Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 stycznia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Alicja Sołowińska

Sędziowie: Teresa Suchcicka

Bożena Szponar - Jarocka

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 stycznia 2020 r. w B.

sprawy z odwołania O. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o wysokość emerytury oraz o ponowne ustalenie wartości kapitału początkowego

na skutek apelacji wnioskodawcy O. M.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 kwietnia 2019 r. sygn. akt IV U 969/18

I.  oddala apelację;

II.  przyznaje adwokatowi P. S. wynagrodzenie z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym w kwocie 120 (sto dwadzieścia) złotych powiększone o należny podatek od towarów i usług i nakazuje wypłacić tę kwotę ze Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Olsztynie.

Teresa Suchcicka Alicja Sołowińska Bożena Szponar - Jarocka

Sygn. akt III AUa 414/19

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 4 czerwca 2017r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. ustalił kapitał początkowy O. M.. Organ rentowy nie uwzględnił w tej decyzji do stażu pracy okresów: od 7.03.1969r. do 30.06.1972r., od 01.08.1972r. do 28.02.1973r., od 01.07.1975r. do 13.10.1982r. z uwagi na to, że we wskazanych okresach wnioskodawca nie był zgłoszony do ubezpieczenia społecznego.

Natomiast decyzją z dnia 6 czerwca 2017r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. przyznał wnioskodawcy emeryturę od dnia 1,05.2018r., tj. od miesiąca zgłoszenia wniosku. Do ustalenia wysokości emerytury została uwzględniona wysokość kapitału początkowego ustalonego decyzją z dnia 4 czerwca 2017r., zaś z okresów zawnioskowanych przez O. M. – okresów pracy w Tartaku w S. przyjęto jedynie okres od 1.03.1973r. do 30.06.1975r. – tj. okres ubezpieczenia jako osoby współpracującej z O. M..

W odwołaniach od obu wskazanych wyżej decyzji O. M. wskazał, że nie zgadza się z nimi, z uwagi na to, że organ rentowy nie uwzględnił do ustalenia kapitału początkowego i wysokości emerytury 12 lat i 6 miesięcy pracy u ojca w Tartaku od 16 roku życia – od 1969 roku do 13.10.1982r., kiedy to jego matka sprzedała Tartak w S.. Odwołujący wskazał, że ożenił się 24.06.1972r. i mieszkał razem z żoną na stancji w S. nr 48 i 69, a potem we wsi S. nr 5 od 10.12.1976r. do 18.07.1979r., a następnie przeprowadził się wraz z rodziną do B.. Prowadził osobne gospodarstwo domowe. Miał na utrzymaniu żonę i dzieci. Przez te wskazane wyżej lata dojeżdżał do pracy w tartaku. Nie zgadza się więc z tym, ze nie zaliczano mu wskazanego wyżej okresu, tym bardziej, że przedstawił świadków, którzy potwierdzili że pracował ciężko w tartaku.

Sąd Okręgowy na wniosek pozwanego organu rentowego zawarty w odpowiedziach na odwołania na zasadzie art. 219 k.p.c. połączył sprawy z dwóch odwołań wnioskodawcy do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Wyrokiem z dnia 4 kwietnia 2019r. Sąd Okręgowy w Olsztynie oddalił odwołanie i przyznał od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Olsztynie) adwokatowi P. S. z Kancelarii Adwokackiej w O. kwotę 221,40 zł. (słownie: dwieście dwadzieścia jeden złotych 40/100 w tym podatek VAT) tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Sąd I instancji ustalił, że O. M. wniósł o przyjęcie do ustalenia wartości kapitału początkowego i do wysokości emerytury łącznego okresu pracy od 7.03.1969r. do 13.10.1982r. w Tartaku w S., prowadzonego najpierw przez ojca O. M., a następnie przez matkę J. M.. Natomiast organ rentowy uwzględnił jedynie okres współpracy O. M. z ojcem O. M. od 1.03.1973r. do 30.06.1975r., albowiem jest potwierdzenie, że wnioskodawca został zgłoszony do ubezpieczeń jako osoba współpracująca, za którą były odprowadzane składki. Wnioskodawca po ukończeniu szkoły podstawowej nigdzie się już nie uczył. Ojciec wnioskodawcy zmarł 12.04.1977r.

Wnioskodawca chodził do pracy codziennie, praca była na zmiany – od 8 do 16 i od 22 do 6 rano. Wypłaty były cotygodniowe. Pracę wnioskodawcy nadzorował ojciec, a później matka. „Nie było urlopów”. Za okres pracy w tartaku wnioskodawca nie otrzymał świadectwa pracy. Nie otrzymali ich także inni pracownicy tartaku, np. K. B.. Wnioskodawca zarabiał trochę więcej, niż K. B. (2). Jak ojciec zmarł za tartak odpowiedzialny był wnioskodawca. Wnioskodawca był widziany jak pracował u ojca w tartaku przez świadka B. K., który przyjeżdżał razem ze swoim ojcem do tartaku. Pracował tam do momentu, kiedy rozpoczął pracę zawodową „w wodociągach”. Rodzice wnioskodawcy mieli również gospodarstwo rolne, mieli bydło, świnie, w tartaku zatrudnieni byli pracownicy, K. B. (2). Rodzice wnioskodawcy zatrudniali w tartaku pracowników. K. B. (2) zatrudniony jako trakowy w Tartaku w S. potwierdził, że wnioskodawca pracował w tartaku razem z nim i z ojcem – O. M..

Z zaświadczenia Cechu (...) w B. wynika, że O. M. ur. (...) prowadził działalność gospodarczą – tartacznictwo w S. na podstawie zezwolenia nr B-42 z dnia 26.02.1973r. wydanego przez (...) Wydział (...) B.. Był członkiem cechu od dnia 26.02.1973r. do dnia 1.08.1977r. Po jego śmierci działalność nadal prowadziła żona J. M..

W ocenie Sądu I instancji całokształt dowodów zgromadzonych w sprawie i przedstawionych przez odwołującego nie dał podstaw do przyjęcia do wartości kapitału początkowego jak i do wysokości emerytury spornego okresu (poza okresem uwzględnionym przez organ rentowy). Sąd podkreślił, że do wykonywania przez odwołującego pracy w Tartaku w S., prowadzonego przez jego ojca, a następnie matkę należy stosować obowiązujące wówczas przepisy – najpierw ustawę z dnia 29 marca 1965r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników (Dz. U. Nr 13, poz. 90), następnie ustawę z dnia 8 czerwca 1972r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników (Dz. U. Nr 23, poz. 165) i następnie ustawę z dnia 18 grudnia 1976r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników i niektórych innych osób prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek oraz ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 235), skoro - jak wynika z zaświadczenia Cechu (...) w B. ojciec odwołującego zarejestrował się w cechu, wskazując, że wykonuje rzemiosło w zakresie tartacznictwa.

Sąd Okręgowy powołując się na przepisy art. 2 ustawy z 29 marca 1965r., art. 2 ustawy z dnia 8 czerwca 1972r. oraz art. 26 ustawy z dnia 18 grudnia 1976r., wskazał, że we wszystkich powołanych przepisach najbliżsi członkowie rodziny rzemieślnika, w tym dzieci własne, są wskazywani jako osoby współpracujące z rzemieślnikiem i to niezależnie od tego, czy prowadzą z mim wspólne gospodarstwo domowe, czy też nie.

Sąd I instancji powołał się na wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10 października 2012r., III AUa 523/12 i wskazał, iż warunkiem zaliczenia wnioskodawcy okresu od ukończenia 16 roku życia jako osoby współpracującej, w tamtym przypadku z dziadkiem, przy prowadzeniu jego działalności gospodarczej jest wykazanie opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Sąd Okręgowy podzielił również pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 2009 r., sygn. akt II UK 286/08, gdzie Sąd Najwyższy przyjął, iż okresu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności (okresu współpracy z rzemieślnikiem) podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, realizowanej również przed wejściem w życie ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, za który nie zostały opłacone składki na ubezpieczenie społeczne, nie uwzględnia się przy ustalaniu prawa do emerytury na podstawie przepisów tej ustawy. Taka regulacja ustawowa art. 6 ust. 2 pkt 15 jest zrozumiała i społecznie uczciwa, łączy ona bowiem prawo do świadczenia wypłacanego z Funduszu z uprzednią realizacją obowiązku uiszczenia składek. Pogląd przeciwny natomiast trudno uznać za społecznie akceptowalny, tzn. ktoś kto nie uiszczał składek mimo istnienia ustawowego obowiązku ich uiszczania miałby obecnie uzyskać korzyść poprzez zaliczenie danego okresu do stażu ubezpieczeniowego i uzyskanie wypłat z tego Funduszu.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż z materiału dowodowego sprawy - z zeznań strony i zeznań świadków, wynika, że wnioskodawca stale i w wymiarze większym niż połowa wymiaru czasu pracy świadczył pracę w zakładzie rzemieślniczym ojca a potem matki, jednakże - jak już wyżej wskazano - nie można uznać na podstawie obowiązujących wówczas (w spornym okresie) regulacji prawnych, aby skarżący wykonywał pracę w ramach umowy o prace (o co wnosił). Był osobą współpracującą przy działalności rzemieślniczej ojca, czy matki. Dlatego okres współpracy można zaliczyć wnioskodawcy do stażu ubezpieczeniowego, ale jedynie w takim okresie, w jakim za osobę współpracującą zostały opłacone składki na ubezpieczenie społeczne. Organ rentowy na podstawie własnych ustaleń potwierdzonych w postępowaniu sądowym zaliczył wnioskodawcy ze spornego łącznego okresu pracy w Tartaku w S. od 7 marca 1969r. do 13 października 1982r. okres możliwy do zaliczenia, czyli okres, za który za wnioskodawcę zostały opłacone składki na ubezpieczenie społeczne. Cały wnioskowany przez odwołującego okres mógłby być bowiem zaliczony do stażu ubezpieczeniowego jako okres składkowy na podstawie art. 6 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednakże jedynie w sytuacji opłacenia składek. Przepis ten stanowi bowiem, że okres współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarze Państwa Polskiego objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego oraz okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki - jest okresem składkowym.

Z uwagi na to, że poza okresem zaliczonym przez ZUS (od 1 marca 1973r. do 30 czerwca 1975r.) za pozostałe sporne okresy pracy składki za wnioskodawcę nie były opłacone, Sąd Okręgowy oddalił odwołania jako niezasadne z mocy art. 477 ¹⁴§ 1 k.p.c. W pkt II Sąd Okręgowy orzekł o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielnej odwołującemu z urzędu.

Apelację od powyższego wyroku złożył O. M..

Skarżący zarzucał błąd w ustaleniach faktycznych mających wpływ na treść zapadłego wyroku, a polegający na przyjęciu, że brak dowodu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne jest wystarczające by uznać, że O. M. nie wykonywał w tym czasie pracy, podczas gdy z zeznań świadków jak i przesłuchania samego O. M. wynika, że w okresie kwestionowanym był on zatrudniony i był pracownikiem.

Wskazując na powyższe zarzuty O. M. wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania w całości oraz o zasądzenie na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przypisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Spór w sprawie koncentrował się na ustaleniu czy okres pracy O. M. (ur. (...)) od ukończenia 16 roku życia, tj. od 7.03.1969r. do 13.10.1982r. w Tartaku w S. prowadzonym przez ojca O. M., a następnie matkę J. M. jest okresem składkowym rozumianym jako zatrudnienie pracownicze. Jest poza sporem, że rodzice wnioskodawcy w kwestionowanym okresie prowadzili działalność gospodarczą – tartaczną w S.. O. M. utrzymywał, że od 16 roku życia pracował w tym tartaku jako pracownik do czasu sprzedaży tartaku przez matkę, tj. do 13.10.1982r. z wyłączeniem okresu od 1 lipca 1972r. do 1 sierpnia 1972r., kiedy był zatrudniony w (...) Spółdzielni Pracy (...). Zauważyć też należy, że w okresie wskazanym przez wnioskodawcę jako pracowniczy stosunek pracy nie budził wątpliwości okres od 1 marca 1973r. do 30 czerwca 1975r. Okres ten został uwzględniony przez organ rentowy jako okres współpracy przy działalności gospodarczej, za który opłacone zostały składki na ubezpieczenie społeczne.

W związku z powyższym spór w sprawie dotyczył okresu od 7 marca 1969r. do 30 czerwca 1972r., od 1 sierpnia 1972r. do 28 lutego 1973r. i od 1 lipca 1975r. do 13 października 1982r.

Zgodzić się należy z twierdzeniem apelującego, iż w postępowaniu przed sądem, w celu wykazania istnienia stosunku pracy, strona może korzystać ze wszystkich środków dowodowych w tym zeznań świadków. Na podstawie przesłuchanych w sprawie świadków zawnioskowanych przez skarżącego Sąd I instancji ustalił, że O. M. pracował w tartaku prowadzonym przez rodziców, jednakże z tego materiału dowodowego nie wynika tytuł zatrudnienia. Z niekwestionowanych ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że w Tartaku w S. byli zatrudnieni pracownicy, co wynika z akt ZUS w P. – k. 45. Ojciec wnioskodawcy jako prowadzący działalność gospodarczą wskazywał w deklaracjach rozliczeniowych zatrudnianych pracowników, a wśród nich jest przesłuchany w charakterze świadka K. B. (2). Nadto w deklaracji za marzec 1977r. zgłoszony jest syn (...). Z akt tych wynika, że wnioskodawca nie był wskazywany w deklaracjach jako pracownik tartaku. Po śmierci O. M., Tartak w S. przejęła jego żona J., która także nie zgłosiła syna O. ani jako pracownika ani też jako osoby współpracującej. W piśmie z 28.06.1977r. (akta J. M. k.45) J. M. wystąpiła natomiast do ZUS o ubezpieczenie jej syna W. M. argumentując, iż po śmierci męża pracuje on w tartaku i gospodarstwie rolnym. Z dostępnych akt ubezpieczonych O. i J. M. nie wynika zatem, aby wnioskodawca O. M. był zgłoszony do ubezpieczeń społecznych jako pracownik ani osoba współpracująca.

Podkreślić należy, iż twierdzenie wnioskodawcy co do charakteru pracy w tartaku rodziców są rozbieżne. Dla potrzeb rozpoznawanej sprawy podniósł, iż w spornym okresie od 16 roku życia do października 1982r. był zatrudniony jako pracownik. Natomiast ubiegając się o emeryturę rolniczą, do której prawo zostało ustalone od 7 marca 2018r. wskazywał, że od 16 roku życia do 7 marca 1971r. pracował na gospodarstwie rolnym rodziców i ten okres jako taki został przyjęty do okresów ubezpieczenia, od których zależy prawo do emerytury rolniczej (akta KRUS). Wobec tak rozbieżnych twierdzeń odwołującego w sytuacji, gdy brak jest jakichkolwiek dowodów potwierdzających zatrudnienie w ramach umowy o pracę, nie można przyjąć w spornym okresie pracowniczego stosunku ubezpieczenia.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu I instancji, iż sporny okres mógłby być zaliczony wnioskodawcy wyłącznie jako współpraca przy działalności gospodarczej w oparciu o przepisy obowiązujące w okresie tej współpracy. Słusznie zatem Sąd Okręgowy odwołał się w pierwszej kolejności do przepisów ustawy z 29 marca 1965r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników (Dz. U. z 6.04.1965). Zgodnie z art. 2 ust. 2 tej ustawy za osoby współpracujące z rzemieślnikiem uważa się jego małżonka oraz najbliższych krewnych i powinowatych stale pracujących w zakładzie tego rzemieślnika w wymiarze co najmniej połowy czasu pracy, jaki obowiązuje pracowników gospodarki uspołecznionej. Najbliższymi krewnymi w rozumieniu ust. 2 są osoby w wieku powyżej 16 lat wymienione w art. 5 ust. 3 dekretu z 25.06.1954r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. z 1958r. Nr 23, poz. 97). Tymi najbliższymi krewnymi i powinowatymi są miedzy innymi dzieci własne i przysposobione, istotny był też przepis art. 45 ustawy z 29.03.1965r., zgodnie z którym osoby współpracujące z rzemieślnikiem objęte obowiązkiem ubezpieczenia wyłączone były spod działania przepisów dekretu z 25.06.1954r. oraz ustawy z 28.03.1933r. o ubezpieczeniu społecznym.

Ustawa z 29.03.1965r. obowiązywała do 31.12.1972r., natomiast od 1 stycznia 1973r. weszła w życie ustawa z 8.06.1972r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników (Dz.U z 15.06.1972). Ustawa ta w art. 2 ust. 2 także za osoby współpracujące z rzemieślnikiem uznawała osoby w wieku powyżej 16 roku życia stale pracujące w zakładzie w wymiarze co najmniej połowy czasu pracy. Tymi osobami są współmałżonek, dzieci własne i przysposobione, pasierbowie, dzieci obce wzięte na wychowanie, rodzice, wnuki, dziadkowie, rodzeństwo, teściowie, synowe, zięciowie oraz szwagierki i szwagrowie. Od 1.03.1977r. obowiązywała ustawa z 18.12.1976r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników i innych osób prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek, która w art. 26 ust. 1 stanowiła, że ubezpieczeniu określonemu w ustawie podlegają członkowie rodziny ubezpieczonego, jeżeli współpracują przy prowadzeniu działalności w wymiarze co najmniej połowy czasu pracy obowiązującego pracowników gospodarki uspołecznionej, a za członków rodziny uznano tak jak we wcześniej obowiązujących przepisach między innymi dzieci. Warto zauważyć, iż warunkiem podlegania ubezpieczeniu z tytułu współpracy nie było wspólne zamieszkiwanie z osobą prowadzącą działalność gospodarczą (rzemieślniczą).

W związku z tym, iż sporny okres przypada w całości przed 15 listopada 1991r. jego oceny należy dokonywać przez pryzmat art. 6 ust. 2 pkt 15 ustawy z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którym za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991r. okresy współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarze Państwa Polskiego objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego oraz okresy kontytuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacenia składki. Na wykładnię tego przepisu nie może mieć wpływu twierdzenie skarżącego, że nie mogą go obciążać konsekwencje nieopłacenia składki na ubezpieczenie społeczne. W tym zakresie należy bowiem odróżnić pracownika od osoby prowadzącej działalność gospodarczą czy współpracującej przy prowadzeniu takiej działalności. Przepis art. 6 ust. 2 pkt 15 ustawy o FUS należy wykładać w związku z art. 5 ust. 4 tej ustawy, który stanowi, że przy ustaleniu prawa do emerytury lub renty dla 1) płatników składek, zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenia, 2) osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność - nie uwzględnia się okresu, za który nie zostały opłacone składki, mimo podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w tym okresie. Zgodnie z jego ust. 5 wobec ubezpieczonych zobowiązanych do opłacenia składki na własne ubezpieczenie społeczne za okres przypadający przed 1.01.1999r. oraz osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność przed tym dniem przepis ust. 4 stosuje się odpowiednio. Oznacza to, że okresu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej (okresu współpracy z rzemieślnikiem) podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego przypadającego przed 15.11.1991r., za który nie zostały opłacone składki na ubezpieczenie społeczne nie uwzględnia się przy ustalaniu prawa do emerytury w tym dniu do ustalenia kapitału początkowego.

Zaskarżony wyrok jest zatem zgodny z prawem, a apelacja jako nieuzasadniona na mocy art. 385 kpc podlegała oddaleniu.

O kosztach udzielonej z urzędu pomocy prawnej Sąd orzekł na podstawie § 16 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 4 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3.10.2016r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. 2016, poz. 1714).

Teresa Suchcicka Alicja Sołowińska Bożena Szponar-Jarocka