Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 listopada 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marek Szymanowski

Protokolant: Magdalena Zabielska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 listopada 2023 r. w B.

sprawy z odwołania S. T.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji S. T.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 marca 2023 r. sygn. akt V U 755/22

zmienia zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z 4 stycznia 2022 r., w ten sposób, że wznawia wypłatę uzupełniającej części renty rolniczej S. T. od chwili jej zawieszenia zaskarżoną decyzją.

Sygn. akt III AUa 276/23

UZASADNIENIE

Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzją z 4 stycznia 2022 r. z urzędu przeliczył S. T. rentę rolniczą od 1 stycznia 2022 r. Do wypłaty przysługuje świadczenie w kwocie 283,57 zł. Organ wskazał, że część uzupełniająca renty rolniczej w kwocie 986,73 zł ulega zawieszeniu z powodu niezaprzestania prowadzenia działalności rolniczej.

Powyższa decyzja została zaskarżona przez S. T. , który zakwestionował zawieszenie części uzupełniającej świadczenia z tytułu prowadzenia działalności rolniczej.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z 10 marca 2023 r. oddalił odwołanie.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzją z 10 kwietnia 2012 r. przyznał S. T. prawo do renty rolniczej od 1 marca 2012 r. bezterminowo i zawiesił wypłatę części uzupełniającej w 100% z powodu niezaprzestania prowadzenia działalności rolniczej.

W związku z zawarciem przez odwołującego z M. S. 27 kwietnia 2012 r. umowy dzierżawy, decyzją z 11 maja 2012 r. wznowiono wypłatę części uzupełniającej renty rolniczej w pełnej wysokości od 1 marca 2012 r.

Zgodnie z informacją Urzędu Miejskiego w S. z 18 lutego 2021 r. S. T. po sprzedaży działki o nr (...) o pow. 0,27 ha położonej w O. oraz w związku z rozwiązaniem umowy dzierżawy z 27 kwietnia 2012 r., 25 listopada 2019 r. posiada na terenie gminy S. grunty rolne o powierzchni fizycznej 1,23 ha oraz powierzchni przeliczeniowej 0,8360 ha (k. 125 akt KRUS).

W wyniku uzyskania powyższej informacji organ rentowy decyzją z 8 marca 2021 r. wstrzymał wypłatę części uzupełniającej renty od 1 marca 2021 r. Decyzją z 6 maja 2021 r. zażądano zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, tj. 100% części uzupełniającej z powodu prowadzenia działalności rolniczej za okres od 1 grudnia 2019 r. do 28 lutego 2021 r. S. T. nie odwołał się od tych decyzji, a więc stały się one ostateczne.

Jak wynika z decyzji waloryzacyjnej z 25 marca 2021 r. odwołujący od 1 marca 2021 r. jest uprawniony do części składkowej świadczenia w wysokości 283,57 zł miesięcznie z uwagi na zawieszoną część uzupełniającą w 100% z powodu prowadzenia działalności rolniczej.

Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego uwzględniając, że kwota nienależnie pobranego świadczenia została uregulowana przez organ egzekucyjny, 4 stycznia 2022 r. wydał zaskarżoną decyzję o ponownym ustaleniu wysokości renty rolniczej w wysokości 283,57 zł.

Sąd pierwszej instancji odwołał się do treści art. 28 ust. 1-4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2023 r. poz. 208 ze zm.).

Sąd Okręgowy odwołał się do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 1988 r., wpisanej do księgi zasad prawnych ( OSNCP 1988 Nr 12, poz. 166), gdzie Sąd wyjaśnił, że prowadzi gospodarstwo rolne ten, kto władając nim w sensie prawnym - jak właściciel, użytkownik, posiadacz samoistny lub zależny - wykonuje czynności natury funkcjonalnej, niezbędne dla racjonalnej gospodarki w konkretnym gospodarstwie rolnym. Z uwagi na różnorodną specyfikę gospodarstw rolnych zakres i rodzaj wykonywanych czynności może być różny, jednakże w każdym przypadku chodzi o takie czynności, bez których funkcja gospodarstwa nie mogłaby być zrealizowana. Dlatego decydujące znaczenie ma całokształt okoliczności występujących w konkretnej sprawie. Pojęcie „prowadzenie gospodarstwa rolnego” mieści w sobie cały zespół czynności. Słowo „prowadzenie” w języku polskim oznacza bowiem sprawowanie nad czymś nadzoru, zarządzanie, kierowanie czymś, zajmowanie się czymś, trudnienie się czymś, realizowanie jakiegoś celu. Prowadzenie gospodarstwa rolnego zatem może przykładowo polegać tylko na zarządzaniu nim.

Sąd wskazał, iż w niniejszej sprawie miał zastosowanie art. 44 ust. 5 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, zgodnie z którym, wznowienie zawieszonej lub wstrzymanej wypłaty świadczenia bądź jego części następuje na wniosek. Stosownie do art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r., poz. 504 ze zm.), świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

W ocenie Sądu Okręgowego, S. T., na którym zgodnie z regułą art. 6 k.c. spoczywał ciężar dowodu, nie przedstawił żadnych konkretnych dowodów i argumentów na okoliczność, że w rzeczywistości działalności rolniczej nie świadczy. Odwołujący w postępowaniu sądowym oraz przed organem rentowym nie wykazał jakiejkolwiek inicjatywy dowodowej. Sąd wskazał, iż sama zaś okoliczność, że wnioskodawca jest całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym oraz jest uprawniony do renty rolniczej nie przesądza, że zaprzestał on prowadzenia działalności rolniczej, skoro prowadzenie działalności rolniczej nie musi polegać na wykonywaniu pracy fizycznej w tym gospodarstwie. Możliwe jest jej prowadzenie polegające na samym zarządzaniu gospodarstwem, w którym np. zatrudnieni są robotnicy rolni ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 marca 2011 r., III UK 81/10; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2005 r.). Gdyby tylko sam fakt pobierania renty rolniczej skutkował uznaniem, że rencista nie prowadzi działalności rolniczej, to zapis taki znalazłby się w ustawie. Tymczasem, ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników takiej regulacji nie zawiera, zatem skarżący pomimo, że jest rencistą, musi udowodnić, że działalności rolniczej nie prowadzi i tylko to ustalenie skutkować będzie wypłatą części uzupełniającej . (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2009 r., II UK 46/09). Wobec powyższego, zdaniem Sądu, wystąpienie całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym może stanowić obiektywną przeszkodę w jego prowadzeniu, ale okoliczność nieprowadzenia gospodarstwa rolnego, czyli też nieuzyskiwaniu z niego dochodów, musi być udowodniona przez rencistę. W niniejszej sprawie takich dowodów nie przedstawiono.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, zeznania odwołującego należy uznać za niewiarygodne, gdyż nie znajdują one jakiegokolwiek potwierdzenia w obiektywnych dowodach zawartych w aktach sprawy. Były one nakierowane na umożliwienie skarżącemu uzyskania wyższego świadczenia.

Tym samym stanowisko organu rentowego odmawiające wypłaty części uzupełniającej świadczenia rentowego – wbrew odmiennemu stanowisku odwołującego – jest prawidłowe i zgodne z przepisami prawa.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy, na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

S. T. wniósł apelację od powyższego wyroku, zaskarżając go w całości, wnosząc o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego. Skarżący nie sprecyzował zarzutów, jednak w uzasadnieniu apelacji wskazał, iż nie prowadzi działalności rolniczej i nie pobierał żadnych dotacji w związku z uprawą ziemi. Nadto podniósł, iż grunty rolne nie są uprawiane przez 20 lat. Na rozprawie aprecjacyjnej dodatkowo złożył 4 zdjęcia nieruchomości porośniętej chaszczami i krzewami na dowód nieprowadzenia na niej działalności rolniczej od lat (k. 58-61).

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja jest uzasadniona.

Nie ulega wątpliwości, iż apelacja odwołującego sprzeciwia się ustaleniom Sądu Okręgowego, co do prowadzenia działalności przez niego działalności rolniczej. Tak rozumiany zarzut da się ująć jako zarzut poczynienia przez czy Sąd Okręgowy swoich ustaleń z naruszeniem art. 233 § 1 k.p.c. Uznając za zasadny zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny przypomina, iż przepis ten statuuje w polskiej procedurze zasadę swobodnej oceny dowodów, która to ocena w pierwszej kolejności należy do Sądu pierwszej instancji, a Sąd drugiej instancji może w nią ingerować (jeżeli nie przeprowadza własnego postępowania dowodowego) tylko w uzasadnionych przypadkach, kiedy przedstawiona przez Sąd niższej i instancji ocena dowodów budzi wątpliwości. Tak jest właśnie w niniejszej sprawie, gdzie Sąd Okręgowy nie dość wnikliwie rozważył zebrany w sprawie materiał dowodowy, którego rozważenie przez Sąd Apelacyjny doprowadziło do odmiennego wniosku co do tego, czy skarżący w spornym okresie prowadził działalność rolniczą. Jak wiadomo przepis art. 233 § 1 k.p.c. z jednej strony uprawnia sąd orzekający do swobodnej oceny, materiału dowodowego, z drugiej natomiast strony nakłada na ten Sąd obowiązek nie doznający wyjątku wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału i uwzględnienia wszystkich dowodów przeprowadzonych (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2000 r. V CKN 1504/00 LEX nr 533877; uzasadnienie postanowienia SN z 29 października 1996 r., III CKN 8/96 - OSNC 1997, Nr 3, poz. 30; postanowienie SN z dnia 18 lipca 2002 r. IV CKN 1256/00 LEX nr 8026; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2002 r. IV CKN 1218/00 LEX nr 802667; Wyrok SN z dnia 29 listopada 2002 r. IV CKN 1574/00 LEX nr 78327).

Czyniąc zadość treści tego przepisu Sąd Apelacyjny wskazuje, iż jako Sąd drugiej instancji uprawniony jest nawet do dokonania odmiennych ustaleń faktycznych niż te, które stanowiły podstawę wydania wyroku sądu pierwszej instancji i to bez przeprowadzenia postępowania dowodowego uzasadniającego odmienne ustalenia (por. uchwała Sądu Najwyższego składu 7 sędziów III CZP 59/98 z dnia 23 marca 1999 r. (OSNC 1999/7-8/124, Prok.i Pr.-wkł. 1999/5/31, Wokanda 1999/5/1, Biul.SN 1999/3/5, M.Prawn. 1999/5/7, Pr.Pracy 1999/4/31). Oznacza to oczywiście, iż podstawą ustaleń Sądu drugiej instancji mogą być te same dowody, które przeprowadził Sąd pierwszej instancji, których jednak ocena dokonana przez Sąd drugiej instancji doprowadziła ten Sąd do odmiennych ustaleń.

Przedmiotem sporu było ustalenie, czy odwołujący prowadzi działalność rolniczą w rozumieniu przepisów art. 6 pkt 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2023 r. poz. 208 ze zm.).

Przez działalność rolniczą należy rozumieć prowadzenie działalności w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej (art. 6 pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników).

Zgodnie z art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników wypłata emerytury lub renty rolniczej z ubezpieczenia ulega częściowemu zawieszeniu na zasadach określonych w ust. 2-8, jeżeli emeryt lub rencista prowadzi działalność rolniczą. Zawieszenie wypłaty dotyczy części uzupełniającej emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy (art. 28 ust. 2 pkt 1). Stosownie do treści ust. 3 powołanego przepisu wypłata emerytury ulega zawieszeniu w całości, jeżeli emeryt nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej. Z ustępu 4 art. 28 wynika z kolei, iż emeryt lub rencista zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, jeżeli ani on, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym i nie prowadzi działu specjalnego, nie uwzględniając gruntów wydzierżawionych, na podstawie umowy pisemnej zawartej co najmniej na 10 lat i zgłoszonej do ewidencji gruntów i budynków, osobie niebędącej małżonkiem emeryta lub rencisty (a), jego zstępnym lub pasierbem (b), osobą pozostającą z emerytem lub rencistą we wspólnym gospodarstwie domowym (c), względnie małżonkiem osoby (d), o której mowa w lit. b lub c.

Stosownie do art. 2. ust. 1 ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (Dz. U. z 2020 r. poz. 333) za gospodarstwo rolne uważa się obszar gruntów, o których mowa w art. 1, o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy, stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej, w tym spółki, nieposiadającej osobowości prawnej.

Ważne jest jednak, iż cytowany powyżej przepis art. 28 ust. 4 nie modyfikuje pojęcia prowadzenia działalności rolniczej, ani też nie definiuje wyczerpująco pojęcia nieprowadzenia działalności rolniczej. Prowadzenie bądź nieprowadzenie działalności rolniczej należy do sfery faktu. Ułatwienie dowodowe, o którym mowa wyżej polega na tym, że rolnicy będący właścicielami gospodarstw wymienionych w tym przepisie nie muszą wykazywać, że nie prowadzą działalności rolniczej - fakt ten uznaje sam ustawodawca. Ciężar dowodu obciąża natomiast nie wymienionych w tym przepisie rolników posiadających grunty rolne, jeżeli chcą wykazać, iż nie powadzą działalności rolniczej. Wypłata zatem części uzupełniającej świadczenia rolnika, który będąc właścicielem lub posiadaczem gospodarstwa rolnego w rozumieniu ustawy faktycznie nie prowadzi w nim działalności rolniczej w rozumieniu art. 6 pkt 3 ustawy - i fakt ten wykazał - nie ulega zatem zawieszeniu na podstawie art. 28 ust. 1 i 3 w związku z ust. 4 tej ustawy ( por. 2004.05.06 uchwała SN II UZP 5/04 OSNP 2004/22/389, wyrok. SN z dnia 8 stycznia 1997 r. II UKN 39/96).Istotne jest zatem w sprawie jak niniejsza staranne rozważnie okoliczności mogących być postrzeganych jako prowadzenie działalności rolniczej (por. też w wyrok z 27 maja 1997 r., II UKN 145/97 (OSNAPiUS 1998 Nr 8, poz. 247).

Ocena całokształtu materiału dowodowego zebranego w sprawie, prowadzi Sąd Apelacyjny do wniosku, że odwołujący S. T., nie prowadził działalności rolniczej. W celu ustalenia ww. okoliczności, Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe, a przede wszystkim dopuścił dowód z zeznań S. T. w charakterze strony. Skarżący wskazał, iż obecnie zamieszkuje poza granicami kraju, w G.. Jako adres do korespondencji wskazał miejsce zamieszkania syna siostry – M. S. i polecił mu odbieranie korespondencji kierowanej do niego. Skarżący zeznał, również, że umowa dzierżawy została rozwiązana w 2019 r. i wówczas sprzedał ziemię do niego należącą. Podkreślił, iż jest osobą niedomagającą ze względu na stan zdrowia, gdyż przeszedł ciężki zawał serca.

Jak wynika z informacji Urzędu Miejskiego w S. z 18 lutego 2021 r., znajdującej się w aktach rentowych, S. T. po sprzedaży działki o nr (...) o pow. 0,27 ha położonej w O. oraz w związku z rozwiązaniem umowy dzierżawy z 27 kwietnia 2012 r., na dzień 25 listopada 2019 r. posiada na terenie gminy S. grunty rolne o powierzchni fizycznej 1,23 ha oraz powierzchni przeliczeniowej 0,8360 ha.

W aktach rentowych znajduje się również wypis z aktu notarialnego z 27 listopada 2019 r., w którym została zawarta przedwstępna umowa sprzedaży ma grunty o nr 854 i 867, położone w miejscowości O., w której strony zobowiązały się zawrzeć umowę przyrzeczoną w terminie nie później niż do 31 grudnia 2025 r.

W świetle przytoczonych wyjaśnień i zeznań odwołującego i zebranego w sprawie materiału dowodowego nie można uznać za zasadne twierdzenia Sądu Okręgowego, że S. T. prowadził w spornym okresie działalność rolniczą. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie ma podstaw, aby nie dać wiary twierdzeniom odwołującego.

Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że odwołujący jest osobą starszą (ur. w (...) r.) oraz schorowaną, uznaną za całkowicie niezdolną do pracy na gospodarstwie rolnym od 1 marca 2012 r. na stałe (decyzja z 10 grudnia 2012 r.) i nie posiadająca inwentarza. Oczywiście sam fakt niezdolności do pracy nie oznacza jeszcze spełnienia przesłanki określonej w art. 28 ust. 4. Jednak przed sprzedażą gruntu o nr 868 były one dzierżawione od 2012 r. Zatem trudno więc uznać, że odwołujący od tego czasu wznowił działalność rolną, w przypadku gdy obecnie nie zamieszkuje w Polsce, a nadto podjął czynności w celu całkowitego wyzbycia się (sprzedaży) posiadanych gruntów rolnych. Odwołujący więc nie miał obiektywnej możliwości prowadzenia działalności rolnej. W tym kontekście potwierdzają to też złożone zdjęcia, niewątpliwie potwierdzające stopień zapuszczenia nieruchomości, w powiazaniu z wyjaśnieniami i zeznaniami odwołującego, że przedstawiają one jego nieruchomość.

Nie bez znaczenia przy prowadzeniu działalności rolniczej jest to, że celem takiej działalności musi być jakiś cel ekonomiczny, czy gospodarczy zmierzający do uzyskania jakiegoś przychodu, połączony z pewnym stałym i zorganizowanym działaniem osoby prowadzącej działalność rolniczą. Okoliczności niniejszej sprawy, nie wskazują, aby odwołujący wykonywał prace rolnicze, uzyskiwał pożytki, podejmował czynności w celu uzyskania dochodów z posiadanych gruntów rolnych. Warto zwrócić uwagę, że Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z 30 maja 1988 r., III UZP 8/88, wpisanej do księgi zasad prawnych (OSNCP 1988 nr 12, poz. 166), uznał, iż zarządzanie gospodarstwem powinno mieć charakter zawodowej, stałej, osobistej i realizującej interesy danej osoby (posiadacza gospodarstwa). Biorąc pod uwagę okoliczności faktyczne sprawy odwołujący tych przesłanek nie spełnia. Skarżący wskazał również, iż nie występował o dotacje lub dopłaty, opłaca jedynie podatek rolny.

Samo posiadanie gospodarstwa przez właściciela nie jest warunkiem zastosowania art. 28 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zawieszenie wypłaty świadczenia następuje tylko, gdy emeryt lub rencista prowadzi działalność rolną i uzyskuje z tego tytułu dochody. Pojęcia „prowadzenia (kontynuowania) działalności rolniczej” oraz „własności lub posiadania gruntu” nie są tożsame.

Z uwagi na powyższe, trudno więc przypisać S. T. prowadzenie działalności rolniczej i dlatego Sąd Apelacyjny, dokonał stosownej zmiany zaskarżonego wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

Marek Szymanowski