrudnienie, a żołnierz był traktowany jak pracownik wykonujący pracę wymienioną w powołanym przepisie. Przepis art. 108 ust. 2 ustawy o powszechnym obowiązku obrony został nieznacznie zmieniony z dniem 1 stycznia 1975 r. przez art. X pkt 2 lit. c ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks pracy, Dz. U. Nr 24, poz. 142 z późn. zm.) i zgodnie z jego nowym brzmieniem, czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wliczał się pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby.

Sąd I instancji wskazał, że w myśl art. 120 ust. 1 cyt. ustawy, pracownikowi, który w ciągu trzydziestu dni od zwolnienia z zasadniczej lub okresowej służby wojskowej podjął pracę, czas odbywania służby wojskowej wliczał się do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął pracę, w zakresie wszelkich uprawnień wynikających z Kodeksu pracy oraz przepisów szczególnych. Jednocześnie pracownikowi, który podjął pracę lub złożył wniosek o skierowanie do pracy po upływie trzydziestu dni od zwolnienia ze służby wojskowej, czas odbywania służby wliczał się do okresu zatrudnienia tylko w zakresie wymiaru urlopu wypoczynkowego i wysokości odprawy pośmiertnej oraz uprawnień emerytalno-rentowych (art. 120 ust. 3). Pomimo kolejnych, licznych zmian redakcyjnych ustawy o powszechnym obowiązku obrony, w dalszym ciągu obowiązywało zawarte w art. 120 ust. 1 i 3 ustawy "wliczanie" okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień emerytalno-rentowych. Zostało ono usunięte dopiero z dniem 21.10.2005 r. (por. wyrok SN z 06.02.2014 r., II UK 349/12).

Zdaniem Sądu Okręgowego, skoro art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych wprost odwołuje się do pojęcia okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS i jednocześnie nie ma wątpliwości, że czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z 21.11.1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zalicza się na warunkach wynikających z tego przepisu - spełnionych przez ubezpieczonego - do okresu pracy w szczególnych warunkach, to okres służby wojskowej winien również zostać zaliczony do tego stażu pracy. Sąd nie uwzględnił jednocześnie do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych okresu nauki zawodu, bowiem w tym czasie wnioskodawca nie był pracownikiem, lecz uczniem, i nie wykonywał pracy stale oraz w pełnym wymiarze czasu pracy.

Biorąc pod uwagę powyższe ustalenia, Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska organu rentowego i z mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do rekompensaty z uwzględnieniem następujących okresów pracy w warunkach szczególnych : od 26 czerwca 1972 roku do 5 maja 1973 roku, od 25 maja 1973 roku do 29 listopada 1974 roku oraz od 6 marca 1975 roku do 21 maja 1988 roku – w tym okres zasadniczej służby wojskowej od 26 kwietnia 1977 roku do 11 kwietnia 1979 roku.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pełnomocnik organu rentowego. Zaskarżając wyrok w całości, zarzucił mu:

- naruszenie prawa materialnego, tj. art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19.12.2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2018 r., poz. 1924), poprzez zaliczenie do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu służby wojskowej od dnia 27.04.1977 r. do dnia 1.07.1979 r., co w konsekwencji spowodowało uznanie przez Sąd, iż wnioskodawca legitymuje się 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych.

Wskazując na te zarzuty, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości, tj. o oddalenie odwołania skarżącego, ewentualnie o uchylenie powyższego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Olsztynie.

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik odwołującego wniósł o oddalenie w całości apelacji organu rentowego oraz zasądzenie na rzecz odwołującego B. W. kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Sąd Okręgowy poczynił w sprawie trafne ustalenia faktyczne na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego. Sąd Apelacyjny ustalenia te w całości akceptuje i uznaje za własne. Na aprobatę zasługuje również dokonana przez sąd pierwszej instancji ocena prawna, którą Sąd Apelacyjny również przyjmuje za własną.

Nabycie prawa do rekompensaty reguluje art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (j. t. Dz.U.2018.1924), zwana dalej „ustawą pomostową”, zgodnie z którym rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

W niniejszej sprawie organ rentowy kwestionował zaistnienie wymaganego 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. ZUS zarzucił w apelacji, że okres służby wojskowej, a także roczny urlop bezpłatny nie powinny zostać zaliczone do stażu pracy w szczególnych warunkach.

W celu wyjaśnienia okoliczności dotyczących udzielenia odwołującemu urlopu bezpłatnego w Przedsiębiorstwie (...) w L., Sąd dopuścił dowód z przesłuchania B. W. w charakterze strony (k. 90 v.). Odwołujący zeznał, że nie było żadnego urlopu bezpłatnego w 1987 r., złożył jedynie dokumenty w sprawie urlopu. Odwołujący złożył podanie do Przedsiębiorstwa (...), które wysyłało ludzi do pracy za granicą, jednak nigdy nie uzyskał odpowiedzi na swoje podanie. Organ rentowy nie kwestionował wiarygodności i zeznań odwołującego się. Sąd Apelacyjny uznał zeznania odwołującego za przekonywające, stwierdzając jednocześnie, że wątpliwości dotyczące tej kwestii zostały usunięte.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd o dopuszczalności zaliczenia okresu zasadniczej służby wojskowej do pracy w warunkach szczególnych wymaganej do nabycia wcześniejszej emerytury. I tak w wyroku Sądu Najwyższego z 8.04.2014 r. II UK 424/13 wyrażono pogląd następujący – jeżeli zostały spełnione przez pracownika warunki powrotu do poprzedniego zatrudnienia zostaje zachowana tzw. ciągłość pracy, a okres zasadniczej służby wojskowej jest okresem zatrudnienia na takich samych warunkach, jak przed powołaniem do tej służby. W wyroku z 24.05.2012 r. II UK 265/11 Sąd Najwyższy uznał, że w zakresie zatrudnienia żołnierz czynnej służby wojskowej jest pracownikiem wykonującym pracę w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, jeśli wykonywał ją w taki sam sposób przed powołaniem do służby i do zatrudnienia tego powrócił po jej zakończeniu w przepisanym terminie. W wyroku z 17.05.2012 r. I UK 399/11 Sąd Najwyższy uznał, że okres służby wojskowej dla żołnierza zatrudnionego przed powołaniem do czynnej służby wojskowej w warunkach szczególnych (I kategorii zatrudnienia), który po zakończeniu tej służby podjął zatrudnienie w tych samych warunkach, jest nie tylko okresem służby w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej, ale także okresem pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu § 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U.1983.8.43).

Takie samo stanowisko przedstawił Sąd Najwyższy w wyroku z 6.04.2006 r. III UK 5/06 zgodnie z którym - okres zasadniczej służby wojskowej odbytej w czasie trwania stosunku pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zalicza się do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), jeżeli pracownik w ustawowym terminie zgłosił swój powrót do tego zatrudnienia.

Podkreślić należy, że w orzecznictwie sądowym, także na tle ustawy o emeryturach pomostowych, okres służby wojskowej zaliczany do okresu pracy w szczególnych warunkach, o ile po ukończeniu służby pracownik podjął pracę w tym samych warunkach. Dotyczy to zarówno prawa do emerytury pomostowej jak i prawa do rekompensaty (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 5.11.2020 r. II UK 407/19, wyrok SA w Łodzi z 16.11.2016 r. III AUa 2183/16, wyrok SA w Szczecinie z 7.03. (...). III AUa 1035/15, a także uzasadnienie uchwały SN z 29.10.2020 r. III UZP 3/20).

Odwołujący odbywał zasadniczą służbę wojskową w okresie od 26 kwietnia 1977 r. do 11 kwietnia 1979 r. W okresie tym obowiązywał art. 108 ust. 2 ustawy z 21.11.1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP w następującym brzmieniu – czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby. Z przepisu tego oraz § 5 rozporządzenia Rady Ministrów w zakresie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. 44 poz. 318) wynikała zasada, że pracownikowi, który we wskazanym terminie po zakończeniu służby wojskowej podjął pracę u pracodawcy, u którego był zatrudniony w chwili powołania do tej służby, okres służby podlegał wliczeniu w zakresie szczególnych warunków uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku. Przepisy te ustanawiały więc tzw. fikcję prawną, z których wynikało, że pracownik zatrudniony w szczególnych warunkach, który po zakończeniu czynnej służby wojskowej powracał do tego zatrudnienia w przepisanym terminie zachowywał status pracownika zatrudnionego w szczególnych warunkach w rozumieniu § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U.1983.8.43)

Sąd Apelacyjny w pełni zgadza się z przytoczonymi wyżej poglądami orzecznictwa, opowiadającymi się za dopuszczalnością wliczenia do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej także na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu za postępowanie apelacyjne orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2015.1800 ze zm.)

.

Teresa Suchcicka Sławomir Bagiński Dorota Elżbieta Zarzecka