Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 kwietnia 2023 r.

Sąd Okręgowy w Łomży III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący - sędzia Janusz Wyszyński

Protokolant - E. Ł.

po rozpoznaniu 13 kwietnia 2023 r. w Ł., na rozprawie

sprawy A. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.

o wysokość emerytury

na skutek odwołania A. W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B.

z 7 września 2022 r. nr (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję z 7 września 2022 roku nr (...) i ustala wysokość emerytury A. W. od 1 lipca 2022 roku na (...),50 (trzy tysiące osiemset trzydzieści osiem 50/100) złotych przy przyjęciu kapitału początkowego w wysokości 90 931,72 złotych, wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego 89,31%, podstawy wymiary kapitału początkowego 1090,38 złotych, 203 miesięcy okresów składkowych, 20 miesięcy nieskładkowych i współczynnika proporcjonalnego 62,30%;

2.  nie stwierdza odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sygn. akt III U 351/22

UZASADNIENIE

Decyzją z 7 września 2022 r. znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B., powołując się na ustawę z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504 ), ustalił emeryturę A. W. poczynając od 1.07.2022 r. w wysokości 3 704,62 zł. Wysokość emerytury obliczona została na podstawie art. 26c ustawy emerytalnej przy uwzględnieniu zwaloryzowanych kwot składek zewidencjonowanych na koncie w wysokości 170 947,83 zł, kapitału początkowego w wysokości 476 803,77 zł, środków zewidencjonowanych na subkoncie w wysokości 76 502,45 zł oraz średniego dalszego trwania życia wynoszącego 195,50 miesięcy. Do wysokości emerytury nie uwzględniono okresu sprawowania osobistej opieki nad ciocią – od 18.04.1997 r. do 27.08.1999 r., gdyż nie była ona członkiem rodziny w rozumieniu art. 7 pkt 7 ustawy emerytalnej. Krąg rodziny określa art. 64 tej ustawy.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł A. W.. Zarzucił w nim błędne ustalenie organu rentowego, że H. M. nie była członkiem rodziny. Powołał się na Konstytucję RP, która stanowi, że rodzinę tworzy kobieta i mężczyzna, którzy zawarli związek małżeński, a także ich dzieci oraz krewni z obu stron. Wnioskodawca wskazał, że H. M. była siostrą jego ojca S. W.. W wieku 18 lat stała się inwalidką wojenną i do 1980 była na utrzymaniu męża. Przez kilka lat z ciocią mieszkał brat wnioskodawcy, a od 25.11.1993 r. aż do jej śmierci w 2003 wnioskodawca z rodziną.

W odpowiedzi na odwołanie od obu decyzji Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. wniósł o ich oddalenie. W uzasadnieniu powtórzył argumentację prawną zawartą w uzasadnieniu zaskarżonych decyzji. Do ustalenia wysokości emerytury nie uwzględniono okresu sprawowania opieki nad ciotką, gdyż ciotka nie należy do kręgu osób określonych w art. 67 ustawy emerytalnej. Zatem , zdaniem organu, opieka nad nią nie może zostać zaliczona jako okres nieskładkowy do ustalenia wysokości kapitału początkowego.

Sąd Okręgowy ustalił co następuje:

A. W. urodził się (...), 25 czerwca 2022 r. osiągnął wiek emerytalny 65 lat określony w art. 24 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( Dz. U. z 2022 r., poz. 504 ).

Decyzją z 23.12.2003 r. r. znak (...)-2003 Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. na wniosek ubezpieczonego z 1.07.2003 r., powołując się na ustawę z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.), ustalił kapitał początkowy A. W. na dzień 1.01.1999 r. w wysokości 86 199,96 zł przy przyjęciu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego 89,11 %, podstawy wymiaru kapitału początkowego 1 090,38 zł, 203 miesięcy okresów składkowych i współczynnika proporcjonalnego 58,93%.

Przy ustalaniu wysokości kapitału początkowego organ rentowy wziął pod uwagę wykazane stosownymi dokumentami okresu pracy wnioskodawcy w Wojewódzkim Związku Gminnych Spółdzielni (...) w Ł., Handlowo-Usługowej Spółdzielni Pracy (...) w Ł. oraz w Rejonowym Urzędzie Poczty w Ł..

29 lipca 2022 r. A. W. złożył wniosek o emeryturę. W informacji o okresach składkowych i nieskładkowych obok wcześniej wykazanych okresów zatrudnienia wskazał także okres od 18.04.1997 r. do 29.08.1999 r. opieki nad inwalidą wojennym, ciotką H. M..

Decyzją z 7 września 2022 r. znak (...) - obecnie zaskarżoną - Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B., powołując się na ustawę z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504 ), ustalił emeryturę A. W. poczynając od 1.07.2022 r. w wysokości 3 704,62 zł. Wysokość emerytury obliczona została na podstawie art. 26c ustawy emerytalnej przy uwzględnieniu zwaloryzowanych kwot składek zewidencjonowanych na koncie w wysokości 170 947,83 zł, kapitału początkowego w wysokości 476 803,77 zł, środków zewidencjonowanych na subkoncie w wysokości 76 502,45 zł oraz średniego dalszego trwania zycia wynoszącego 195,50 miesięcy. Do wysokości emerytury nie uwzględniono okresu sprawowania osobistej opieki nad ciocią – od 18.04.1997 r. do 27.08.1999 r., gdyż nie była ona członkiem rodziny w rozumieniu art. 7 pkt 7 ustawy emerytalnej. Krąg rodziny określa art. 64 tej ustawy.

H. M., z domu W., córka A. i A., urodziła się (...) w K.. W dniu 27.09.1944 r. doznała licznych obrażeń ciała, w tym utraty wzroku, w wyniku wybuchu bomby lotniczej ( patrz zaświadczenia k. 10 akt ZUS ). Orzeczeniem Komisji Lekarskiej do spraw Inwalidztwa i zatrudnienia w Ł. z 20.06.1962 r. została zaliczona do I grupy inwalidów na stałe ( k. 11 akt ZUS ). Do 1980 r. H. M. mieszkała wraz z mężem. Po śmierci męża pomoc zaoferowała jej dalsza rodzina, w tym A. W., syn jej rodzonego brata S. W.. W dniu 18.04.1997 r. w Kancelarii Notarialnej notariusz B. P., H. M. przekazała należący do niej udział wynoszący ¼ część zabudowanej działki gruntu , położonej w Ł. przy ulicy (...), o powierzchni 1859 m ² , oznaczonej numerem (...), swojemu bratankowi i jego żonie A. i B. małżonkom W. w zamian za dożywocie. Nabywcy zobowiązali się tą umową zapewnić zbywcy H. M. dożywotnie utrzymanie,, a w szczególności przyjąć ją na domownika, dostarczyć jej wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić jej odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić jej własnym kosztem pogrzeb odpowiadający miejscowym zwyczajom ( akt notarialny k. 12 akt ZUS ).

A. i B. małżonkowie W. wywiązali się z przyjętego na siebie zobowiązania. Sprawowali opiekę nad inwalidką i świadczyli jej pomoc aż do śmierci H. M. w 2003 r. ( patrz zeznania świadków M. S. k. 29v akt, B. W. k. 29v-30 akt.). W szczególności taką opiekę sprawował wnioskodawca A. W. w okresie od 18.04.1997 r. do 29.08.1999 r. i w tym czasie nie pracował nigdzie i nie osiągał żadnych dochodów.

29 lipca 2022 r. A. W. złożył wniosek o przyznanie mu emerytury. W informacji o okresach składkowych i nieskładkowych wskazał także okres od 18.04.1997 r. do 29.08.1999 r. opieki nad H. M..

Decyzją z 7 września 2022 r. znak (...) – obecnie zaskarżoną - Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B., ustalił emeryturę A. W. poczynając od 1.07.2022 r. w wysokości 3 704,62 zł. Wysokość emerytury obliczona została na podstawie art. 26c ustawy emerytalnej przy uwzględnieniu zwaloryzowanych kwot składek zewidencjonowanych na koncie w wysokości 170 947,83 zł, kapitału początkowego w wysokości 476 803,77 zł, środków zewidencjonowanych na subkoncie w wysokości 76 502,45 zł oraz średniego dalszego trwania życia wynoszącego 195,50 miesięcy. Do wysokości emerytury nie uwzględniono okresu sprawowania osobistej opieki nad ciocią – od 18.04.1997 r. do 27.08.1999 r., gdyż, nie była ona członkiem rodziny w rozumieniu art. 7 pkt 7 ustawy emerytalnej. Krąg rodziny, zdaniem organu, określa art. 64 tej ustawy.

Emerytura A. W., przy uwzględnieniu spornego kresu opieki nad ciotką H. M., powinna wynosić 3 838,50 zł. Podstawą jej obliczenia winien być kapitał ponownie przeliczony, którego wysokość wynosił na dzień 1.01.1999 r. 90 931,72 zł. ( patrz opinia biegłej H. G. k. 34-46).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach organu rentowego a także na podstawie wyjaśnień wnioskodawcy A. W. k. 20; zeznań świadków M. S. k. 29v, B. W. k. 29v-30; oraz opinii biegłej z zakresu rachunkowości H. G. k. 34-46.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( tj. Dz. U. z 2022 r., poz. 504 ) – dalej zwanej ustawą o e.r.f.u.s. - ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn. Według art. 25 podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24. stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175. z zastrzeżeniem art. 185.

Zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy o e.r.f.u.s. emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183. W myśl natomiast art. 25 ust.1 podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185.

Zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy o e.r.f.u.s., kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek. Zasady ustalania kapitału początkowego określa art. 174 ustawy o e.r.f.u.s, zgodnie z którym kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12 (ust. 1). Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy okresy składkowe, o których mowa w art. 6, okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5, okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-4 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2 (ust. 2). Zgodnie z ust. 3 art. 174 tej ustawy podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18.

W myśl art. 15 ust. 1 ustawy o e.r.f.u.s. podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art. 176. Zgodnie z art. 15 ust. 4 ustawy o e.r.f.u.s. w celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty:

1) oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w ust. 3, w okresie każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych;

2) oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu;

3) oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która, z zastrzeżeniem ust. 5, stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty, oraz

4) mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, o której mowa w art. 19.

Jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy (art. 15 ust. 2a ustawy o e.r.f.u.s.).

Do podstawy wymiaru emerytury lub renty, o której mowa w ust. 1 i 2, dolicza się kwoty przysługujących ubezpieczonemu w danym roku kalendarzowym wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz między innymi kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego (art. 15 ust. 3 ustawy o e.r.f.u.s.).

Istotne znaczenie z punktu widzenia odwołań J. D. ma również przepis art.. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy o e.r.f.u.s. Stanowi on, że w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość.

Z punktu widzenia odwołania A. W. istotne było to, czy do okresu nieskładkowych, mających wpływ na wysokość jego kapitału początkowego, a w konsekwencji i wysokość emerytury, można zaliczyć sporny okres sprawowania przez niego opieki nad ciotką H. W.. Z treści zaskarżonej decyzji, jak również ze stanowiska organu rentowego prezentowanego podczas tej sprawy wynika, że organ ten w zasadzie nie kwestionował samego fakty sprawowania tej opieki. Podstawą odmowy zaliczenia okresu opieki był rodzaj pokrewieństwa łączącego strony umowy dożywocia. Zdaniem ZUS ciotka nie należała do kręgu rodziny zgodnie z przepisem art. 67 ustawy o e.r.f.u.s, co w konsekwencji wykluczało możliwość zastosowania do wnioskodawcy art. 7 pkt 7 ustawy o e.r.f.u.s.

Zdaniem Sądu fakt sprawowania opieki nad H. M. przez małżonków W. został bardzo dobrze wykazany. Świadczy o nim treść aktu notarialnego Rep. A nr (...) z 18.04.1997 r. sporządzonego w Kancelarii notariusz B. P. jak również zeznania przesłuchanych w sprawie świadków. Z kolei stanowisko organu rentowego wykluczające zastosowanie w sprawie niniejszej przepisu art. 7 pkt 7 ustawy o e.r.f.u.s. zupełnie błędne.

W myśl art. 7 pkt 7 ustawy o e.r.f.u.s. okresami nieskładkowymi są przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy niewykonywania pracy, w granicach do 6 lat, spowodowane koniecznością opieki nad innym niż dziecko członkiem rodziny zaliczonym do I grupy inwalidów lub uznanym za całkowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo uznanym za osobę niepełnosprawną w stopniu znacznym, sprawowanej przez członka jego rodziny w wieku powyżej 16 lat, który w okresie sprawowania opieki nie osiągnął przychodu przekraczającego miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia.

Z kolei w myśl art. 67 ust. 1 ustawy o e.r.f.u.s. do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny spełniający warunki określone w art. 68-71:

1) dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;

2) przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;

3) małżonek (wdowa i wdowiec);

4) rodzice.

Za rodziców w rozumieniu ustawy uważa się również ojczyma i macochę oraz osoby przysposabiające ( ust. 2 tego artykułu).

Zdaniem Sądu żaden z zacytowanych powyżej przepisów nie zawiera ustawowej definicji rodziny ani też wyczerpującego katalogu jej członków, które należałoby uwzględniać w sprawach dotyczących ubezpieczeń społecznych. Takiej definicji czy też katalogu nie zawiera również żaden inny przepis ustawy o e.r.f.u.s. Przepisu art. 67 ustawy o e.r.f.u.s. nie można czytać inaczej jak normy, która ogranicza uprawnienia z renty rodzinne do niektórych tylko członków rodziny szczegółowo w nim wymienionych. Przepis art. 7 pkt 7 ustawy o e.r.f.u.s. nie zawiera odesłania do art. 67 tej ustawy. Nie można go więc interpretować zawężająco.

Podobne stanowiska można odnaleźć w orzecznictwie Sadu Najwyższego i sądów powszechnych.

Sąd Najwyższy w wyroku z 24.02.2010 r. sygn.. akt II UK 211/09 uznał, że okresy faktycznie i stale sprawowanej przez ubezpieczoną opieki nad trzema powierzonymi jej opiece przez sąd całkowicie ubezwłasnowolnionymi siostrami jej męża mogą być uznane za nieskładkowe okresy ubezpieczenia, jeżeli podopieczne tworzyły z ubezpieczoną jedną wspólnotę domową i rodzinną .

Z kolei Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 4.03.2014 r. sygn.. akt III AUa 1265/13 zaznaczył, że ustawodawca w art. 7 pkt 7 nie odesłał do odpowiedniego stosowania tych przepisów ustawy (art. 67-71) przy ustalaniu kręgu członków rodziny w przypadkach, w których sprawowanie opieki uprawnia do zaliczenia okresów opieki do stażu ubezpieczonego jako nieskładkowych okresów ubezpieczenia. Skoro nie został w taki sposób ustawowo zdefiniowany lub zakreślony krąg członków rodziny dla potrzeb stosowania art. 7 pkt 7 ustawy, to nie można uznać, że został on ograniczony wyłącznie do kręgu członków rodziny, uprawnionych do renty rodzinnej.

Poczynione przez Sąd ustalenia doprowadziły do konstatacji, że do okresów mających wpływ na wysokość kapitału początkowego i emerytury A. W. należy zaliczyć okres nieskładkowy od 18.04.1997 r. do 29.08.1999 r., o jakim mowa w art. 7 pkt 7 ustawy o e.r.f.u.s.

Ustalenie wysokość kapitału początkowego i emerytury wymagało wiadomości specjalnych. Dlatego Sąd zlecił ich wyliczenie biegłej z zakresu rachunkowości. Biegła ustaliła ich wysokość odpowiednio na 90 931,72 zł i 3 838,50 zł ( k. 46 akt ). Żadna ze stron procesu nie kwestionował wyliczeń zawartych w opinii ( pod względem matematycznym ). Z tych względów Sąd przyjął te wyliczenia za podstawę swoich ustaleń.

Organ rentowy podtrzymywał swoje stanowisko kwestionując możliwość uwzględnienia okresu opieki co do zasady. Podważał celowość opieki wnioskodawcy w sytuacji, gdy w tym samym czasie bez pracy pozostawała żona wnioskodawcy. Nadto w okresie, gdy H. M. była w najcięższym stanie i nie wstawała z łóżka, podjął on pracę zarobkową ( pismo k. 57 ).

W ocenie Sądu podkreślenia wymaga fakt, że opieka sprawowana była w wyniku podjętego prawnie zobowiązania ( umowa dożywocia ). W spornym okresie wnioskodawca opiekując się ciotką nigdzie nie pracował i utrzymywał się z oszczędności. Oszczędności te nie były jednak nieograniczone. Odwołujący się musiał więc szukać pracy. Samo zatrudnienie nie wykluczało sprawowania nadal opieki, ale w ograniczonym oczywiście zakresie czasowym. Przez cały czas od podpisania umowy małżonkowie W. mieszkali przecież razem, z ciotką.

Mając to na uwadze Sąd Okręgowy na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił emeryturę w wysokości 3 838,50 zł od dnia 1 lipca, tj. pierwszego dnia miesiąca, w którym złożono wniosek ( kpt 1. wyroku ).

Na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy o e.r.f.u.s. Sąd orzekł, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.