Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 grudnia 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marek Szymanowski

Protokolant: Edyta Katarzyna Radziwońska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 grudnia 2022 r. w B.

sprawy z odwołania S. Z.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o świadczenie uzupełniające

na skutek apelacji i zażalenia pełnomocnika odwołującej się S. Z.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 17 marca 2022 r. sygn. akt V U 855/21

I.  odrzuca zażalenie;

II.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie II (drugim) w ten sposób, że

zasądza od Skarbu Państwa ( Sąd Okręgowy w Białymstoku ) na rzecz radcy prawnego K. K. następujące kwoty :

1.  kwotę 90 ( dziewięćdziesiąt) złotych powiększoną o należny od tej

kwoty podatek od towarów i usług – tytułem wynagrodzenia pomocy prawnej udzielonej z urzędu;

2.  kwotę 32,64 ( trzydzieści dwa i 64/100 ) złotych tytułem zwrotu

poniesionych wydatków - w pierwszej instancji;

III.  oddala apelację w pozostałem zakresie;

IV.  zasądza od Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Białymstoku) na

rzecz radcy prawnego K. K. następujące kwoty:

1.  kwotę 240 ( dwieście czterdzieści ) złotych powiększoną o należny od tej

kwoty podatek od towarów i usług – tytułem wynagrodzenia pomocy prawnej udzielonej z urzędu ;

2.  kwotę 18,38 ( osiemnaście 38/100 ) złotych tytułem zwrotu poniesionym

wydatków – w drugiej instancji.

Sygn. akt III AUa 317/22 ; III AUz 45/22

UZASADNIENIE

Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzją z dnia 10 maja 2021 r. odmówił S. Z. prawa do świadczenia uzupełniającego na podstawie ustawy z 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (Dz. U. z 2020 r. poz. 1936) albowiem Komisja Lekarska KRUS nie stwierdziła niezdolności wnioskodawczyni do samodzielnej egzystencji.

S. Z. w odwołaniu zakwestionowała ustalenia KRUS co do aktualnego stanu jej zdrowia i domagała się zmiany powyższej decyzji organu rentowego i przyznania świadczenia uzupełniającego.

Wyrokiem z dnia 17 marca 2022 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku oddalił odwołanie i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Białymstoku ) na rzecz radcy prawnego ustanowionego z urzędu kwotę 122,64 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego i poniesionych wydatków. Sąd Okręgowy ustalił, że S. Z. w dniu 18 lutego 2021 r. złożyła w KRUS wniosek o świadczenie uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji. Komisja Lekarska Kasy orzeczeniem z 5 maja 2021 r. stwierdziła, że wnioskodawczyni nie jest niezdolna do samodzielnej egzystencji w związku z czym organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję. Zgodnie z art. 2 ustawy z 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (Dz. U. z 2021 r. poz. 1842 ze zm.) świadczenie uzupełniające przysługuje osobom, które ukończyły 18 lat i których niezdolność do samodzielnej egzystencji została stwierdzona orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji albo orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym i niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do służby i niezdolności do samodzielnej egzystencji (ust. 1). Świadczenie uzupełniające przysługuje osobom uprawnionym, które nie posiadają prawa do świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych albo suma tych świadczeń o charakterze innym niż jednorazowe, wraz z kwotą wypłacaną przez zagraniczne instytucje właściwe do spraw emerytalno-rentowych, z wyłączeniem renty rodzinnej przyznanej w okolicznościach, o których mowa w art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 53 i 252), zasiłku pielęgnacyjnego oraz innych dodatków i świadczeń wypłacanych wraz z tymi świadczeniami na podstawie odrębnych przepisów przed dokonaniem odliczeń, potrąceń i zmniejszeń, nie przekracza kwoty 1.700 zł miesięcznie (1.600 zł w okresie od 1 października 2019 r. do 29 lutego 2020 r.) (ust. 2). W rozpoznawanej sprawie ma zastosowanie art. 13 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504 ze zm.) z którego wynika, że niezdolność do samodzielnej egzystencji orzeka się w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

Sąd Okręgowy celem ustalenia czy S. Z. jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji i w jakim okresie - dopuścił dowód z opinii biegłych sądowych z zakresu kardiologii i neurologii. Biegły kardiolog na podstawie stosownych badań oraz analizy dostępnej dokumentacji medycznej rozpoznał u odwołującej następujące schorzenia: nadciśnienie tętnicze, przewlekła choroba niedokrwienna serca w obserwacji, napadowe migotanie przedsionków w wywiadzie, niewydolność serca w obserwacji. Biegły nie stwierdził u badanej niezdolności do samodzielnej egzystencji. W uzasadnieniu opinii biegły wskazał, że powyższe schorzenia istotnie wpływają na ogólną sprawność organizmu, wymagają przewlekłego leczenia ale nie powodują naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Badana jest aktualnie bez danych na objawy jawnej niewydolności krążenia czy istotnie upośledzonej rezerwy wieńcowej. Nie ma również udokumentowanych w ostatnim czasie zaburzeń rytmu serca znacząco wpływających na hemodynamikę serca (k.35-37).

Biegły neurolog na podstawie dostępnej dokumentacji lekarskiej rozpoznał u S. Z. chorobę zwyrodnieniową kręgosłupa i stawów obwodowych oraz bóle i zawroty głowy. Biegły stwierdził, iż schorzenia te nie powodują niezdolności do samodzielnej egzystencji. W uzasadnieniu opinii biegły wyjaśnił, że opiniowana nie jest osobą obłożnie chorą, porusza się samodzielnie przy pomocy laski, pochylona. Wymaga leczenia i kontroli w poradniach specjalistycznych - głównie kardiologicznej i neurologicznej, jednak nie jest osobą na stałe uzależnioną w codziennym funkcjonowaniu od pomocy osób drugich. Dolegliwości bólowe kręgosłupa i stawów obwodowych oraz wywiad zaburzeń równowagi i zawrotów głowy, nie powodują całkowitego uzależnienia funkcjonowania opiniowanej od pomocy osób drugich (k. 39-41).

Strony nie wniosły zastrzeżeń do powyższych opinii. Wobec powyższego brak było podstaw do kontynuowania postępowania dowodowego, w związku z czym Sąd Okręgowy oparł się na ocenie stanu zdrowia dokonanej przez biegłych sądowych. Zdaniem Sądu ich opinie są fachowe, obiektywne, wszechstronne, należycie uzasadnione i z tych powodów zasługuje na uwzględnienie. Sąd Okręgowy podkreślił, że autorzy opinii legitymują się wiedzą medyczną z zakresu schorzeń rozpoznanych u odwołującej, doświadczeniem zawodowym a także znajomością zasad orzeczniczych. Sąd Okręgowy podkreślił także, że o uznaniu za niezdolną do samodzielnej egzystencji osoby ubiegającej się o świadczenie uzupełniające, decyduje bezstronna ocena stanu jej zdrowia dokonana poprzez lekarzy specjalistów. Subiektywne odczucia ubezpieczonego i zgłaszane dolegliwości nie mogą stanowić podstawy orzekania, jeżeli nie znajdują potwierdzenia w obiektywnych dowodach, jakimi są wyniki badań. Z tych przyczyń na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji wyroku, w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach Sąd Okręgowy odwołał się do § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2019 r. poz. 68). Na koszty te składają się: niezbędne i udokumentowane wydatki radcy prawnego – 32,64 zł ( spis wydatków na k. 51) oraz opłata – 90 zł ustalona w oparciu o § 15 ust. 2 rozporządzenia. W ocenie Sądu nieskomplikowany charakter niniejszej sprawy oraz wkład pracy pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia nie uzasadniały przyjęcia, iż opłata powinna wynieść kwotę wyższą aniżeli stawka minimalna.

Ustanowiona z urzędu pełnomocnik wywiodła w sprawie zażalenie oraz apelację.

W zażaleniu pełnomocnik z urzędu zaskarżyła rozstrzygnięcie dotyczące zwrotu kosztów zastępstwa procesowego i poniesionych wydatków, tj. punkt II wyroku i zarzuciła naruszenie treści § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3.10.2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu, poprzez przyznanie pełnomocnikowi kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 90 zł. bez jej podwyższenia o kwotę podatku od towarów i usług. Czyniąc taki zarzut wniosła o zmianę: punktu II wyroku i podwyższenie zasądzonego wynagradzania o należny podatek VAT oraz zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.

Z kolei w apelacji od tego wyroku wywiedzionej pełnomocnik z urzędu odwołującej zaskarżyła wyrok w całości i zarzuciła naruszenie treści art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 31.07.2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, poprzez nie przyznanie wnioskodawczyni prawa do świadczenia dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji. W apelacji zwarto też wniosek dowodowy o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania odwołującej w charakterze stron oraz o dopuszczenie opinii biegłych sądowych: internisty, kardiologa, endokrynologa, psychologa na okoliczność, iż stan zdrowia wnioskodawczyni czyni ją osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji.

Wskazując na powyższe apelacja wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku, poprzez przyznanie wnioskodawczyni prawa do świadczenia dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje

Zażalenie podlegało odrzuceniu natomiast apelacja tylko w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach (kosztach pełnomocnika z urzędu) okazała się zasadna.

W zakresie wniesionego zażalenia trzeba było uznać, że podlegało ono odrzuceniu, bowiem w polskim systemie środków odwoławczych nie występuje konkurencja tych środków, a zatem jeżeli służy apelacja co do tego samego substratu zaskarżenia to nie jest dopuszczalne jednocześnie wniesienie zażalenia. Wprawdzie zażalenie na koszty pochodzi od działającej w własnym imieniu pełnomocnika z urzędu, to trzeba jednak zauważyć, że wniosła Ona także apelację, domagając się zmiany na korzyść mocodawczyni zaskarżonego wyroku. Koszty pomocy prawnej pełnomocnika z urzędu w takim przypadku są elementem kosztów procesu i sposób orzeczenia o nich zależy od rozstrzygnięcia o apelacji. Uwzględnienie bowiem apelacji oznaczałoby, że wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu byłoby bezpośrednio zasądzone nie od Skarbu Państwa ale od przeciwnika procesowego, i nie na rzecz pełnomocnika lecz na rzecz strony (wówczas) wygrywającej (art. 122 §1 k.p.c.), a pełnomocnik miałaby na podstawie art.122 § 2 k.p.c. pierwszeństwo w zaspokojeniu się z zasądzonej kwoty. Inaczej mówiąc wadliwość orzeczenia o kosztach zsądzonych na rzecz pełnomocnika z urzędu, w sytuacji, gdy wniesiono także apelację, należało podnieść w tejże apelacji jako konkrety zarzut apelacyjny. Skoro jak wskazano wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu jest składnikiem kosztów procesu, co do których rozstrzygnięcie ma charakter akcesoryjny w stosunku do przedmiotu sporu to stosownie do art. 394 §1 pkt 6 k.p.c. zażalenie w takim przypadku nie służy i dlatego Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 373 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. je odrzucił.

Jednocześnie jednak zarzut podniesiony w zażaleniu ( niepodwyższenie o VAT) co do wadliwości rozstrzygnięcia o kosztach Sąd Apelacyjny potraktował jako kolejny zarzut apelacyjny, uznając go za trafny i skorygował rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w tym zakresie na zasadzie art. 386 §1 k.p.c. w zw. z art. 397 §3 k.p.c. W zakresie rozstrzygnięcia o kosztach pomocy prawnej udzielonej w sprawie ( w obu instancjach) z urzędu zastosowanie też znalazły § 2 , 3 i 15 ust. 2 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu ( t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 68 z późn. zm.) oraz § 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 265 z późn. zm.) w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 kwietnia 2020 r. SK 66/19 (OTK-A 2020/13) stwierdzającego niekonstytucyjność dyferencjacji stawek adwokackich wyłącznie z uwagi na sposób ustanowienia w sprawie z urzędu. Orzeczenie to zastosowano jednak tylko co do stawki za postępowanie apelacyjne, bowiem co do stawki za pierwszą instancję Sąd Apelacyjny związany był granicami zaskarżenia.

Przechodząc do apelacji co do meritum sprawy, trzeba na wstępie rozważań przypomnieć trzeba, że w sprawie jedyną sporną okolicznością okazało się być istnienie niezdolności do samodzielnej egzystencji odwołującej, której istnienie jest niezbędnym warunkiem nabycia prawa do świadczenia uzupełniającego. Zgodnie bowiem z art. 2 ust. 1 ustawy z 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (Dz.U. z 2020 r. poz. 1936) świadczenie uzupełniające przysługuje osobom, które ukończyły 18 lat i których niezdolność do samodzielnej egzystencji została stwierdzona orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji albo orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym i niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do służby i niezdolności do samodzielnej egzystencji, zwanym dalej "osobami uprawnionymi". Stosownie natomiast do art. 7 ust 1. pkt 1 tej ustawy w sprawach nieuregulowanych w niniejszej ustawie, dotyczących postępowania w sprawie świadczenia uzupełniającego, wypłaty tego świadczenia oraz wydawania orzeczeń, o których mowa w art. 2 ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z wyjątkiem art. 136 tej ustawy; o ile do ubezpieczonego nie mają zastosowania przepisy dot. rolników lub funkcjonariuszy (art. 7 ust. 1 pkt 2-4 ustawy).

Odwołująca pobiera emeryturę rolniczą przewidzianą w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U.2021.266 j.t.), a zatem mają do niego zastosowanie przepisy dotyczące rolników, jednakże w świetle jej art. 52 ust. 1 pkt 2 i ta ustawa odsyła do ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach (…). Powyższe odesłania ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach (…) oznaczają też odesłanie do definicji ustawowej pojęcia niezdolności do samodzielnej egzystencji. Niezdolność do samodzielnej egzystencji istnieje zatem w myśl art. 13 ust. 5 tej ustawy w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy drugiej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Istota stałej opieki innej osoby sprowadza się do zaspokajania niezbędnych potrzeb życia codziennego, których – z powodu bezradności wynikającej z choroby, kalectwa lub upadku sił – ubezpieczony nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić. Celem tej pomocy jest wykonanie za osobę uprawnioną takich czynności, które są niezbędne do jej egzystencji ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 listopada 1976 r., II URN 54/76).

W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. między innymi wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 14 marca 2007 r., III UK 130/06, OSNP 2008 nr 7-8, poz. 113; z dnia 8 maja 2008 r., I UK 356/07, OSNP 2009 nr 17-18, poz. 238; z dnia 14 maja 2009 r., II UK 211/08, LEX nr 509035; z dnia 5 grudnia 2013 r., III UK 2)13, LEX nr 1555697 oraz z dnia 8 września 2015 r., I UK 430/14, LEX nr 1809930) przyjmuje się, że ustalenia w sprawach, w których prawo do świadczenia zależy od oceny stanu zdrowia odwołującego wymagają skorzystania przez sąd z wiadomości specjalnych, o których mowa w art. 278 § 1 k.p.c., a zatem ustalenia w tym zakresie muszą nastąpić w oparciu o wiarygodny dowód z opinii biegłych lekarzy. Słusznie zatem Sąd Okręgowy dokonanie oceny stanu zdrowia odwołującej pod kątem istnienia niezdolności do samodzielnej egzystencji poprzedził zasięgnięciem wiadomości specjalnych z opinii biegłych lekarzy sądowych z zakresu kariologii (k 35-37) i neurologii (k. 39-41).

Opinia biegłych podlega, tak jak inne dowody, ocenie według art. 233 § 1 k.p.c., jednakże co odróżnia ją pod tym względem, to szczególne dla tego dowodu kryteria oceny, które stanowią: poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego w niej stanowiska oraz stopień stanowczości wyrażonych w niej ocen, a także zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej (vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 20 października 2015 r., III AUa 1846/14). Z tego względu powyższy środek dowodowy podlega szczególnej ocenie, bowiem sąd nie mając wiedzy specjalistycznej jedynie może oceniać logiczność wypowiedzi biegłego. Ocena dowodu z opinii biegłego nie jest dokonywana na podstawie kryterium wiarygodności w tym znaczeniu, że nie można "nie dać wiary biegłemu", odwołując się do wewnętrznego przekonania sędziego, czy też zasad doświadczenia życiowego. Jednak i tak podlega ona ocenie sądu w oparciu o cały zebrany w sprawie materiał, a zatem, na tle tego materiału koniecznym jest stwierdzenie, czy ustosunkowała się ona do wynikających z innych dowodów faktów mogących stanowić podstawę ocen w opinii zawartych oraz czy opierając się na tym materiale w sposób logiczny i jasny przedstawia tok rozumowania prowadzący do sformułowanych w niej wniosków (Sąd Najwyższy w wyroku z 24 maja 2005 r., V CSK 659/04). Do skutecznego podważenia opinii biegłego nie jest wystarczająca sama polemika wyprowadzająca odmienne wnioski aniżeli wynikające z opinii biegłego, lecz wymagane jest wykazanie braku logiki lub uchybienia regułom opiniowania.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie było potrzeby dopuszczania dowodu z kolejnych opinii a tym bardziej z przesłuchania stron, skoro ustalenia w zakresie niezdolności do samodzielnej egzystencji wymaga wiadomości specjalnych. Sporządzona przed Sądem pierwszej instancji opinia biegłych jest przekonująca, należycie uzasadniona i nie nasuwa wątpliwości. Z tego względu Sąd Apelacyjny również nie widział podstaw do uwzględnienia wniosku dowodowego, dlatego został on pominięty, na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 5 w k.p.c. Trzeba też uznać, że skoro przed Sądem pierwszej instancji do złożonych opinii biegłych nie zgłoszono zastrzeżeń ani nie zgłoszono dalszych wniosków dowodowych (k.67), to w Sąd Apelacyjny uprawniony jest do pominięcia zgłoszonych obecnie wniosków dowodowych na zasadzie art. 381 k.p.c., jako spóźnionych. Nie bez znaczenia tym zakresie jest to, iż w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych miarodajny do orzekania jest stan rzeczy z chwili wydania decyzji, (10 maja 2021 r.) a nie z chwili zamknięcie rozprawy, zwłaszcza przed sądem drugiej instancji. Ewentualne zmiany w stanie zdrowia po dacie wydania decyzji mogą być przedmiotem nowego wniosku skierowanego do organu rentowego.

Reasumując, Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że występujące u odwołującej schorzenia i stopień ich zaawansowania nie powodują u niej niezdolności do samodzielnej egzystencji, a jest to przesłanka konieczna do nabycia dochodzonego świadczenia.

W tym stania rzeczy Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 385 k.p.c. apelację jako niezasadna oddalił.