Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 lipca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Szymanowski (spr.)

Sędziowie: SA Barbara Orechwa-Zawadzka

SA Alicja Sołowińska

Protokolant: Barbara Chilimoniuk

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 lipca 2018 r. w B.

sprawy z odwołania E. L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P.

o wartość kapitału początkowego

na skutek apelacji wnioskodawczyni E. L.

od wyroku Sądu Okręgowego w Ostrołęce III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 9 maja 2018 r. sygn. akt III U 207/17

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach II i III (drugim i trzecim) w ten sposób, że ustala wartość kapitału początkowego E. L. na dzień 1.01.1999 r. na kwotę 52.542,60 zł przy przyjęciu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru w wysokości 35,90% , podstawy wymiaru w kwocie 438, 30 zł , liczbę miesięcy składkowych na 86, a nieskładkowych na 72;

II.  zasądza tytułem zwrotu kosztów procesu od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. na rzecz E. L. kwotę 30 ( trzydzieści) złotych.

SSA Barbara Orechwa-Zawadzka SSA Marek Szymanowski SSA Alicja Sołowińska

Sygn. akt III AUa 512/18

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. decyzją z 10 lutego 2018 r. ustalił E. L. kapitał początkowy. Do ustalenia kapitału początkowego przyjęto 4 lata, 10 miesięcy i 7 dni okresów składkowych oraz 6 lat okresów nieskładkowych – okresów opieki nad dziećmi. Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego i wskaźnika wysokości tej podstawy przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z faktycznego okresu ubezpieczenia, tj. z lat 1978-1981, 1983-1984, 1994-1995. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wyniósł 30,68%, podstawa wymiaru kapitału wyniosła 374,57 zł, a wartość kapitału początkowego 44 629,86 zł.

W odwołaniu od tej decyzji E. L. wniosła o uwzględnienie przy ustalaniu kapitału początkowego okresu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Handlu (...) od 1 września 1975 r. do 31 stycznia 1978 r. na podstawie umowy o pracę o naukę zawodu. Nadto domagała się uwzględnienia okresu urlopu macierzyńskiego na dziecko urodzone w (...) r., zasiłków macierzyńskich za dzieci urodzone(...)., przyjęcia za 1976 r. i 1977 r. innych zarobków niż „0” i przyjęcia (...) z faktycznego okresu ubezpieczenia od 1978 r. do 1995 r.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. Podniósł, że odwołująca nie przedstawiła umowy o pracę o naukę zawodu, dlatego sporny okres nie może być zaliczony do stażu pracy. Nadto, przy ustalaniu podstawy wymiaru kapitału początkowego nie uwzględnia się kwot zasiłku macierzyńskiego z tytułu urodzenia dziecka w trakcie trwania urlopu wychowawczego, dlatego nie ujęto zasiłków macierzyńskich z lat 1985 i 1992. Nie ujęto też zasiłku macierzyńskiego na dziecko urodzone (...), bowiem w Rp-7 nie podano okresu trwania urlopu macierzyńskiego. ZUS wskazał też, że do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego i ustalenia (...) przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek z faktycznego okresu ubezpieczenia i (...) wyniósł 30,68%.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce wyrokiem z 9 maja 2018 r. zmienił zaskarżoną decyzję i do ustalenia wartości kapitału początkowego zaliczył E. L. okres zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Handlu (...) od 15 września 1975 r. do 31 stycznia 1978 r. na podstawie umowy o pracę o naukę zawodu (punkt 1), zmienił zaskarżoną decyzję i do ustalenia wartości kapitału początkowego przyjął (...) 32,06% i wartość kapitału początkowego 50.864,33 zł (punkt 2), zaś w pozostałym zakresie odwołanie oddalił (punkt 3).

Sąd pierwszej instancji ustalił, że E. L. w okresie od 5 września 1975 r. do 31 stycznia 1978 r. była zatrudniona w Przedsiębiorstwie Handlu (...) na podstawie umowy o pracę o naukę zawodu. W tym okresie była uczennicą (...) Szkoły Zawodowej Nr (...) w O. o kierunku sprzedawca. Z tytułu powyższej umowy otrzymywała wynagrodzenie. Praktyczną naukę zawodu odbywała w sklepie (...) w O.. W pierwszym roku nauki zawodu otrzymywała wynagrodzenie w kwocie 240 zł, a od drugiego roku w kwocie 360 zł. W okresie od 29 maja 1979 r. do 30 czerwca 1993 r. E. L. była zatrudniona w (...) S.A. w O.. W okresie tego zatrudnienia urodziła dzieci: 21 kwietnia 1985 r.,1 maja 1990 r. i 24 lutego 1992 r. W okresie od 1 kwietnia 1987 r. do 28 września 1990 r. korzystała z urlopu bezpłatnego w celu wychowywania dzieci. W okresie od 1 października 1981 r. do 1 maja 1983 r., od 31 marca 1984 r. do 31 marca 1987 r. i od 29 września 1990 r. do 28 września 1993 r. korzystała z urlopu wychowawczego. W dniu 17 stycznia 2017 r. odwołująca złożyła wniosek o ustalenie kapitału początkowego.

W ocenie Sądu pierwszej instancji odwołanie było uzasadnione co do zaliczenia zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Handlu (...) od 15 września 1975 r. do 31 stycznia 1978 r., przyjęcia zarobków za okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę o naukę zawodu w latach 1976-1978 i przyjęcia wyższego (...).

Sąd odwołał się do przepisów art. 173 ust. 1 i art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz przepisów ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy. W świetle tych przepisów za okres składkowy przed 1 stycznia 1975 r. w rozumieniu art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych można uznać takie zatrudnienie młodocianego, które odbywało się na podstawie umowy o pracę zawartej pomiędzy młodocianym i zakładem pracy. Odwołująca nie przedstawiła pisemnej umowy o pracę w celu nauki zawodu. Zdaniem Sądu Okręgowego Ewa L. wykazała jednak innymi dowodami, że z Przedsiębiorstwem Handlu (...) od 1 września 1975 r. do 31 stycznia 1978 r. miała zawartą umowę o pracę o naukę zawodu w zawodzie sprzedawcy. W tym okresie odwołująca była uczennicą (...) Szkoły Zawodowej Nr (...) w O. w zawodzie sprzedawca, przy czym nauka trwała 2,5 roku. Odwołująca wskazywała, że odbywała praktyczną naukę zawodu w sklepie (...), miała zawartą umowę o pracę o naukę zawodu i z tytułu tej umowy otrzymywała wynagrodzenie. Twierdzenia odwołującej w tym zakresie potwierdziły zeznania świadków: E. K., D. N., T. P. i J. S.. E. K. i D. N. uczęszczały z odwołującą do jednej klasy. Zeznały, iż w (...) Szkole Zawodowej uczyły się w zawodzie sprzedawcy, praktykę odbywały w sklepie (...) w O. i miały zawarte umowy o pracę o naukę zawodu. Otrzymywały wynagrodzenie w pierwszym roku 240 zł a od drugiego roku w kwocie 360 zł. Fakt odbywania praktyk w sklepie (...) potwierdziły pracownice tego sklepu: T. P. i J. S.. Sąd Okręgowy dał wiarę tym zeznaniom. E. K. (z domu D.) złożyła umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, zawartą z Przedsiębiorstwem Handlu (...) na okres od 15 września 1975 r. do czerwca 1977 r. oraz świadectwo pracy wystawione przez Społem za okres od 15 września 1975 r. do 31 stycznia 1978 r. i poświadczające zatrudnienie na podstawie umowy o pracę w celu nauki zawodu. Powyższe dokumenty potwierdziły fakt zawarcia z uczennicami umowy o pracę o naukę zawodu. E. K. (D.) uczęszczała do tej samej klasy co odwołująca. Sąd uznał więc, że skoro świadek dysponuje umową o pracę w celu nauki zawodu, oznacza to, że takie same umowy były zawierane także z innymi uczennicami tej samej klasy, w tym z odwołującą. Ponadto w okresie pracy ubezpieczona oraz pozostałe uczennice otrzymywały wynagrodzenie miesięczne, co przemawia również za istnieniem wskazanej umowy jako podstawy do wypłacania wynagrodzenia. Z tych względów Sąd zmienił zaskarżoną decyzję i zaliczył E. L. do wartości kapitału początkowego okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę o naukę zawodu w Przedsiębiorstwie Handlu (...) od 15 września 1975 r. do 31 stycznia 1978 r.

E. L. kwestionowała decyzję ZUS z 10 lutego 2018 r. także co do wysokości kapitału i (...). W tym zakresie Sąd Okręgowy uznał odwołanie za częściowo zasadne. Sąd odwołał się do przepisów art. 174 ust. 3 i 3b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W celu wyliczenia wartości kapitału początkowego i wyliczenia (...), Sąd pierwszej instancji dopuścił dowód z opinii biegłej z zakresu rachunkowości. Biegła sporządziła opinię główną, a następnie dwie pisemne opinie uzupełniające i ustną opinię uzupełniającą. Biegła wyliczyła wartość kapitału początkowego i wypowiedziała się co do spornych składników wynagrodzenia, biorąc pod uwagę dokumentację zarobkową i świadectwa pracy znajdujące się w aktach ZUS. Opinia jest zdaniem Sądu Okręgowego wiarygodna, należycie uzasadniona i może stanowić podstawę orzekania. W pierwszej pisemnej opinii uzupełniającej i ustnej opinii uzupełniającej biegła odniosła się do zastrzeżeń odwołującej, a w drugiej opinii uzupełniającej dokonała wyliczeń uwzględniając prawidłowy okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę o naukę zawodu. Biegła uwzględniła w stażu pracy okres zatrudnienia odwołującej w Przedsiębiorstwie Handlu (...) (późniejsze (...)) prawidłowo w drugiej opinii uzupełniającej – od 15 września 1975 r. do 31 stycznia 1978 r.

Odwołująca domagała się przyjęcia za 1976 r. i 1977 r. innych zarobków niż „0”. Odwołanie w tym zakresie zostało uwzględnione. Biegła uwzględniła zasady wynagradzania pracowników młodocianych, określone w Rozporządzeniu Rady Ministrów z 20 września 1974 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania i wyliczyła wysokość wynagrodzenia odwołującej w latach 1975-1978: w pierwszym roku nauki na 240 zł, w drugim na 360 zł, a w trzecim na 420 zł i 770 zł, stosownie do stawek wynikających z ww. przepisów. Są one zgodne ze stawkami wynikającymi z umowy o pracę świadka E. K.. W umowie tej wskazano, iż w I roku otrzymywała ona wynagrodzenie w kwocie 240 zł a w drugim wynagrodzenie w kwocie 360 zł, dlatego biegła prawidłowo przyjęła te kwoty jako wynagrodzenie w stosownych latach.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji biegła prawidłowo przyjęła też staż pracy odwołującej, w tym okresy opieki nad dziećmi. Szczegółowo wyjaśniła tę kwestię w pierwszej pisemnej opinii uzupełniającej i ustnej opinii uzupełniającej. W świetle art. 7 pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS można maksymalnie przyjąć okres opieki nad dziećmi w wymiarze 6 lat. E. L. nie wskazywała, aby na którekolwiek z jej dzieci z uwagi na stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługiwał zasiłek pielęgnacyjny. W tej sytuacji fakt, iż urodziła 6 dzieci nie może spowodować przyjęcia okresu dłuższego niż 6 lat. Sąd podzielił też stanowisko biegłej, iż okresy urlopu wychowawczego przypadające przed 31 grudnia 1998 r. są okresami nieskładkowymi. Biegła powołała w tym zakresie orzecznictwo sądowe, które Sąd Okręgowy podzielił. Biorąc powyższe pod uwagę żądanie przyjęcia okresów opieki nad dziećmi w wymiarze większym niż 6 lat Sąd oddalił.

E. L. domagała się też uwzględniania okresu urlopu macierzyńskiego na dziecko urodzone w (...) r., zasiłków macierzyńskich na dzieci urodzone (...), w 1990 r. i w 1992 r. oraz przyjęcia (...) z faktycznego okresu ubezpieczenia od 1978 r. do 1995 r. Biegła odniosła się do powyższych kwestii. Wartość kapitału początkowego wyliczyła w dwóch wersjach: przy pominięciu do wyliczenia wskaźnika wysokości i podstawy wymiaru, kwot zasiłku macierzyńskiego wypłaconego zamiast zasiłku wychowawczego (1985, 1992) oraz przy ich uwzględnieniu. Biegła nie ujęła również zasiłku macierzyńskiego wypłaconego odwołującej w maju i czerwcu 1990 r.

Zdaniem Sądu Okręgowego, do wyliczenia wskaźnika wysokości i podstawy wymiaru należało przyjąć wyliczenia z pominięciem zasiłku macierzyńskiego wypłaconego zamiast zasiłku wychowawczego. Nie można również przyjąć zasiłku macierzyńskiego wypłaconego w 1990 r.

Poza sporem było to, że w okresie od 29 maja 1979 r. do 30 czerwca 1993 r. E. L. była zatrudniona w (...) S.A. w O.. W okresie tego zatrudnienia urodziła dzieci: 21 kwietnia 1985 r., 1 maja 1990 r. i 24 lutego 1992 r. W okresie od 1 kwietnia 1987 r. do 28 września 1990 r. korzystała z urlopu bezpłatnego w celu wychowywania dzieci. W okresie od 1 października 1981 r. do 1 maja 1983 r., od 31 marca 1984 r. do 31 marca 1987 r. i od 29 września 1990 r. do 28 września 1993 r. korzystała z urlopu wychowawczego. Z powyższego wynika, iż odwołująca w trakcie korzystania z urlopów bezpłatnych i wychowawczych urodziła dzieci. Z karty zasiłkowej wynika, że w latach 1985 i 1992 wypłacono jej zasiłki macierzyńskie, które biegła szczegółowo opisała na str. 6 opinii głównej. Dane te wynikają z akt osobowych odwołującej i karty zasiłkowej. Z dowodów tych wynika, iż zasiłek macierzyński wypłacony w 1990 r. za maj i czerwiec został następnie potrącony. Wobec powyższego Sąd uznał, że zasiłek nie podlega uwzględnieniu przy ustalaniu wartości kapitału początkowego.

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 17 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych pracownicy korzystającej z urlopu wychowawczego przysługiwał zasiłek wychowawczy. Według § 9 pracownicy, która w okresie urlopu wychowawczego urodziła dziecko lub przyjęła na wychowanie dziecko w wieku uprawniającym do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, zamiast zasiłku wychowawczego przysługiwał zasiłek macierzyński na zasadach przewidzianych w przepisach o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Po wyczerpaniu zasiłku macierzyńskiego pracownicy przysługiwał zasiłek wychowawczy na zasadach określonych w § 5-8, z tym że w razie zbiegu prawa do dwóch zasiłków wychowawczych wypłacało się zasiłek wychowawczy korzystniejszy. Mając powyższe na uwadze Sąd uznał, że w okresie urlopu wychowawczego zasiłek macierzyński był wypłacany pracownicy zamiast zasiłku wychowawczego (a nie zamiast wynagrodzenia). Biegła słusznie więc wskazała, że w świetle ww. przepisów prawidłowe jest stanowisko organu rentowego o nie przyjęciu do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego wypłaconego w roku 1985 i 1992. Biegła zaznaczyła też, że według karty zasiłkowej nadpłacony odwołującej zasiłek macierzyński w 1990 r. został potrącony. Zakład pracy nie wykazał tego zasiłku w druku Rp-7. W konsekwencji zdaniem biegłej należało uznać, że zasiłek taki nie był wypłacony. Sąd podzielił to stanowisko. Skutkowało ono również nieprzyjęciem do stażu pracy okresów zasiłku macierzyńskiego w 1990 r. Okresy pobierania zasiłku macierzyńskiego wypłaconego zamiast zasiłku wychowawczego za 1985 r. i 1992 r. biegła ujęła w stażu pracy jako okres składkowy, gdyż odwołująca przebywała wówczas na urlopie macierzyńskim. Nie ujęła ich natomiast przy ustalaniu okresu faktycznego podlegania ubezpieczeniu dla celów (...). Sąd pierwszej instancji podzielił te ustalenia, bowiem w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego odwołująca nie podlegała obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu.

Ustalając (...) biegła zastosowała art. 17 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którym, jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru renty w myśl art. 15 ust. 1 dla ubezpieczonego, o którym mowa w art. 58 ust. 1 pkt 1-4, do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się podstawę wymiaru składek za okres faktycznego podlegania ubezpieczeniu. Przepis ten stosuje się odpowiednio, jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru renty w myśl art. 15 ust. 1 dla ubezpieczonego, o którym mowa w art. 58 ust. 1 pkt 5, z powodu pełnienia zastępczej służby wojskowej, odbywania czynnej służby wojskowej albo korzystania z urlopu wychowawczego.

Odwołująca domagała się wyliczenia (...) z okresu faktycznego podlegania ubezpieczeniu. Biegła przyjęła w opinii takie wyliczenie. Ostatecznie (...) wyliczyła w drugiej pisemnej opinii uzupełniającej. Biegła (...) wyliczyła w dwóch wersjach: przy pominięciu do wyliczenia wskaźnika wysokości i podstawy wymiaru, kwoty zasiłku macierzyńskiego wypłaconego zamiast zasiłku wychowawczego (rok 1985, 1992) i przy uwzględnieniu tych zasiłków. Sąd Okręgowy za podstawę przyjął wyliczenia (...) przy pominięciu kwoty tych zasiłków. Z opinii wynika, iż przy przyjęciu tej koncepcji najkorzystniejszy (...) wynosi 32,06% a wartość kapitału początkowego wynosi 50.864,33 zł.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję i do ustalenia wartości kapitału początkowego przyjął (...) 32,06% i wartość kapitału początkowego 50.864,33 zł. Odwołanie zostało natomiast oddalone co do przyjęcia zasiłków macierzyńskich wypłaconych zamiast zasiłku wychowawczego w latach 1985 i 1992 oraz zasiłku macierzyńskiego w 1990 r. Nadto oddaleniu podlegało żądanie przyjęcia wyższego (...) i wyższej wartości kapitału początkowego. Przy uwzględnieniu spornych zasiłków (...) i kapitał byłyby bowiem większe. Z tych względów na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 i 2 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji.

Apelację od powyższego wyroku wniosła E. L.. Zaskarżyła wyrok w zakresie punktu II i III, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego i procesowego, w szczególności przepisów: ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (w tym art. 174), ustawy o urlopach wychowawczych i zasiłkach macierzyńskich z ubezpieczenia społecznego, ustawy rewaloryzacyjnej z 15 listopada 1991 r., przepisów intertemporalnych. W uzasadnieniu skarżąca wskazała, że od czerwca 2018 r. może ubiegać się o emeryturę, jednak przy obecnie wyliczonej wartości kapitału początkowego, wysokość tej emerytury wyniesie zaledwie 800-900 zł. Celem apelacji jest uzyskanie wyższej emerytury, w granicach 1100 – 1200 zł. Skarżąca zaznaczyła, że biegła nie uwzględniła wielu kwestii płacowych i prawnych, a Sąd nie dopuścił dowodu z opinii uzupełniającej. Wniosła o powtórną analizę opinii biegłej. Zarzuciła, że nie zaliczenie zasiłków macierzyńskich i wskaźnika 32,06% nie daje jej szansy na dobrą emeryturę, co godzi w zasadę sprawiedliwości społecznej. Skarżąca wniosła o zmianę wyroku w punkcie II i III, bądź przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w innym składzie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że na etapie postępowania apelacyjnego stan faktyczny sprawy nie jest między stronami sporny. Sporem obecnie nie jest już objęta kwestia uwzględnienia przy ustalaniu wartości kapitału początkowego E. L. okresu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Handlu (...) Oddział w O. na podstawie umowy o pracę o naukę zawodu od 15 września 1975 r. do 31 stycznia 1978 r., ani też kwestia uzyskiwanego wówczas wynagrodzenia. Sąd pierwszej instancji uwzględnił ten okres i wypłacone wówczas wynagrodzenie przy ustalaniu wartości kapitału początkowego odwołującej. Żądania E. L. zostały tym samym uwzględnione, zaś organ rentowy nie zaskarżył wyroku w tym zakresie, co oznacza że rozstrzygnięcie zawarte w punkcie I zaskarżonego wyroku jest prawomocne ( art. 363 § 3 k.p.c. 384 k.p.c.).

Spór w sprawie koncentrował się również wokół tego, czy przy ustalaniu kapitału początkowego E. L. należy wziąć pod uwagę zasiłki macierzyńskie wypłacone jej w latach 1985, 1990 i 1992. Odnosząc się do tego zagadnienia należy po pierwsze zgodzić się z wnioskami wynikającymi z opinii biegłej z zakresu rachunkowości, iż zasiłek macierzyński pierwotnie wypłacony odwołującej w roku 1990 został następnie potrącony z później wypłaconych jej świadczeń (co wynika wprost z karty zasiłkowej – akta osobowe) i oznacza to, że faktycznie jej nie przysługiwał, zatem słusznie nie został on wzięty pod uwagę przy obliczaniu kapitału początkowego. Odwołująca ostatecznie nie kwestionowała ustaleń biegłej w tym zakresie.

Sporna pozostawała zatem możliwość uwzględnienia przy obliczeniu podstawy wymiaru kapitału początkowego odwołującej kwot wypłaconych jej zasiłków macierzyńskich z lat 1985 i 1992. E. L. była w okresie od 29 maja 1979 r. do 30 czerwca 1993 r. zatrudniona na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) Zakładach (...) w O. (świadectwo pracy z 15 czerwca 1994 r., akta osobowe). W okresie od 31 marca 1984 r. do 31 marca 1987 r. korzystała z urlopu wychowawczego, w trakcie którego 21 kwietnia 1985 r. urodziła dziecko i otrzymywała zasiłek macierzyński za okres od 21 kwietnia 1985 r. do 15 czerwca 1985 r. Na urlopie wychowawczym odwołująca przebywała również w okresie od 29 września 1990 r. do 28 września 1993 r. W trakcie tego urlopu w dniu (...) urodziła dziecko i nabyła prawo do zasiłku macierzyńskiego w okresie od 24 lutego 1992 r. do 14 czerwca 1992 r.

W celu dokonania matematycznych wyliczeń w zakresie podstawy wymiaru kapitału początkowego i wartości kapitału początkowego Sąd Okręgowy zasadnie posiłkował się dowodem z opinii biegłej z zakresu rachunkowości (opinia podstawowa – k. 57-73, pisemne opinie uzupełniające k. 100-104, 132-139 i ustna opinia uzupełniająca na rozprawie w dniu 12 marca 2018 r. – protokół k. 128). W ocenie Sądu odwoławczego, opinie tej biegłej stanowią wiarygodny i miarodajny do czynienia ustaleń w sprawie dowód, bowiem są wszechstronne i należycie uzasadnione. Biegła w opiniach uzupełniających uwzględniła zastrzeżenia stron składane w toku postępowania i w sposób wyczerpujący wyjaśniła sporne okoliczności. Podkreślenia wymaga, że biegła przedstawiła matematyczne wyliczenia wartości kapitału początkowego E. L. w dwóch wariantach - przy pominięciu do wyliczenia wskaźnika wysokości i podstawy wymiaru kwot zasiłków macierzyńskich wypłaconych w latach 1985 i 1992 oraz przy ich uwzględnieniu (zgodnie z żądaniem skarżącej). Do oceny Sądu należało natomiast to, który z wariantów przedstawionych przez biegłą należy przyjąć, tak aby było to zgodne z przepisami prawa.

Zdaniem Sądu odwoławczego, niezasadnie Sąd pierwszej instancji uznał, iż przy obliczeniu wskaźnika wysokości i podstawy wymiaru kapitału początkowego odwołującej należało pominąć kwoty zasiłków macierzyńskich wypłaconych w latach 1985 i 1992. Błędnie Sąd ocenił, iż w czasie pobierania tych zasiłków macierzyńskich odwołująca nie podlegała ubezpieczeniu społecznemu. Obecnie nie budzi wątpliwości to, że okres pobierania zasiłku macierzyńskiego jest okresem obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, bowiem kwestię tę wprost reguluje art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie zaś z art. 6 ust. 1 pkt 7 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, okres pobierania zasiłku macierzyńskiego jest okresem składkowym.

W sprawie niniejszej należało jednak odnieść się do przepisów obowiązujących w czasie otrzymywania przez odwołującą spornych zasiłków macierzyńskich. W myśl art. 11 § 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267), okresami zatrudnienia, wymaganymi do uzyskania świadczeń określonych w ustawie, były okresy pozostawania w stosunku pracy, w czasie których pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego: chorobowy, macierzyński albo opiekuńczy. Zgodnie zaś z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 42, poz. 202) ubezpieczeniu społecznemu podlegali wszyscy pracownicy. W dniu 15 listopada 1991 r. weszła z kolei w życie ustawa z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1991 r. Nr 104, poz. 450 ze zm.). Ustawa ta posługiwała się nową terminologią, tj. pojęciem okresów składkowych i nieskładkowych. Przepis art. 2 ust. 1 pkt 5 tej ustawy stanowi, że przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń emerytalno-rentowych uwzględnia się jako okresy składkowe, m.in. okresy pobierania zasiłku macierzyńskiego, a jeżeli okresy te przypadały przed dniem wejścia ustawy w życie, to uważa się je za okresy składkowe na podstawie art. 2 ust. 2 pkt 1 lit. a tej ustawy. W ocenie Sądu, dla składkowego charakteru okresów pobierania zasiłków macierzyńskich nie miał przy tym znaczenia fakt, że uprawnienie do tego zasiłku przypadało na okres urlopu wychowawczego (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z 23 września 1998 r., sygn. II UKN 218/98, L.).

Niewątpliwie okres urlopu wychowawczego dopiero po 31 grudnia 1998 r. objęto obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, a to na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 16 ust. 8 tej ustawy, co wiąże się z zakwalifikowaniem ich do okresów ubezpieczenia według art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Tym samym okresy urlopu wychowawczego, udzielonego przed tą datą, w dacie obowiązywania rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych, należy traktować tak, jak okresy nieskładkowe (art. 7 pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), a takowe nie stanowią okresu ubezpieczenia ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 9 września 2008 r., syng. III AUa 1525/07; L. ).

Nie oznacza to jednak, że okres pobierania zasiłku macierzyńskiego w trakcie przebywania na urlopie wychowawczym nie jest okresem ubezpieczenia. Zdaniem Sądu odwoławczego na podstawie powołanych wyżej przepisów należy uznać, że sporne okresy pobierania zasiłków macierzyńskich należy uwzględnić w podstawie wymiaru kapitału początkowego odwołującej, były to bowiem okresy podlegania ubezpieczeniom społecznym (okresy składkowe) z uwagi na treść art. 2 ust. 1 pkt 5 i art. 2 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw ( por. w tym zakresie też wyrok SN z 31.03.2000 r. II UK 466/99 , OSNP 2001/18/567; wyrok SN z 23.09.1998r. II UKN 218/98) .

W ostatniej opinii uzupełniającej biegła ustalając wartość kapitału początkowego odwołującej zgodnie z zasadami z art. 53 ustawy emerytalnej (do którego odsyła art. 174 ust. 1 tej ustawy), prawidłowo obliczyła okresy składkowe i nieskładkowe uwzględniając do okresów składkowych dwa okresy pobierania zasiłku macierzyńskiego w czasie urlopu wychowawczego, tj. okres od 21 kwietnia 1985 r. do 15 czerwca 1985 r. w wymiarze 1 miesiąca i 25 dni oraz okres od 24 lutego 1992 r. do 14 czerwca 1992 r. w wymiarze 3 miesięcy i 20 dni (opinia, k. 138).

Zdaniem Sądu odwoławczego, kwoty wypłaconych zasiłków macierzyńskich należało również wziąć pod uwagę przy ustalaniu podstawy wymiaru kapitału początkowego. Zgodnie z art. 174 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r. W myśl art. 15 ust. 1, podstawę wymiaru stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych. Na podstawie art. 15 ust. 3, do podstawy wymiaru dolicza się kwoty przysługujących ubezpieczonemu w danym roku kalendarzowym wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz między innymi kwoty zasiłków macierzyńskich. Art. 16 stanowi natomiast, że przy ustalaniu kolejnych 10 lat kalendarzowych, o których mowa w art. 15 ust. 1 i 2, przyjmuje się lata kalendarzowe następujące bezpośrednio po sobie, chociażby ubezpieczony w niektórych z tych lat przez okres roku lub w okresie krótszym niż rok nie pozostawał w ubezpieczeniu.

Natomiast w świetle art. 17 ust. 1 jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru renty w myśl art. 15 ust. 1 dla ubezpieczonego, o którym mowa w art. 58 ust. 1 pkt 1-4, do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się podstawę wymiaru składek za okres faktycznego podlegania ubezpieczeniu, z uwzględnieniem ust. 2 i 3. Przepis art. 15 ust. 3 stosuje się odpowiednio. Zgodnie z art. 17 ust. 3, przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru renty w myśl art. 15 ust. 1 dla ubezpieczonego, o którym mowa w art. 58 ust. 1 pkt 5, z powodu pełnienia zastępczej służby wojskowej, odbywania czynnej służby wojskowej albo korzystania z urlopu wychowawczego.

W art. 17 przewidziano zatem możliwość uprzywilejowanego przyjęcia okresu faktycznego podlegania ubezpieczeniu (z pominięciem lat pustych). W sprawie niniejszej powyższy preferencyjny sposób ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego odwołującej wynikał z tego, że nie legitymuje się ona okresem kolejnych 10 lat kalendarzowych, w którym nie wystąpiłby tzw. rok pusty – rok, w którym nie miała ona wypłaconego żadnego świadczenia mogącego stanowić podstawę wymiaru kapitału początkowego. W pierwszym z przedstawionych wariantów biegła obliczając wskaźnik z 10 kolejnych lat wzięła pod uwagę lata 1975 – 1984, zaś w drugim wariancie – lata 1976 - 1985 (wśród których rok 1982 był rokiem pustym, bowiem odwołująca przebywała przez cały ten rok na urlopie wychowawczym). Natomiast oba warianty obliczenia wskaźników wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego odwołującej z przyjęciem składek za okres faktycznego podlegania ubezpieczeniu w myśl art. 17 ust. 1 i 3 (z uwzględnię zasiłków macierzyńskich i z ich pominięciem) są dla odwołującej korzystniejsze, niż te z 10 kolejnych lat kalendarzowych, dlatego ostatecznie to któryś z tych wariantów powinien zostać wzięty pod uwagę w niniejszej sprawie.

Organ rentowy twierdził, że do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego odwołującej z okresów faktycznego podlegania ubezpieczeniu nie można uwzględnić wypłaconych odwołującej zasiłków macierzyńskich w roku 1985 w kwocie 12 369 zł oraz w roku 1992 w kwocie 5 216 600 zł z uwagi na to, że odwołująca w okresach tych przebywała na urlopie wychowawczym i nie podlegała ubezpieczeniu społecznemu. Stanowisko organu rentowego jest błędne, co wynika z zaprezentowanych wcześniej przepisów świadczących o tym, że mimo iż okres urlopu wychowawczego był w spornych latach okresem nieskładkowym (nie był okresem ubezpieczenia), to już okresy pobierania zasiłków macierzyńskich stanowiły okresy ubezpieczenia. Ponadto, zgodnie z treścią art. 17 ust. 1 i 3 w zw. z art. 15 ust. 3, do podstawy wymiaru dolicza się kwoty przysługujących ubezpieczonemu w danym roku kalendarzowym zasiłku macierzyńskiego. Dlatego też przy obliczaniu podstawy wymiaru kapitału początkowego odwołującej z lat faktycznego podlegania ubezpieczeniu, możliwe było uwzględnienie lat 1985 i 1992 (zatem wzięcie pod uwagę lat 1978-1995). Taki też wariant biegła zaprezentowała w swojej opinii (k. 137-139). Wskaźnik z faktycznego okresu podlegania ubezpieczeniu wyniósł 35,90%, podstawa wymiaru kapitału początkowego – 438,30 zł, a wartość kapitału początkowego – 52 542,60 zł (k. 139). Zdaniem Sądu odwoławczego, w sprawie należało przyjąć ten właśnie sposób obliczenia kapitału początkowego E. L..

Mając na uwadze powyższe, Sąd odwoławczy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. uwzględnił apelację i dokonał stosownej zmiany zaskarżonego wyroku.

W kosztach procesu w sprawie orzeczono na podstawie art. 98 §1 k.p.c. w zw. art. 99 k.p.c. uwzględniając oraz wysokość opłaty sądowej uiszczonej przez odwołującą od apelacji na podstawie art. 36 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( Dz.U.2018.300 j.t.) .