Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 lipca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marek Szymanowski

Sędziowie: Barbara Orechwa – Zawadzka

Krzysztof Adamiak

Protokolant: Anna Kuklińska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 lipca 2020 r. w B.

sprawy z odwołania B. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne

na skutek apelacji B. D.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 6 grudnia 2017 r. sygn. akt IV U 1099/17

I.  zmienia zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję Zakładu

(...) Oddział w O. z dnia 6 lipca 2017r., w ten sposób, że umarza B. D. należności z tytułu składek – objęte decyzją warunkową z dnia 9 kwietnia 2015 r. w wysokości:

1.na ubezpieczenie społeczne za okres od 01/2008 r. do 02/2009 r. w łącznej kwocie 11.237,40 zł, w tym z tytułu składek 6.409,40 zł i odsetek 4.828,00 zł;

2. na Fundusz Pracy za okres od 01/2008 r. do 02/2009 r. w łącznej kwocie 1.032,41 zł, w tym z tytułu składek 587,41 zł i odsetek 445,00 zł;

II.  zasądza tytułem zwrotu kosztów procesu w sprawie od Zakładu

(...) Oddział w O. na rzecz B. D.:

1.  kwotę 30 (trzydzieści) złotych;

2.  kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych, przy czym zastrzega adwokat M. R. prawo ściągnięcia tej kwoty z wyłączeniem B. D..

Barbara Orechwa – Zawadzka Marek Szymanowski Krzysztof Adamiak

Sygn. akt III AUa 392/20

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 6.07.2017 r., nr (...), na podstawie art. 83 ust. 1 pkt. 3 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 2016, poz. 963) w związku z art. 1 ust. 13 pkt 2 ustawy z dnia 9.11.2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. 2012, poz. 1551) odmówił B. D. umorzenia należności z tytułu składek figurujących na jej koncie w wysokości:

1.  na ubezpieczenie społeczne za okres od 01/2008 r. do 02/2009 r. w

łącznej kwocie 11.237,40 zł, w tym z tytułu składek 6.409,40 zł i odsetek 4.828,00 zł;

2.  na Fundusz Pracy za okres od 01/2008 r. do 02/2009 r. w łącznej

kwocie 1.032,41 zł, w tym z tytułu składek 587,41 zł i odsetek 445,00zł.

Organ rentowy w uzasadnieniu decyzji powołując się na zapisy zawarte w ustawie o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność wskazał, że wnioskodawczyni nie spełniła warunków umorzenia składek ustalonych wcześniejszą decyzją określającą warunki umorzenia nr (...), która uprawomocniła się dnia 14.05.2015 r., bowiem na koncie ubezpieczonej na dzień wydania powyższej decyzji pozostają należności niepodlegające umorzeniu z mocy wyżej wspomnianej.

W odwołaniu od powyższej decyzji złożyła B. D. (reprezentowana przez męża T. D.), wnosiła o jej zmianę przez umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. W uzasadnieniu wskazała, że nie zgadza się z treścią zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 6 grudnia 2018 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie oddalił odwołanie. Sąd ten ustalił, że B. D. prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą - sklep spożywczo-przemysłowy. Z dniem 1.10.2014 r. wykreśliła prowadzoną działalność, uzyskując prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Do tego czasu była zobowiązana opłacać składki na ubezpieczenia społeczne.

W dniu 9.03.2015 r. ubezpieczona złożyła wniosek o układ ratalny. Na dzień 10.03.2015 r. ogółem saldo zadłużenia skarżącej z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz FP i FGŚP wynosiło 68.762,52 zł. Skarżąca kwestionowała ilość i wysokość proponowanych przez organ rentowy rat. W konsekwencji umowa o rozłożenie na raty należności z tytułu składek figurujących na koncie wnioskodawczyni nie została zawarta.

Dnia 23.03.2015 r. odwołująca złożyła wniosek o umorzenie należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą. Organ rentowy decyzją z dnia 9.04.2015 r. nr (...), określił jakie należności z tytułu nieopłaconych składek będą podlegały umorzeniu (pkt. I decyzji), równocześnie określił w pkt. II decyzji, że warunkiem umorzenia tych należności jest spłata należności niepodlegających umorzeniu. Wskazał, że należności z tytułu składek za okres od dnia 1.01.1999 r. nieobjęte postępowaniem o umorzeniu należy uregulować w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia się wskazanej wyżej decyzji wraz z odsetkami naliczonymi do dnia wpłaty włącznie zgodnie z zasadami określonymi w ustawie z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Decyzja ta została odebrana w dniu 13.04.2015 r. i uprawomocniła się z dniem 14.05.2015 r. Termin do spełnienia powyższych warunków ustalono na dzień 14.05.2016 r.

Sąd Okręgowy wskazał, że w trakcie prowadzonego postępowania w dniu 26.02.2016 r. ubezpieczona złożyła odwołanie do Sądu Okręgowego w Olsztynie od decyzji określającej wysokość zadłużenia z tytułu nieopłaconych składek należnych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą z dnia 1.02.2016 r. nr (...). Wobec powyższego Zakład Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z dnia 23.05.2016 r., nr (...), postanowił zawiesić postępowanie w sprawie umorzenia należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą do czasu rozstrzygnięcia kwestii wysokości zadłużenia skarżącej.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie prawomocnym wyrokiem z dnia 19.05.2016 r., sygn. IV U 459/16, oddalił odwołanie wnioskodawczyni od decyzji z dnia 1.02.2016 r., dotyczącej wysokości zaległych składek. Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 21.02.2017 r., sygn. III AUa 763/16, oddalił apelację wnioskodawczyni od powyższego orzeczenia.

W tym stanie rzeczy organ rentowy postanowieniem z dnia 22.02.2017 r., nr (...), podjął postępowanie w sprawie umorzenia wskazanych należności. Ostatecznie termin na uregulowanie należności wynikających z decyzji warunkowej mijał w dniu 10.05.2017 r. Skarżąca nie uregulowała tych należności. W konsekwencji Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaskarżoną decyzją z dnia 6.07.2017 r. odmówił umorzenia należności z tytułu składek na podstawie wskazanej ustawy, albowiem skarżąca nie spłaciła należności niepodlegających umorzeniu do dnia 10.05.2017 r..

Sąd Okręgowy odwołał się do art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 9.11.2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012r., poz. 1551), na wniosek osoby podlegającej w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych umarza się nieopłacone składki na te ubezpieczenia za okres od 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Wniosek taki może złożyć osoba, która przed dniem 1.09.2012 r. zakończyła prowadzenie pozarolniczej działalności i nie prowadzi jej w dniu wydania decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8 ustawy tj. decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych określającej warunki umorzenia (art. 1 ust. 1 pkt. 1) oraz inna osoba niż wymieniona w pkt 1 (art. 1 ust. 1 pkt. 2), tj. osoba nadal prowadząca działalność gospodarczą.

Przepisy wskazanej ustawy mają zastosowanie do osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r., i z tego tytułu podlegały obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu. Wnioskodawczyni B. D. od stycznia 2008 r. prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą, którą wyrejestrowała z dniem 1.10.2014 r. Z tego tytułu zalegała w spłacie należności z tytułu składek.

W ocenie Sądu Okręgowego zaskarżona decyzja organu rentowego jest prawidłowa, albowiem skarżąca była zobowiązana w okresie 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji warunkowej określającej, jakie należności będą podlegały umorzeniu ( w wypadku wnioskodawczyni była to decyzja nr (...) z dnia 9.04.2015 r., która uprawomocniła się z dniem 14.05.2015 r.) spłacić należności niepodlegające umorzeniu w myśl art. 1 ust. 10 i 11 wskazanej ustawy. Termin ten został skarżącej przedłużony (wobec zawieszenia postępowania w sprawie umorzenia wskazanych należności) do dnia 10.05.2017 r.

Warunkiem umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6, jest bowiem nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1, niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych, za okres od 1 stycznia 1999 r., do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek, o którym mowa w ust. 2, oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego (art. 1 ust. 10 ustawy).

Niepodlegające umorzeniu należności, o których mowa w ust. 10, podlegają spłacie w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8 (art. 1 ust. 11 ustawy). Powyższy termin może zostać przedłużony. Zgodnie z art. 1 ust. 12 ustawy, w przypadku, gdy w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji umorzeniowej, o której mowa w ust. 8, niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności, warunek, o którym mowa w ust. 10, uważa się za spełniony po ich opłaceniu.

Sąd Okręgowy wskazał, że nie doszło do zawarcia umowy o rozłożenie na raty należności z tytułu składek figurujących na koncie wnioskodawczyni pomiędzy organem rentowym a odwołującą. Niemniej jednak ostateczny termin na uregulowanie należności niepodlegających abolicji upływał skarżącej w dniu 10.05.2017 r., bowiem w toku prowadzonego postępowania Zakład Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z dnia 23.05.2016 r. zawiesił postępowanie w sprawie umorzenia należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą do czasu rozstrzygnięcia kwestii wysokości zadłużenia skarżącej. Dlatego też postępowanie przed organem rentowym w sprawie umorzenia należności skarżącej zostało podjęte mocą postanowienia tego organu z dnia 22.06.2017 r., a w konsekwencji powyższego termin do opłacenia przez ubezpieczoną zaległych składek niepodlegających abolicji przedłużony do dnia 10.05.2017 r.. Wnioskodawczyni jednak odmówiła ich spłaty.

Sąd Okręgowy podkreślił, że omawiana ustawa z dnia 9.11.2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012r., poz. 1551) ściśle określa zarówno okres, za który nie opłacono należności składkowych, a które podlegają abolicji, jak i warunki wdrożenia powszechnej abolicji ustawowej dla osób, które prowadziły poprzednio działalność gospodarczą i posiadają zadłużenie z tytułu składek. To nie skarżąca ma prawo decydować kiedy i jakie zaległe należności spłaci. Określił to już ustawodawca, a na podstawie wskazanych przepisów - ZUS. Decyzją z dnia 9.04.2015 r. organ rentowy określił, jakie należności z tytułu nieopłaconych składek będą podlegały umorzeniu oraz wskazał, że warunkiem ich umorzenia jest spłata należności niepodlegających umorzeniu. Spłata tych należności miała się dokonać w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia się wskazanej decyzji czyli początkowo do dnia 14.05.2016 r., ale wobec zawieszenia postępowania związanego z rozstrzygnięciem w sprawie o sygn. IV U 459/16, termin ten został przedłużony do dnia 10.05.2017 r.. Zaległe należności nie zostały spłacone. Powyższy wywód zdecydował o oddaleniu odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. w związku z art. 1 ustawy o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. 2012, poz. 1551).

Apelację od powyższego orzeczenia wywiodła odwołująca, nie zgadzająca się z wyrokiem, wniosła o jego uchylenie w całości. W uzasadnieniu apelacji wskazano, że decyzję o objęciu ubezpieczeniem społecznym organ rentowy wydał z datą wsteczną, po upływie ponad sześciu lat od daty zobowiązania. Stanowi to – zdaniem skarżącej - o niekompetencji i jest „ zamachem na nasze przyszłe życie” i „ zbrodnią przeciwko ludzkości”.

Wyrokiem z dnia 16 maja 2018 r. Sąd Apelacyjny w Białymstoku na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ( pod sygnaturą III AUa 162/18). Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne i ich ocenę prawną. Sąd Apelacyjny przypominał, iż zgodnie z treścią art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz.U. z 2012 r. Nr 1551) na wniosek osoby podlegającej w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych umarza się nieopłacone składki na te ubezpieczenia za okres od 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Wniosek taki może złożyć osoba, która przed dniem 1 września 2012 r. zakończyła prowadzenie pozarolniczej działalności i nie prowadzi jej w dniu wydania decyzji, o której mowa w ust. 8, tj. decyzji ZUS określającej warunki umorzenia (art. 1 ust. 1 pkt 1), oraz inna osoba niż wymieniona w pkt 1 (art. 1 ust.1 pkt 2), tj. osoba nadal prowadząca działalność. W ustępie 6 art. 1 omawianej ustawy wskazano, iż umorzenie należności, o których mowa w ust. 1, skutkuje umorzeniem nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za ten sam okres oraz należnych od nich, za ten sam okres, odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Jak stanowi ustęp 7 art. 1 ustawy abolicyjnej, umorzeniu podlegają również należności, o których mowa w ust. 1 i 6, które do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy zostały rozłożone na raty i nie zostały opłacone do dnia złożenia wniosku o umorzenie. Należności te podlegają wyłączeniu z umowy o rozłożeniu należności z tytułu składek na raty. Warunek, o którym mowa w ust. 10, uważa się za spełniony po opłaceniu pozostałych należności objętych umową. Jeśli natomiast chodzi o procedurę umarzania należności objętych zakresem przedmiotowym ustawy, to należy podkreślić, że ustawa z dnia 9 listopada 2012 r. wyraźnie przewiduje dwa postępowania prowadzone przez ZUS, które kończą się wydaniem merytorycznej decyzji, a mianowicie postępowanie w sprawie określenia warunków umorzenia należności oraz postępowanie w sprawie umorzenia należności. Przepis ustępu 8 art. 1 ustawy abolicyjnej stanowi, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję określającą warunki umorzenia, w której ustala także kwoty należności, o których mowa w ust. 1 i 6, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych. Odwołanie do ustępu 1 i 6 nakazuje przyjąć, że decyzja określająca warunki umorzenia ustala także: po pierwsze - kwoty nieopłaconych składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe za okres od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r. wraz z należnymi od nich odsetkami za zwłokę, opłatami prolongacyjnymi, kosztami upomnienia, opłatami dodatkowymi i kosztami egzekucyjnymi naliczonymi przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego, po drugie - kwoty nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za ten sam okres wraz z należnymi od nich odsetkami za zwłokę, opłatami prolongacyjnymi, kosztami upomnienia, opłatami dodatkowymi i kosztami egzekucyjnymi naliczonymi przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

Przepis ustępu 13 art. 1 ustawy abolicyjnej stanowi natomiast, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję o:

1) umorzeniu należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - po spełnieniu warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12, lub

2) odmowie umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - w przypadku niespełnienia warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12.

Warunkiem umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - jak stanowi ust. 10 omawianego przepisu - jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1, niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych za okres od dnia 1 stycznia 1999 r., do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek, o którym mowa w ust. 2, oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

Niepodlegające umorzeniu należności, o których mowa w ust. 10, podlegają spłacie w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8 (ust. 11). W przypadku, gdy w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8, niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności, warunek, o którym mowa w ust. 10, uważa się za spełniony po ich opłaceniu (ust. 12).

Mając na względzie wyżej przytoczone przepisy Sąd Apelacyjny skonkludował, że organ rentowy prawidłowo zastosował przepisy ustawy abolicyjnej, odnoszące się do postępowania w sprawie umorzenia należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek. Zaskarżoną decyzją odmówił B. D. umorzenia należności z tytułu składek figurujących na jej koncie na ubezpieczenie społeczne za okres od 01/2008 r. do 02/2009 r. w łącznej kwocie 11.237,40 zł, w tym z tytułu składek 6.409,40 zł i odsetek 4.828,00 zł. oraz na Fundusz Pracy za okres od 01/2008 r. do 02/2009 r. w łącznej kwocie 1.032,41 zł, w tym z tytułu składek 587,41 zł i odsetek 445,00zł. Wnioskodawczyni nie spełniła bowiem warunków umorzenia składek ustalonych wcześniejszą decyzją określającą warunki umorzenia, która uprawomocniła się dnia 14.05.2015 r.. Na koncie ubezpieczonej na dzień wydania skarżonej decyzji pozostawały należności niepodlegające umorzeniu z mocy ustawy z dnia 9.11.2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność, co potwierdza, że nie zostały spełnione warunki określone w decyzji warunkowej, przez co należności wskazane w decyzji nie kwalifikują się do umorzenia. W związku tym, że skarżąca do dnia 10.05.2017 r. nie wywiązała się z warunków umorzenia określonych w decyzji z dnia 9.04.2017 r., wydano decyzję o odmowie umorzenia na podstawie przepisów ustawy abolicyjnej. Sąd Apelacyjny podniósł też, że rozpoznając apelację w niniejszej sprawie, ograniczony był zakresem zaskarżonej decyzji. Związany jest także prawomocnymi decyzjami, poprzedzającymi wydanie zaskarżonej decyzji, badanymi zresztą wcześniej również w postępowaniu sądowym. Dlatego emocjonalne odwoływanie się do zasad przyzwoitości nie może przynieść spodziewanego przez apelującego rezultatu. Z tych przyczyn, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c., orzekł jak w sentencji wyroku.

Na skutek skargi kasacyjnej odwołującej się Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 12 marca 2020 r. wydanym w sprawie II UK 313/18 uchylił wskazany wyżej wyrok Sądu Apelacyjnego i przekazał mu sprawę do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy potwierdził, że zasady związane z postępowaniem w przedmiocie umorzenia należności przedstawione w zaskarżonym wyroku Sadu Apelacyjnego są prawidłowe. Jedynie tytułem uzupełnienia SN nawiązał do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 2015 r., III UK 219/14 (OSNP 2017 nr 6, poz. 73), w którym przypomniano, że zakres podmiotowy ustawy abolicyjnej został ograniczony wyłącznie do osób, które w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. podlegały obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych ( jednolity tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 300). W tym zakresie odwołująca się spełnia powyższy warunek, bowiem organ rentowy decyzją z dnia 14 maja 2014 r. stwierdził, że B. D. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność podlega obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia 1 stycznia 2008 r. Odwołanie od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 13 października 2014 r. (IV U 6143/14).

SN potwierdził tez wskazywaną przez Sąd Apelacyjny dwuetapowość postępowania w zakresie umarzenia składek, z których pierwszy dotyczy określenia warunków umorzenia, a drugi umorzenia należności. Zdaniem SN Sąd Apelacyjny niewłaściwie zastosował art. 1 ust. 11 ustawy abolicyjnej. W tym zakresie SN przypomniał, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtował się pogląd zgodnie z którym, pierwsza decyzja organu rentowego ( w sprawie chodzi o decyzję z dnia 9 kwietnia 2015 nr (...), wskazującą, jakie należności według stanu na dzień 23 marca 2015 r. będą podlegały umorzeniu) powinna składać się z dwóch elementów. Jeden z nich dotyczy ustalenia kwoty należności, o których mowa w art. 1 ust. 1 i 6 ( należności z jakiego tytułu będą podlegały dobrodziejstwu ustawy). Drugi winien określić kwoty należności, które nie będą umarzane, a które powinny być spłacone w zakreślonym terminie. Tymczasem jak wynika z treści skargi kasacyjnej, co znajduje odzwierciedlenie w treści decyzji z dnia 9 kwietnia 2015 r., organ rentowy nie wskazał tych „nieumarzalnych" należności, co z kolei uszło uwadze sądu drugiej instancji. Warunki umorzenia są uściślone wystarczająco tylko wtedy, gdy w decyzji wydanej na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej należności zostaną podane w kwotach zalegających, niepodlegających umorzeniu, których spłacenia wymaga się przed wydaniem decyzji na podstawie art. 1 ust. 13 ( por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 11 października 2016 r., I UZ 18/16, Legalis nr 1564915; z dnia 14 lutego 2017 r., I UZ 58/16, OSNP 2018 nr 6, poz. 82; z dnia 4 lipca 2019 r, III UZP 4/19, Legalis nr 1974995; wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 21 lutego 2019 r., I UK 439/17, Legalis nr 1877735; z dnia 5 lutego 2019 r., III UK 38/18, Legalis nr 1872466). Sąd Najwyższy miał świadomość prezentowania w orzecznictwie i odmiennego stanowiska, przyjmującego, że brak w decyzji z art. 1 ust. 8 ustawy sprecyzowania kwoty należności niepodlegających umorzeniu nie jest przesłanką wydania decyzji z art. 1 ust. 13 ustawy ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2018 r., I UK 151/17, Legalis nr 1792099; postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 19 września 2017 r., II UZ 49/17, Legalis nr 1692591; z dnia 3 października 2017 r., II UZ 45/17, Legalis nr 1695674; z dnia 4 grudnia 2018 rM I UZ 39/18, Legalis nr 1852714). Za istotny SN uznał wyrok z dnia 6 listopada 2018 r., I UK 283/17 (LEX nr 2573986), gdzie oddalając skargę kasacyjną odwołującej się, SN dostrzegł, że organ rentowy doręczył ubiegającej się o umorzenie pismo zawierające kwotę podlegającą zapłaceniu.

Odnosząc powyższe rozważania do realiów niniejszej sprawy, Sąd Najwyższy stwierdził, że skoro dla skorzystania przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność z dobrodziejstwa ustawy abolicyjnej jest spłacenie w terminie należności niepodlegających umorzeniu, to dla zrealizowania tego warunku trzeba zapewnić zainteresowanemu możliwość uzyskania z kompetentnego źródła wiedzy o wysokości tychże należności. W pierwszej kolejności należy uwypuklić, że relacja między płatnikiem składek a organem rentowym nie ma charakteru cywilnego. Stąd organowi może stawiać wyższe wymagania, co powinno oznaczać istnienie po stornie organu rentowego obowiązku rozpoznania wniosku o umorzenie składek w taki sposób, że pozwala to faktycznie prowadzącemu działalność na uregulowanie określonych zobowiązań. By tak się stało, płatnik składek może oczekiwać od pozwanego minimalnego progu aktywności, która ułatwi skorzystanie z dobrodziejstw ustawy abolicyjnej. Wszelkie wątpliwości w brzmieniu przepisów, wzajemnych obowiązków, nie mogą stanowić pułapki w odniesieniu do ubiegającego się o umorzenie należności, gdyż w przeciwnym wypadku dane dobrodziejstwo byłoby iluzoryczne.

W rezultacie, gdy w decyzji warunkowej nie określono kwot zadłużenia nieobjętego abolicją, odsyłając w tym zakresie do informacji, o które adresat decyzji powinien zwrócić się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a wnioskodawca działając w zaufaniu do organu rentowego i uzyskanych - zgodnie z udzielonym mu pouczeniem - informacji spłacił w terminie wszystkie wskazane mu kwoty należności niepodlegających umorzeniu, nie można obciążać go negatywnymi skutkami niezapłacenia niewielkiej (w stosunku do już uiszczonych) kwoty zadłużenia, o której nie został w porę poinformowany, mimo że dochował należytej staranności by spełnić ustawowy warunek zastosowania instytucji abolicji. Takie zachowanie organu rentowego narusza wspominane zasady wynikające z art. 8 k.p.a. i art. 9 k.p.a. (zob. w tej kwestii wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2019 r., III UK 45/18, OSNP 2019 nr 10, poz. 125).

Oceny tej nie zmienia zdaniem SN fakt, że w sprawie z odwołania od decyzji odmawiającej umorzenia należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek nie podlega badaniu prawidłowość decyzji z art. 1 ust. 8 tej ustawy ustalającej warunki umorzenia tych należności ( zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2019 r., III UK 1/18, Legalis nr 1865986), gdyż w tym wypadku nie chodzi o kontestowanie wysokości kwot podlegających umorzeniu, warunków temporalnych do umorzenia należności, lecz rzecz dotyka zaniechania organu rentowego w postaci niewskazania należności niepodlegających umorzeniu. Z tego warunku można wyjątkowo zwolnić organ, lecz tylko wówczas, gdy zostanie ustalone, że podmiot ubiegający się o umorzenie składek ma wiedzę odnośnie do wysokości kwot należności niepodlegających umorzeniu, co z kolei przedkłada się na faktyczne działania organu rentowego, który w procesie może ów element wykazać w sposób niebudzący wątpliwości.

W każdym wypadku rzecz powinna być zindywidualizowana, czyli ocena sprowadza się do indywidualnych relacji ubezpieczony (płatnik) kontra organ rentowy. Między tymi podmiotami w okresie podlegania ubezpieczeniu społecznemu zachodzą wielorakie związki. Uwidacznia to stan faktyczny sprawy. W sprawie decyzją z dnia 14 maja 2014 r. stwierdził, że B. D. podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzonej działalności od dnia 1 stycznia 2008 r. Równocześnie pozwany decyzjami z dnia 14 maja 2015 r. (nr (...) i (...)) określił stan zaległości od dnia 1 stycznia 2008 r., podając podstawy wymiaru składek (odnośnie do ubezpieczenia społecznego) i kwoty należnych składek na Fundusz Pracy (dalej z korektą wynikającą z decyzji z dnia 18 czerwca 2014 r. nr (...)). Powstaje zatem kwestia czy kwoty zaległości były skarżącej znane na tyle i w takim stopniu, że zwalniały pozwanego z obowiązku ich wymienienia (wówczas de facto powtórzenia) w pierwszej decyzji warunkowej, zwłaszcza gdy obie czynności podejmowane są jedna po drugiej. Ocena tego aspektu sprawy powinna oscylować wokół art. 9 k.p.a., to jest obowiązku informowania strony o okolicznościach prawnych, mogących mieć wpływ na ustalenie jej praw i obowiązków, oraz nie powinna tracić pola widzenia rzeczywistej percepcji płatnika składek. Podmiot prowadzący działalność jest naturalnie uważany za profesjonalistę, a więc można wobec niego stosować podniesiony próg staranności. Jednak w sprawie rzecz dotyka osoby fizycznej, która w momencie uruchomienia procedury jest osobą uprawnioną do renty z tytułu niezdolności do pracy, znajdującą się w wieku uprawniającym do emerytury, a przede wszystkim od 2014 r. nie prowadzi działalności gospodarczej. Wymienione aspekty obligują do testu proporcjonalności, czy faktycznie można takiej osobie przypisać wiedzę odnośnie do znajomości wysokości należności niepodlegających umorzeniu w takim stopniu, który zwalania organ rentowy od spełnienia jednego z warunków decyzji warunkowej. Naturalnie ustawa systemowa nie przewiduje sankcji za uchybienie obowiązkom informacyjnym i w ten sposób nie stwarza automatycznie szerszego katalogu praw po stronie płatnika składek. Jednak konglomerat wzajemnych zależności nie może sprowadzać się do przerzucania na ubezpieczoną ciężaru odpowiedzialności za skutki własnych zaniechań. Na ten aspekt - co prawda w innym katalogu spraw - zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 stycznia 2020 r., I UK 311/18, LEX nr 2779946).

Konkludując Sąd Najwyższy uznał, że prawidłowa wykładnia prawa materialnego stanie się dopiero możliwa po uwzględnieniu splotu zmiennych zdarzeń, jakie miały miejsce w toku podlegania przez odwołującą się ubezpieczeniu społecznemu z racji prowadzenia pozarolniczej działalności, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy systemowej. Tym samym zakres kognicji sądu nie może ograniczyć się tylko do stwierdzenia, że warunkiem umorzenia zaległości składkowych na podstawie ustawy abolicyjnej jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji o umorzeniu tych zaległości nieopłaconych bieżących składek na ubezpieczenia społeczne, jeżeli następstwo tego stanu rzeczy wynika z zaniechań organu rentowego, które uniemożliwiły albo w znacznym stopniu ograniczyły faktyczną możliwość spłaty tych należności. Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł w myśl art. 398 ¹⁵ § 1 i art. 108 § 2 k.p.c.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje.

Przede wszystkim dostrzec trzeba, że Sąd Apelacyjny ponownie rozpoznając sprawę w postępowaniu apelacyjnym był wiązany wskazaną przez Sąd Najwyższy wykładnią przepisów prawa, co wynika wprost z art. 398 ²⁰ k.p.c. Dotyczy to w szczególności zdefiniowania obowiązku organu rentowego określenia w wydawanej decyzji kwoty należności, które nie będą umarzane, a które powinny być spłacone w zakreślonym terminie. Jak wspomniano wyżej w treści decyzji z dnia 9 kwietnia 2015 r., organ rentowy nie wskazał tych „nieumarzalnych" należności, czemu sądy obu instancji w dotychczasowym postępowaniu nie przypisały istotnego znaczenia, a to w istocie legło u podstaw uwzględnienia skargi kasacyjnej przez SN. Istotne jest zatem w okolicznościach niniejszej sprawy, czy odwołująca w celu skorzystania z dobrodziejstwa ustawy abolicyjnej obiektywnie rzecz oceniając uzyskała wystarczającą wiedzę z kompetentnego źródła o wysokości tychże należności. Przy czym Sąd Najwyższy uznał, że organowi rentowemu można stawiać wyższe wymagania. Organ bowiem rozpoznając wniosek o umorzenie składek odwołującej powinien określić nieumarzalne zobowiązania w taki sposób, aby odwołująca miała relaną możliwość ich uiszczenia. Odwołująca ( płatnik) miała prawo oczekiwać od organu minimalnego progu aktywności, która ułatwi jej skorzystanie z dobrodziejstw ustawy abolicyjnej. Wszelkie wątpliwości w brzmieniu przepisów, wzajemnych obowiązków, nie mogły zaś stanowić pułapki utrudniając lub uniemożliwiając umorzenie należności, i tym samym czyniąc dobrodziejstwo ustawy iluzorycznym. W rezultacie, gdy w decyzji warunkowej nie określono kwot zadłużenia nieobjętego abolicją, odsyłając w tym zakresie do informacji, o które adresat decyzji powinien zwrócić się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a wnioskodawca działając w zaufaniu do organu rentowego i uzyskanych - zgodnie z udzielonym mu pouczeniem - informacji spłacił w terminie wszystkie wskazane mu kwoty należności niepodlegające umorzeniu, nie można obciążać go negatywnymi skutkami niezapłacenia niewielkiej (w stosunku do już uiszczonych) kwoty zadłużenia, o której nie został w porę poinformowany, mimo że dochował należytej staranności by spełnić ustawowy warunek zastosowania instytucji abolicji. Takie zachowanie organu rentowego narusza wspominane zasady wynikające z art. 8 k.p.a. i art. 9 k.p.a. ( zob. w tej kwestii wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2019 r., III UK 45/18, OSNP 2019 nr 10, poz. 125). Pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w niniejszej sprawie konweniuje z poglądem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku wyrażonym w sprawie III AUa 1130/16 z 17.05.2017r. (LEX nr 2347801), gdzie dostrzeżono problemy z wykładnią przepisów ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność ( Dz. U. z 2012 r., poz. 1551), sprowadzające się przede wszystkim do zakresu obowiązku organu rentowego wydającego decyzję warunkową o umorzeniu, w szczególności czy musi on określać w tej decyzji szczegółowo należności niepodlegające umorzeniu, a które ubezpieczony musi uiścić w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji. Wprawdzie z literalnego brzmienia nie wynika obowiązek wskazania konkretnych kwot należności niepodlegających umorzeniu, bo literalnie obowiązek taki da się bowiem wyraźnie wyprowadzić jedynie w stosunku do należności umarzanych (art. 1 ust. 8 w z. z ust. 1 i 6 ustawy), to nie oznacza to jednak, iż na organie rentowym nie ciążą żadne obowiązki w zakresie konkretyzacji należności umorzeniu niepodlegających, jakie ma spełnić ubezpieczony ubiegający się o umorzenie. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, co aprobuje Sąd Najwyższy, między innymi w wyroku uchylającym wydanym w niniejszej sprawie wyżej przytoczonym, art. 1 ust. 8 ustawy nakłada na organ rentowy określenie w decyzji warunków umorzenia, a sam fakt, iż nie wskazano w tym przepisu obowiązku wskazania kwot nie musi świadczyć o braku takiego obowiązku, lecz być skutkiem pragmatyzmu ustawodawcy mającego świadomość, iż w chwili wydawania decyzji warunkowej sam organ rentowy nie będzie w stanie określić kwot należności niepodlegających umorzeniu. Można zatem z tego przepisu w powiazaniu z zasadami dobrej administracji ( good governance) oraz zasadą zaufania obywatela do organu (art. 8 k.p.a.) i zasadą informowania ( art. 9 k.p.a.) wyprowadzić wniosek, iż jeżeli organ rentowy w chwili wydawania decyzji warunkowej ma możliwość ustalenia kwot należności niepodlegających umorzeniu, to powinien takie kwoty określić. Z samej istoty konstrukcji warunku w systemie prawa należy wyprowadzić wniosek, że skuteczne obwarowanie czegoś warunkiem wymaga określenia tego warunku na tyle konkretnie aby spełnienie tego warunku było możliwe. Nie chodzi tu oczywiście o możliwość w postaci posiadania środków na spłatę określonej należności, ale na takim określeniu warunku, aby ubezpieczony wiedział jakie skonkretyzowane w decyzji lub w okresie późniejszym zachowanie jest od niego oczekiwane. W przypadku warunku jakim jest spłata należności koniecznym jest – jeżeli w decyzji nie wskazano kwot jakie ma uiścić - przynajmniej jeden raz wskazanie mu kwot tych należności przed upływem 12-miesięcznego terminu od uprawomocnienia się decyzji warunkowej, aby miał on realną możliwość spełnienia takiego warunku. Poza sporem jest, że przepisy prawa ubezpieczeń należy wkładać w sposób ścisły, ale z faktu tego tym bardziej można wyprowadzić wniosek, iż organ rentowy je stosujący powinien również ściśle określać obowiązki ubezpieczonego, jeżeli określa je w jakiejkolwiek decyzji, zwłaszcza warunkowej. Trzeba też patrząc systemowo zauważyć, iż ubezpieczeni są traktowani przez ustawodawcę w sposób szczególny i uprzywilejowany o czym świadczy szereg przywilejów procesowych ukrytych w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 459 i n. k.p.c.) czy też w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych ( art. 36 i 96 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Dz.U.2020. 755 j.t.). Fakt ten powinien mieć również znaczenie i w toku postępowania administracyjnego przed organem rentowym, gdzie realizacją obowiązków z art. 8 i 9 k.p.a. nie może być iluzoryczna. Powyższy wywód uwzględniający wiążącą wykładnię Sądu Najwyższego zawartą w uzasadnieniu wyroku uchylającego miał doprowadzić do wniosku, że o braku podstaw do umorzenia należności odwołującej objętej decyzją warunkową uzależnione było od tego, że organ przedłożyłby w toku postępowania dowód wezwania odwołującej do zapłaty skonkretyzowanej kwoty należności niepodlegających umorzeniu, z pouczeniem, że skutkiem jej nieuiszczenia będzie odmowa umorzeniu należności objętych decyzją warunkową. W aktach rentowych po dacie wydania decyzji warunkowej (k. 25) brak jest zdaniem Sądu Apelacyjnego tak rozumianego wezwania kierowanego do odwołującej do spełniania warunku umorzenia. Co więcej z dołączonej do akt korespondencji e-mail między pracownikami ZUS zdaje się wynikać, iż organ sam miał problemy z określeniem wysokości zadłużenia odwołującej ( k. 28-k.29 a.r). Po uchyleniu poprzedniego wyroku w postępowaniu kasacyjnym, żadna z stron nie złożyła żadnych wniosków dowodowych w tym zakresie, a obie strony nie stawiły się nawet na ponowną rozprawę apelacyjną. W tej sytuacji Sąd Apelacyjny uznał na podstawie materiału dowodowego jakim dysponował na chwilę zamknięcia rozprawy, że organ rentowy nie wykazał prawidłowego, jednoznacznego określenia wysokości należności niepolegających umorzeniu i wezwania odwołującej do ich uiszczenia z pouczeniem o skutku ich nieuiszczenia w postaci utraty prawa do umorzenia należności objętych decyzją warunkową. W szczególności organ rentowy nie dokonał tego przed 10 maja 2017 r., kiedy ostatecznie upływał termin uiszczenia należności niepodlegających umorzeniu. Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny uznał, że wniosek odwołującej o umorzenie należności na podstawie art. 1 ust. 1, 6,13 ustawy z dnia 9.11.2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. 2012, poz. 1551) ustalonych decyzją warunków z dnia 9.04.2015 r. zasługiwał na uwzględnienie, w związku z czym na zasadzie art. 386 §1 k.p.c. Sąd Apelacyjny dokonał stosowanej zmiany zaskarżonego wyroku i decyzji z 6.07.2017r.

O kosztach procesu orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. art. 122 § 1 k.p.c., jako że odwołująca korzystała w postępowaniu kasacyjnym z pomocy pełnomocnika (adwokata) ustanowionego z urzędu. Wysokość stawki określona została ona podstawie §10 ust 4 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz.,1800). W ramach zwrotu kosztów procesu uwzględniono też kwotę 30 zł uiszczoną przez odwołującą tytułem opłaty sądowej od apelacji na podstawie art. 36 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.2020.755 j.t.) w brzmieniu mającym zastosowanie w sprawie.

K. A. M. B. O. – Z.