Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 lipca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Szymanowski (spr.)

Sędziowie: SA Barbara Orechwa-Zawadzka

SA Alicja Sołowińska

Protokolant: Barbara Chilimoniuk

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 lipca 2018 r. w B.

sprawy z odwołania H. Ł.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o emeryturę

na skutek apelacji wnioskodawcy H. Ł.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 15 maja 2018 r. sygn. akt V U 171/18

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Białymstoku pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach za instancję odwoławczą.

SSA Barbara Orechwa-Zawadzka SSA Marek Szymanowski SSA Alicja Sołowińska

Sygn. akt II AUa 486/18

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 23 stycznia 2018 r., wydaną na podstawie Ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, odmówił H. Ł. prawa do emerytury. Organ rentowy stwierdził, że na dzień 1 stycznia 1999 r. wnioskodawca nie wykazał okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego 25 lat dla mężczyzn, a jedynie 24 lata, 10 miesięcy i 9 dni. Organ rentowy nie uwzględnił okresu od 12 kwietnia 1980 r. do 2 maja 1980 r. (przerwa po wojsku przed pojęciem zatrudnienia), bowiem nie przedstawiono zaświadczenia, że rodzice H. Ł. opłacali składkę na Fundusz Emerytalny Rolników. Organ rentowy nie uwzględnił również okresu urlopu bezpłatnego przypadającego od 21 grudnia 1998 r. do 23 grudnia 1998 r. oraz od 28 grudnia 1998 r. do 31 grudnia 1998 r., ponieważ H. Ł. nie legitymował się zaświadczeniem potwierdzającym, że jako właściciel gospodarstwa rolnego opłacał składki na ubezpieczenia społeczne rolników za te okresy. Ostatecznie organ rentowy uwzględnił do stażu ubezpieczeniowego okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 12 kwietnia 1980 r. do 2 maja 1980 r. Łączny staż ubezpieczeniowy wyniósł 24 lata i 11 miesięcy.

W odwołaniu od tej decyzji H. Ł. stwierdził, że spełnił wszystkie przesłanki niezbędne do przyznania mu emerytury. Wskazał, że przez rok po ukończeniu szkoły podstawowej nie kontynuował nauki w szkole ponadpodstawowej w związku z pogorszeniem się zdrowia ojca. Pracował wówczas na gospodarstwie rolnym rodziców oraz w warsztacie rzemieślniczym. Poza tym okresem domagał się zaliczenia stażu ubezpieczeniowego również okresu odbywania służby wojskowej i okresu przypadającego po odbyciu służby do podjęcia pracy u tego samego pracodawcy, u którego był zatrudniony w dniu powołania do służby wojskowej. Z tych powodów H. Ł. wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie mu prawa do emerytury.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z 15 maja 2018 r. oddalił odwołanie.

Sąd Okręgowy odwołał się do art. 184 ust. 1 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i § 4 Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, które określają przesłanki przyznania prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Sąd ustalił, że H. Ł. urodził się (...) Na dzień 1 stycznia 1999 r. udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 24 lata i 11 miesięcy. Wnioskodawca jest członkiem OFE i zwrócił się z wnioskiem o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem zakładu, na dochody budżetu państwa. Osiągnął staż pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 17 lat, 1 miesiąca i 13 dni.

Sąd stwierdził, że kwestię sporną w niniejszej sprawie stanowił okres składkowy i nieskładkowy. Okres ten organ rentowy ostatecznie ustalił w wymiarze 24 lat i 11 miesięcy, uwzględniając w nim m.in. okres od 12 kwietnia 1980 r. do 2 maja 1980 r. jako pracę na gospodarstwie rolnym rodziców. Nie uwzględnił natomiast okresu pracy w gospodarstwie rolnym wnioskodawcy przed ukończeniem 16 roku ani okresu pracy w tym gospodarstwie w trakcie zatrudnienia H. Ł. w (...) w Ł. od 1 lipca 1977 r. do 30 września 2009 r. Sąd ustalił, że po ukończeniu szkoły podstawowej H. Ł. nie pracował przez rok. W tym czasie pomagał przy pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, ponieważ jego tata zachorował na gruźlicę. Po ukończeniu szkoły zawodowej podjął zatrudnienie w (...) w Ł. i nadal pracował w gospodarstwie rolnym.

Sąd zaznaczył, że odwołał się do art. 10 ust. 1 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i podkreślił, że niedopuszczalne jest podwójne zaliczenie tego samego okresu jako okresu składkowego i nieskładkowego i zarazem okresu pracy rolniczej. Okresy wymienione w art. 10 ust. 1 ustawy służą wyłącznie do uzupełnienia brakującego stażu ubezpieczeniowego, wymaganego do przyznania emerytury, co oznacza, że bierze się je pod uwagę dopiero przy uwzględnieniu wszystkich udokumentowanych przez wnioskodawcę okresów składkowych i nieskładkowych. Uwzględnia się je w wymiarze niezbędnym do uzupełnienia brakującego stażu ubezpieczenia. Innymi słowy, zdaniem Sądu nie jest możliwe, o co wniósł H. Ł., podwójne zaliczenie okresu od 1 lipca 1977 r. do 31 grudnia 1989 r. jako okresu pracy w (...) w Ł. i jednocześnie jako okresu pracy w gospodarstwie rolnym. Ponadto Sąd stwierdził, że art. 10 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie przewiduje możliwości uwzględnienia okresu pracy w gospodarstwie rolnym przed ukończeniem 16 roku życia.

Końcowo Sąd zaznaczył, że H. Ł. nie spełnił wszystkich przesłanek niezbędnych do przyznania prawa do emerytury, ponieważ nie udowodnił 25 lat okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w art. 184 ust. 1 pkt 2 wskazanej ustawy. Sąd nie analizował pozostałych przesłanek prawa do emerytury, ponieważ ustawowe przesłanki nabycia prawa do emerytury w tzw. obniżonym wieku emerytalnym muszą zostać spełnione łącznie, a brak którejkolwiek z nich czyni bezprzedmiotowym badanie pozostałych i wyklucza nabycie prawa do emerytury.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy oddalił odwołanie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

H. Ł. złożył apelację od wyroku Sądu Okręgowego, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, polegające na pominięciu przepisów Ustawy z 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy oraz art. 184 Ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez uznanie, że wnioskodawca nie spełnia przesłanek do przyznania wcześniejszej emerytury. Wnioskodawca zarzucił również sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez pominięcie dowodów zebranych w sprawie, wyrywkową analizę materiału dowodowego i pominięcie zaświadczenia ze starostwa powiatowego, które zdaniem wnioskodawcy potwierdza wykonywanie przez niego pracy w gospodarstwie rolnym. H. Ł. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie u prawa do emerytury.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna , jednakże z przyczyn innych, niż w niej podniesiono.

Zgodnie z art. 382 k.p.c. sąd odwoławczy orzeka na podstawie materiału dowodowego zebranego w postepowaniu przed sądem pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. W niniejszym postępowaniu Sad Apelacyjny nie poszerzał materiału dowodowego, a zatem podstawę jego orzeczenia stanowi materiał dowodowy zgromadzony przed Sądem Okręgowym, co oznacza, iż kluczowym dla rozstrzygnięcia sprawy jest sprawy jest kontrola poczynionych w oparciu o ten materiał ustaleń faktycznych. Sąd odwoławczy rozpoznający apelację związany jest zarzutami naruszenia prawa procesowego, za wyjątkiem nieważności postępowania, którą w granicach zaskarżenia sąd odwoławczy może ( i powinien ) uwzględnić nawet z urzędu. Z urzędu uwzględnia również stwierdzone przez siebie naruszenie prawa materialnego ( por. uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów - zasada prawna z dnia 31 stycznia 2008 r. III CZP 49/07 OSNC 2008/6/55, Prok.i Pr.-wkł. (...), Biul.SN 2008/1/13, Wspólnota (...)). Jednakże za naruszanie prawa materialnego Sąd Najwyższy przyjmuje również zastosowanie przepisów prawa materialnego do niewystarczająco precyzyjnie ustalonego stanu faktycznego ( por. w tym zakresie : wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2011 r. I UK 164/11, LEX nr 1135989, wyrok z dnia 29 listopada 2002 r., IV CKN 1532/00, LEX nr 78323, postanowienie z dnia 11 marca 2003 r., V CKN 1825/00, Biuletyn SN-Izba Cywilna 2003 nr 12). Odnosząc powyższe do sprawy niniejszej stwierdzić należy, iż w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy skupił się na wyjaśnieniu kwestii możliwości zaliczenia wnioskodawcy okresu pracy na gospodarstwie rolnym, co z gruntu słusznie wykluczył, albowiem nawet jeżeli wnioskodawca pracował w gospodarstwie rolnym rodziców, to nie można zaliczyć do ogólnego stażu ubezpieczeniowego okresu pracy w tym gospodarstwie przed ukończeniem 16 roku życia. Przepis art. 10 ust. 1 i ust. 3 ustawy emerytalnej stanowi bowiem , że przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe: 1) okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki; 2) przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia; 3) przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia – jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu, i o ile okresy te nie zostały zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty, na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. Z art. 10 ust. 1 pkt 3 w zw. z ust. 3 ustawy emerytalnej wyraźnie wynika zatem możliwość uwzględnienia w stażu ubezpieczeniowym uprawniającym do emerytury okresu pracy w gospodarstwie rolnym, ale tylko po ukończeniu 16 roku życia i tylko w razie kumulatywnego spełnienia wskazanych w tym artykule warunków. Nie podlegają natomiast uwzględnieniu okresy pracy przed ukończeniem 16 roku życia, dlatego nawet jeżeli osoba ubezpieczona faktycznie wykonywała pracę w gospodarstwie rolnym przed 16 rokiem życia, to roszczenie o zaliczenie tego okresu do ogólnego stażu pracy nie może zostać uwzględnione. Słusznie Sąd Okręgowy też zaważył, iż nie było możliwe zaliczeniu mu okresów pracy na gospodarstwie w okresie w późniejszym na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 11 ustawy emerytalnej (od 1 lipca 1977 r. do 31 grudnia 1982 r. ) ,gdyż okres ten pokrywał się z zatrudnieniem wnioskodawcy w oparciu o umowę o pracę z (...) w Ł.. W myśl art. 11 ustawy emerytalnej jeżeli okresy, o których mowa w art. 6 (okresy składkowe), art. 7 (okresy nieskładkowe) i art. 10 (okresu uzupełniające), zbiegają się w czasie, przy ustalaniu prawa do świadczeń określonych w ustawie uwzględnia się okres korzystniejszy. Artykuł 11 ustawy emerytalnej nie pozwala zatem na sumowanie zbiegających się w czasie okresów składkowych, nieskładkowych i uzupełniających. Biorąc pod uwagę treść tego przepisu, okres pracy w gospodarstwie rolnym od 1 lipca 1977 r. do 31 grudnia 1982 r. nie może być zaliczony wnioskodawcy jako okres uzupełniający, o którym mowa w art. 10 ust. 1pkt 3 ustawy emerytalnej, ponieważ został mu uwzględniony okres zatrudnienia w Zakładach (...) S.A. w Ł. od 1 lipca 1977 r. do 31 grudnia 1998 r. (z wyłączeniem okresów urlopu bezpłatnego), czyli okres przypadający także w tym czasie co sporny okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców. Należy podkreślić, że powołany przepis wyraźnie stanowi, że w razie zbiegu w czasie takich okresów ubezpieczenia przy ustalaniu prawa do świadczeń uwzględnia się okres korzystniejszy. Oznacza to, że zbiegające się w czasie okresy podlegania ubezpieczeniom społecznym nie podlegają sumowaniu przy obliczaniu okresów ubezpieczenia wymaganych do ustalenia prawa do świadczeń emerytalnych lub rentowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2001 r., II UKN 698/00). Fakt „podwójnego” opłacania składek na ubezpieczenia w tym samym okresie może mieć jedynie znaczenie dla ewentualnego zwiększenia wysokości już przyznanego świadczenia, o czym mowa jest w art. 56 ustawy emerytalnej. Nie ulega zatem wątpliwości , że w tym zakresie Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych wykładni prawa.

Uszło jednak uwadze Sądu, że już w odwołaniu wnioskodawca wskazywał okres zatrudnienia w warsztacie kowalskim (k. 6) , na który to okres zatrudnienia jak wyjaśnił na rozprawie apelacyjnej wnioskodawca zgłoszeni byli świadkowie w odwołanie. Sąd Okręgowy nie przesłuchał wskazanych świadków błędnie traktując, iż dowód z nich zgłoszony jest wyłącznie na okoliczność pracy na gospodarstwie rolnym, co do której to okoliczności ich przysłuchanie rzeczywiście było zbędne. Zważywszy, że wnioskodawca dysponuje wedle ustaleń Sądu 24 latami i 11 miesiącami ogólnego stażu ubezpieczeniowego wyjaśnienie kwestii jego zatrudniania w przedmiotowym warsztacie pod kątem uznania tego okresu za okres składkowy ma pierwszorzędne znaczenie. Wedle wyjaśnień wnioskodawcy zatrudnił się on tam w miesiącach lipcu i sierpniu 1973 r. (k.39), a zatem mając już ukończone 15 lat i szkołę podstawową . Celem tego zatrudnienia miała być nauka zawodu kowala, ale po 2 miesiącach zmienił zdanie, co do swoich planów zawodowych i zrezygnował z tej pracy. Wykazanie jednak choćby jednego miesiąca pracy w tym zakładzie prowadziłoby do spełnienia przez wnioskodawcę jedynej spornej przesłanki nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, a mianowicie posiadania na dzień 1 stycznia 1999r. - 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych stażu ubezpieczeniowego. Wprawdzie nie zwolni to Sądu od zweryfikowania także pozostałych przesłanek nabycia prawa do tej emerytury – tym niemniej wobec ich dotychczasowego niekwestionowania, w szczególności niekwestionowania okresu pracy w szczególnych warunkach może przesądzić o nabyciu prawa do tej emerytury. W tej sytuacji zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego co do tego okresu – pod kątem czy zatrudnienie wnioskodawcy w przedmiotowym zakładzie kowalskim mogłoby być traktowane jako zatrudnienie w trybie ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodzie, przyuczaniu do określonej pracy i w warunkach zatrudnienia młodocianych w zakładkach pracy oraz o wstępnym stażu ( Dz. Z 1958r. nr 45 z późn zm. ). W okresie mającym znacznie w sprawie ( lipiec i sierpień 1973r. ) wskazana ustawa obowiązywała w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania ( Dz. U. Nr 32, poz. 160). Przed tą zmianą dopuszczalne było zatrudnienie młodocianych, którzy ukończyli 14 lat, natomiast na mocy ustawy zmieniającej wprowadzono zakaz zatrudniania młodocianych przed ukończeniem 15 lat. Warunkiem zatrudnienia pracownika młodocianego było więc ukończenie przez niego 15 lat ( por. wyrok SN z dnia 2 lutego 2000 r. II UKN 349/99, OSNP 2001/11/398). Wnioskodawca 15 lat ukończył (...) , a zatem niewątpliwie w lipcu i sierpniu 1973r. miał status młodocianego w rozumieniu tej ustawy i mógł być zatrudniony na warunkach określonych w tejże ustawie. Koniecznym jest zatem przesłuchanie świadków zgłoszonych przez wnioskodawcę na tę okoliczności i samego wnioskodawcę w charakterze strony ( oraz przeprowadzenie ewentualnie innych zgłoszonych dowodów) co do warunków zatrudnienia w tym zakładzie, w szczególności jaka umowa łączyła go z właścicielem tego zakładu i okresu tego zatrudnienia. Rozważając możliwość zaliczenia tego okresu jako okresu składkowego Sąd Okręgowy uwzględni wykładnię przepisów tej ustawy wynikającą z orzecznictwa, w szczególności z wyroku SN z dnia 28 czerwca 2016 r. I UK 256/15 (LEX nr 2093747), gdzie Sąd ten przyjął, iż niesporządzenie pisemnej umowy o naukę zawodu nie przesądza o niemożliwości zakwalifikowania spornej pracy jako okresu składkowego z art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Decydujące jest w tym wypadku ustalenie, czy wnioskodawca faktycznie wykonywał zatrudnienie na warunkach określonych w ustawie z 1958 r. o nauce zawodu, przyuczania do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy.

Wyjaśnienia przedmiotowego okresu pracy wnioskodawcy przypadającego po 15 roku życia ale przed ukończeniem 16 roku życia dotychczas nigdzie nieuwzględnionego umożliwi dokonanie stanowczych ustaleń co posiadania prze niego na dzień 1 stycznia1999 r. 25 lat stażu ubezpieczeniowego .

W tym stanie rzeczy na podstawie art. 386 §4 k.p.c. orzeczono jak na wstępie

SSA Barbara Orechwa-Zawadzka SSA Marek Szymanowski SSA Alicja Sołowińska