Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 lipca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Bożena Szponar - Jarocka (spr.)

Sędziowie: SA Barbara Orechwa-Zawadzka

SA Marek Szymanowski

Protokolant: Barbara Chilimoniuk

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 lipca 2019 r. w B.

sprawy z odwołania I. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym i dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej

na skutek apelacji wnioskodawczyni I. B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Łomży III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 8 listopada 2018 r. sygn. akt III U 325/18

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od I. B. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

SSA Marek Szymanowski SSA Bożena Szponar-Jarocka SSA Barbara Orechwa Zawadzka

Sygn. akt III AUa 273/19

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. w decyzji z 12 czerwca 2018 r., wydanej na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1, art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a oraz art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 8 ust. 6 pkt 1, art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 4 Ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r., poz. 1778 z późn. zm.) oraz art. 3 Ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r., poz. 646), stwierdził, że I. B. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, nie mająca ustalonego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż 60% kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i dobrowolnemu chorobowemu od 24 września 2015 r. Organ rentowy wskazał m.in., że ubezpieczona nie prowadziła działalności gospodarczej w sposób zorganizowany, ciągły i zarobkowy, a jej celem było jedynie uzyskanie wysokich świadczeń z ubezpieczenia społecznego w związku ze złożonym roszczeniem o wypłatę świadczeń krótkoterminowych: zasiłku chorobowego, macierzyńskiego i zasiłku opiekuńczego.

I. B. złożyła odwołanie od tej decyzji, wnosząc o jej zmianę i ustalenie, że podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i dobrowolnemu chorobowemu nadal od 24 września 2015 r. Wskazała, że prowadzi indywidualną działalność gospodarczą od 1 sierpnia 2012 r. Usługi, które oferowała w ramach prowadzonej działalności, to m.in. fryzjerstwo i kosmetyka na rzecz osób prywatnych, a począwszy od 2015 r. głównie przygotowywanie i pakowanie towaru, tj. kosmetyków, zlecone przez odrębny podmiot gospodarczy.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Łomży w wyroku z 8 listopada 2018 r. oddalił odwołanie. Sąd ten ustalił, że zgodnie z wpisem do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej Rzeczypospolitej Polskiej 1 sierpnia 2012 r. I. B. rozpoczęła wykonywanie działalności gospodarczej, której głównym przedmiotem jest fryzjerstwo i pozostałe zabiegi kosmetyczne. Został również wskazany inny przedmiot prowadzonej działalności, m.in. pozostała sprzedaż detaliczna wyrobów tekstylnych prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach, sprzedaż detaliczna dywanów, chodników i innych pokryć podłogowych oraz pokryć ściennych prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach, sprzedaż detaliczna mebli, sprzętu oświetleniowego i pozostałych artykułów użytku domowego prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach, sprzedaż detaliczna odzieży prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach, sprzedaż detaliczna kosmetyków i artykułów toaletowych prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach, działalność usługowa związana z poprawą kondycji fizycznej i pozostała działalność usługowa, gdzie indziej niesklasyfikowana. Jako adres głównego miejsca wykonywania działalności wskazano J. L. z dopiskiem: działalność związana z dojazdem do klienta.

15 września 2015 r. I. B. prowadząca działalność gospodarczą pod nazwą I. B. z siedzibą w J. L., ul. (...) zawarła z mężem P. B., prowadzącym działalność gospodarczą pod nazwą (...) P. B. z siedzibą w J. L. przy ul. (...) umowę o świadczenie usług w zakresie konfekcjonowania i ekspedycji pocztowej przesyłek. Na podstawie umowy zleceniobiorca, I. B., zobowiązała się do świadczenia na rzecz zleceniodawcy, P. B., kompleksowej usługi konfekcjonowania i ekspedycji pocztowej przesyłek, na którą składają się: pakowanie przesyłek, adresowanie przesyłek zgodnie z bazą adresową przekazaną przez zleceniodawcę i przygotowanie ich do wysyłki i nadanie w imieniu i na koszt zleceniodawcy gotowych przesyłek u operatorów pocztowych zgodnie z cennikiem jednostkowym. Z tytułu wykonywania usług zleceniodawca zobowiązał się do zapłaty na rzecz zleceniobiorcy wynagrodzenia. Comiesięczne wynagrodzenie miało być ustalane jako iloczyn liczby przesyłek określonego rodzaju i ceny jednostkowej.

I. B. w okresie od 2012 r. do 2017 r. urodziła troje dzieci. W tym czasie pobierała: 1) zasiłek macierzyński w okresach: od 24 października 2012 r. do 9 kwietnia 2013 r., od 25 września 2014 r. do 23 września 2015 r.; 2) zasiłek opiekuńczy w okresach: od 10 kwietnia 2013 r. do 12 kwietnia 2013 r., od 22 listopada 2013 r. do 2 grudnia 2013 r., od 29 grudnia 2015 r. do 31 grudnia 2015 r., od 1 lutego 2016 r. do 5 lutego 2016 r., 16 marca 2016 r. do 19 marca 2016 r., od 20 kwietnia 2016 r. do 22 kwietnia 2016 r., od 27 kwietnia 2016 r. do 2 maja 2016 r., od 30 czerwca 2016 r. do 4 lipca 2016 r., od 3 października 2016 r. do 5 października 2016 r., od 3 stycznia 2017 r. do 5 stycznia 2017 r.; 3) zasiłek chorobowy w okresach: od 15 kwietnia 2013 r. do 21 kwietnia 2013 r., od 29 maja 2013 r. do 3 czerwca 2013 r., od 2 lipca 2013 r. do 5 lipca 2013 r., od 30 września 2013 r. do 2 października 2013 r., od 24 lutego 2014 r. do 24 września 2014 r., od 3 listopada 2015 r. do 6 listopada 2015 r., od 27 stycznia 2017 r. do 29 sierpnia 2017 r. Ponadto ubezpieczona wystąpiła z roszczeniem o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres od 24 sierpnia 2017 r. do 22 sierpnia 2018 r.

W decyzji z 12 czerwca 2018 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. stwierdził, że I. B. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu od 24 września 2015 r. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, ponieważ zdaniem organu ubezpieczona nie prowadziła działalności gospodarczej w sposób zorganizowany, ciągły i zarobkowy, a jej celem było wyłącznie uzyskanie wysokich świadczeń z ubezpieczenia społecznego w związku ze złożonym roszczeniem o wypłatę świadczeń krótkoterminowych: zasiłku chorobowego, macierzyńskiego i zasiłku opiekuńczego.

Oceniając zasadność odwołania, Sąd Okręgowy odwołał się do art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 8 ust. 6 pkt 1, art. 11 ust. 2, art. 12 i art. 13 pkt 4 Ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r., poz. 1778) oraz art. 3 Ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r., poz. 646). Sąd podzielił stanowisko organu rentowego, który uznał, że ubezpieczona nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 24 września 2015 r. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą. Sąd wskazał, że z wyjaśnień odwołującej wynikało, że po założeniu w 2012 r. działalności gospodarczej zajmowała się usługami kosmetycznymi z dojazdem do klienta. Jednak około 2015 r. zmieniła miejsce zamieszkania, przeniosła się do Z. i w związku z tym utraciła dawnych klientów, a nowych ciężko było jej znaleźć. Zmieniła profil swojej działalności i zaczęła świadczyć usługi na rzecz firmy męża w zakresie pakowania przesyłek i ich wysyłania. Firma męża ubezpieczonej, (...), zajmuje się sprzedażą kosmetyków zamawianych przez internet. Towar musiał być wysłany na czas, aby utrzymać klientów. Gdyby firma męża straciła klientów, to odwołująca nie miałaby możliwości wykonywania dalej swojej działalności. Towar zamawiał jej mąż. On zajmował się też dokumentami. Odwołująca natomiast sprawdzała, czy towar zgadza się z zamówieniami, rozkładała go na odpowiednich półkach i przygotowywała do wysyłki. Mąż dawał jej zlecenia do wykonania, rozliczali się gotówkowo, ona zaś przedstawiała mężowi fakturę raz w miesiącu. Fakt podpisania z mężem umowy na wykonanie usługi oraz sposób rozliczania potwierdzają faktury znajdujące się w aktach sprawy. Siedziba firmy odwołującej jest w J. L., ponieważ tam zaczynała działalność. Na ul. (...) był sprzęt komputerowy, samochody, przyrządy do prowadzenia usług kosmetycznych, a oni mieszkali nieopodal. W tej chwili sprzęt jest w Z., bo jest to sprzęt mobilny. Po przeprowadzce do Z. odwołująca rozwieszała ogłoszenia w miejscach często uczęszczanych np. na przystankach. Ogłaszała się i w sprawie przesyłek i w sprawie usług kosmetycznych, ale na te ogłoszenia nikt nie odpowiadał. Prowadzenie działalności musiała pogodzić z opieką nad małymi dziećmi. Była mniej aktywna, ale na tyle aktywna, żeby wykonywać usługi na rzecz firmy męża.

Mąż ubezpieczonej potwierdził okoliczność wykonywania przez odwołującą czynności na jego rzecz. Nie zmieniali tej relacji na współpracę przy prowadzeniu działalności, bo mąż ubezpieczonej nie lubi zmieniać dokumentów. Jest to dla niego czynność stresująca. P. B. zeznał, że jego firma jest mobilna i również w siedzibie firmy w J. L., gdzie mieszkają jego rodzice, jest odbierany towar. On i odwołująca często tam jeżdżą. Tam jest siedziba firmy, gdyż tam ma prawo do lokalu. W Z. też mają miejsce na towar. Mąż odwołującej wskazał, że odwołująca wypadła z rynku kosmetycznego, gdyż ciężko jest o klienta, który znalazł sobie nowego usługodawcę. Potwierdził również wystawianie przez odwołującą faktur, za które płacił gotówką, oraz dodał, że wysokość wynagrodzenia zależała od ilości zapakowanego towaru. W fakturze była wskazana ilość zapakowanych paczek. Odwołująca miała własną księgę przychodów i rozchodów, nie korzystali z usług księgowej, musieli sobie radzić, a dzielili się zyskami z jego firmy.

Wszyscy pozostali przesłuchani w sprawie świadkowie, oprócz N. W., potwierdzili fakt prowadzenia przez męża odwołującej działalności gospodarczej dotyczącej sprzedaży internetowej kosmetyków. Świadek N. W. potwierdziła, że sprzedaż ta była prowadzona na allegro oraz wskazała, że kupione przez nią kosmetyki do Ł. przywoziła jej odwołująca. W związku z tym, że zamawiała na allegro, to nie wiedziała czy firma należała do odwołującej czy do jej męża, ale jak w późniejszym czasie zamawiała telefoniczne, to telefon zawsze odbierała odwołująca. Świadek I. W., sąsiadka odwołującej potwierdziła fakt pakowania kartonów i kopert przez odwołującą w trakcie jej wizyt. Zeznała też, że gdy odwołująca pracowała, to przy dzieciach pomagała jej mama, która często przyjeżdża w odwiedziny do I. B.. Świadek nie rozmawiała z odwołującą na temat ilości pracy przez nią wykonywanej ani na tematy finansowe. Świadek S. W., matka odwołującej, potwierdziła, że przyjeżdżała do niej, żeby opiekować się dziećmi bądź w odwiedziny. Widziała jak córka pakuje i przygotowuje kosmetyki do wysyłki. Dodała też, że odwołująca chodziła na pocztę. Nie wiedziała czemu odwołująca zrezygnowała z działalności kosmetycznej. Jak świadek zajmowała się dziećmi, to odwołująca zajmowała się pracą.

Sąd ustalił, że mąż odwołującej prowadził działalność gospodarczą polegająca na zbieraniu internetowych zamówień na kosmetyki firmy (...), R., A. i sprzedaży tych kosmetyków. Odwołująca w ramach zawartej umowy o świadczenie usług zajmowała się przede wszystkim pakowaniem kosmetyków i ich wysyłką do klientów. Ten rodzaj działania odwołującej trudno, w ocenie Sądu Okręgowego, było uznać za działalność gospodarczą. Jest to wyłącznie wykonywanie, a nawet jedynie pomaganie przy prowadzeniu działalności gospodarczej innej osobie czy to w ramach współpracy czy to umowy cywilnej. Kwestia ta pozostaje poza rozpoznaniem sądu, ponieważ do zadania Sądu Okręgowego w sprawie należało rozstrzygnięcie, czy odwołująca wykonywała czynności w ramach własnej działalności gospodarczej i czy to stanowiło tytuł jej obowiązkowego ubezpieczenia. Ocena, czy dana działalność gospodarcza jest wykonywana, należy do sfery ustaleń faktycznych, a dopiero później do ich kwalifikacji prawnej. Działalność gospodarcza jest prawnie określoną sytuacją, którą trzeba oceniać na podstawie zbadania konkretnych okoliczności faktycznych, które wypełniają lub nie wypełniają znamion tej działalności. Prowadzenie działalności gospodarczej jest kategorią obiektywną, niezależnie od tego, jak tę działalność ocenia sam prowadzący ją podmiot i jak ją nazywa oraz czy dopełnia, czy też nie ciążących na nim obowiązków związanych z tą działalnością. Istnienie wpisu do ewidencji nie przesądza o faktycznym prowadzeniu działalności gospodarczej, a motywem prowadzenia działalności gospodarczej może oczywiście być uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Obowiązek ubezpieczenia społecznego powstaje z mocy samego prawa, bez jakichkolwiek czynności o charakterze konstytutywnym, zgłoszenie do ubezpieczenia ma jedynie charakter ewidencyjny podobnie jak zgłoszenie do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 12 grudnia 2017 r., III AUa 260/17). Fakt rzeczywistego wykonywania lub niewykonywania działalności, na dodatek w sposób ciągły i o charakterze zarobkowym, ma podstawowe znaczenie dla objęcia ubezpieczeniem społecznym. Wykonywanie działalności gospodarczej obejmuje nie tylko faktyczne wykonywanie w celu zarobkowym czynności należących do zakresu działalności, lecz także czynności zmierzających do zaistnienia takich czynności gospodarczych (czynności przygotowawcze), np. poszukiwanie klientów, zamieszczanie ogłoszeń w prasie, posiadanie lokalu i narzędzi służących do jej prowadzenia, załatwianie spraw urzędowych. Wszystkie te czynności pozostają w ścisłym związku z działalnością usługową, gdyż zmierzają do stworzenia właściwych warunków do jej wykonywania, a w rezultacie podjęcia czynności zmierzających bezpośrednio do rozpoczęcia prowadzenia działalności.

Sąd Okręgowy uznał, że wykonywanie czynności wyłącznie na rzecz działalności męża nie spełniało kryteriów prowadzenia działalności gospodarczej. Odwołująca nie ubiegała się o żadne dofinansowania, dotacje czy kredyty w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej, w związku z czym nie sporządziła też biznesplanu. Nie współpracuje też z żadnymi podwykonawcami, nie stworzyła odpowiednich warunków do wykonywania danej działalności gospodarczej, nie poszukiwała zleceniodawców, nie organizowała przyszłych prac. Nie dokonywała zakupu jakichkolwiek sprzętów czy materiałów, nie zatrudniała pracowników i nie poszukiwała kontrahentów ani odbiorców usług. Prowadzenie działalności gospodarczej powinno być jednak działaniem konsekwentnym i przemyślanym pod względem organizacyjnym, technicznym, ekonomicznym, finansowym, marketingowym i handlowym.

Cechami funkcjonalnymi działalności gospodarczej są: zarobkowość, zorganizowanie i ciągłość. Dana działalność jest zarobkowa, jeżeli jest prowadzona w celu osiągnięcia dochodu (zarobku), rozumianego jako nadwyżka przychodów nad poniesionymi kosztami. Z zarobkowym charakterem działalności wiąże się uczestnictwo w obrocie gospodarczym. Wymaganie to spełnione jest wówczas, gdy działalność gospodarcza jest realizowana poprzez odpłatne (ekwiwalentne) świadczenia wzajemne spełniane w ramach obrotu gospodarczego (por. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie: z 26 września 2008 r., (...) 789/07; z 3 kwietnia 2014 r., (...) 338/14). Z kolei w przesłance ciągłości chodzi o wyłączenie z definicji działalności gospodarczej czynności jednorazowych. Istotna dla jej spełnienia jest zatem powtarzalność określonych czynności celem osiągnięcia dochodu (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 28 kwietnia 2011 r., II OSK 333/11). Oczywistym jest, że nawet stałe wykonawstwo jednej usługi (umowy) może być działalnością gospodarczą (wyrok Sądu Najwyższego z 4 listopada 2014 r., I UK 103/14).

Sąd Okręgowy uznał, że czynności wykonywane przez I. B. nie odpowiadały cechom działalności gospodarczej. Wskazał po pierwsze, że nie można mówić o stricte zarobkowym charakterze działalności ubezpieczonej. I. i P. B. są małżeństwem, istnieje między nimi ustawowy ustrój wspólności majątkowej, posiadają wspólne konto bankowe i oboje korzystają z zysków firmy (...). Dochody z działalności zarobkowej małżonków stanowią majątek wspólny zgodnie z art. 31 § 2 k.r.o., co w realiach sprawy prowadziło do wniosku, że brak było przepływu środków finansowych pomiędzy małżonkami. Wynagrodzenie określone umową z 15 września 2015 r. wypłacane było z konta wspólnego małżonków. Nadto P. B. nie korzystał nigdy z tego rodzaju usług przed 2015 r. Jego działalność gospodarcza ma od początku charakter dorywczy, dodatkowy. Na co dzień bowiem pracuje w pełnym wymiarze czasu pracy w aptece jako technik farmaceuta. W ocenie Sądu Okręgowego zawarcie przez małżonków 15 września 2015 r. umowy o świadczenie usług było zdeterminowane faktem upływu okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego 23 września 2015 r. i brakiem perspektyw na reaktywację przez I. B. nieaktywnej działalności gospodarczej. Jak wynikało z relacji odwołującej, po przeprowadzce do Z. w 2015 r. nie była w stanie kontynuować działalności polegającej na usługach kosmetycznych i ten stan trwa do dnia dzisiejszego. Nadto działalność gospodarcza P. B. nie była wysoce rentowna. W 2012 r. poniósł stratę w wysokości 584,39 zł, w 2013 r. dochód wyniósł 7 778,92 zł, w 2014 r. – 3 091,78 zł, w 2015 r. – 2 669,59 zł, w 2016 r. – 13 841,92 zł, w 2017 r. – 2 846,88 zł. Jego żona w 2015 r. osiągnęła dochód 6 870,01 zł, w 2016 r. – 7 700 zł, w 2017 r. – 1 220 zł. Wszystkie dochody I. B. były wykazane jako wynagrodzenie z tytułu umowy o świadczenie usług na rzecz męża. Sąd Okręgowy nie kwestionował faktu wykonywania czynności pakowania kosmetyków przez odwołującą i przygotowywania towaru do wysyłki. Stwierdził jednak, że podleganie ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu należało ocenić pod kątem innych tytułów takiego ubezpieczenia niż prowadzenie gospodarczej działalności pozarolniczej. Materiał dowodowy sprawy nie prowadził do ustalenia, że od 24 września 2015 r. odwołująca kontynuowała działalność gospodarczą rozpoczętą w 2012 r., czyli w zakresie usług kosmetycznych. Nie wykazano żadnej aktywności odwołującej w zakresie organizowania takiej działalności, podejmowania działań celem pozyskania klientów, nawiązywania jakiejkolwiek współpracy handlowej czy usługowej dla tych celów. Nic nie zmieniło się nawet po upływie roku od urodzenia trzeciego dziecka w sierpniu 2017 r. Ten stan trwa również w chwili obecnej. Jak wynikało z wyjaśnień odwołującej, aktualnie opiekuje się trojgiem małych dzieci, co powoduje, że jej aktywność musi ograniczyć się wyłącznie do pracy na rzecz firmy męża.

Mimo wezwania do osobistego stawiennictwa na rozprawę 8 listopada 2018 r. odwołująca nie stawiła, Sąd Okręgowy nie mógł zatem przeprowadzić dowodu z przesłuchania jej w charakterze strony. Na termin rozprawy nie stawiła się też jej pełnomocnik, radca prawny D. D..

Reasumując, Sąd Okręgowy uznał, że I. B. nie prowadziła od 24 września 2015 r. pozarolniczej działalności gospodarczej i nie podlegała z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz nieobowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu. Z tych względów Sąd oddalił odwołanie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

I. B. złożyła apelację od wyroku Sądu Okręgowego. Zaskarżyła wyrok w całości i zarzuciła:

1.  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 oraz art. 328 § 2 k.p.c. poprzez dowolną ocenę zgromadzonego materiału dowodowego oraz brak wszechstronnego rozważenia i jego oceny; w szczególności uznanie, że twierdzenia odwołującej i przeprowadzone na ich poparcie dowody nie potwierdzają, iż odwołująca prowadziła działalność gospodarczą, a w konsekwencji bezzasadne oddalenie odwołania; ponadto niepodanie przyczyn, dla których Sąd pierwszej instancji nie uznał dowodów przedstawionych przez odwołującą za wiarygodne;

2.  naruszenie przepisów prawa procesowego art. 233 § 1 k.p.c. polegające na błędnej ocenie materiału dowodowego poprzez uznanie, że przedłożone dokumenty i zeznania przesłuchanych osób w części dotyczącej faktycznego wykonywania przez odwołującą działalności gospodarczej są nieprzekonujące, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego uznania, że odwołująca w spornym okresie faktycznie nie prowadziła pozarolniczej działalności gospodarczej, a podjęte przez odwołującą czynności miały na celu jedynie stworzenie pozorów wykonywania działalności gospodarczej, podczas gdy, złożone w sprawie dokumenty i przesłuchani świadkowie potwierdzają, iż odwołująca świadczyła usługi w zakresie prowadzonej przez nią działalności, a wszystkie czynności podejmowane przez odwołującą świadczą, że faktycznie prowadziła ona działalność gospodarczą w sposób stały, zorganizowany i ciągły;

3.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 3 Ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców poprzez jego błędną wykładnię i ocenę, że odwołująca faktycznie nie prowadziła pozarolniczej działalności gospodarczej, w sytuacji gdy wszystkie dowody zgromadzone w sprawie oraz czynności podejmowane przez odwołującą wskazują jednoznacznie, iż prowadziła i prowadzi ona faktycznie działalność gospodarczą w sposób zorganizowany i ciągły, a ta tylko okoliczność, iż jedynym jej kontrahentem był jej mąż, który również prowadzi działalność gospodarczą, nie może przesądzać o uznaniu bądź nie tej działalności za działalność gospodarczą;

4.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 22 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. poprzez jego niezastosowanie i ograniczenie odwołującej wolności działalności gospodarczej, pomimo że ograniczenie takie jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny, z czym w sprawie nie mamy do czynienia.

Wskazując na te zarzuty, odwołująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i ustalenie, że podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 24 września 2015 r., ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Ponadto wniosła o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje oraz o rozpoznanie sprawy także pod nieobecność odwołującej.

Organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od odwołującej na rzecz ZUS zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył:

Apelacja była niezasadna, a wskazane w niej zarzuty nie prowadziły do odmiennej oceny materiału dowodowego sprawy niż ta, którą Sąd Okręgowy dokonał i przyjął za podstawę swojego rozstrzygnięcia. W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy właściwie ustalił stan faktyczny sprawy w zakresie niezbędnym do rozstrzygnięcia. Ustalenia te dotyczyły istotnych dla sprawy okoliczności i zostały dokonane na podstawie właściwie ocenionych dowodów. Wbrew zarzutom odwołującej, ocena tych dowodów uwzględniała zasady doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania oraz nie przekraczała granic swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego).

Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia Sądu Okręgowego związane z prowadzeniem przez P. B., męża odwołującej – I. B., działalności gospodarczej pod nazwą (...) P. B., a także ustalenia związane z okresami prowadzenia przez odwołującą działalności gospodarczej w zakresie fryzjerstwa i pozostałych zabiegów kosmetycznych oraz okresami pobierania zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego. Należało zwrócić uwagę, że ani Sąd Okręgowy, ani też organ rentowy w zaskarżonej decyzji, nie kwestionował, że I. B. rozpoczęła od 1 sierpnia 2012 r. prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie fryzjerstwa i pozostałych zabiegów kosmetycznych i z tego tytułu podlegała ubezpieczeniom społecznym, z wyłączeniem okresów, których podlegała ubezpieczeniom społecznym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Istotne w sprawie było to, czy czynności, które odwołująca wykonywała od 24 września 2015 r., czyli od dnia następnego po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego na drugie dziecko, wykazywały cechy charakterystyczne dla prowadzenia działalności gospodarczej. Z niekwestionowanych przez strony ustaleń faktycznych wynikało, że 15 września 2015 r. I. B., prowadząca działalność gospodarczą, zawarła z mężem, P. B., prowadzącym działalność gospodarczą pod nazwą (...) P. B., umowę o świadczenie usług w zakresie konfekcjonowania i ekspedycji pocztowej przesyłek. Na podstawie tejże umowy I. B. zobowiązała się do świadczenia na rzecz P. B. kompleksowej usługi konfekcjonowania i ekspedycji pocztowej przesyłek, na którą składały się: pakowanie przesyłek, adresowanie przesyłek zgodnie z bazą adresową przekazaną przez zleceniodawcę i przygotowanie ich do wysyłki i nadawanie w imieniu i na koszt zleceniodawcy gotowych przesyłek u operatorów pocztowych zgodnie z cennikiem jednostkowym. Za wykonywanie usług (...) miała otrzymywać wynagrodzenie w wysokości stanowiącej iloczyn liczby przesyłek określonego rodzaju i ceny jednostkowej.

W sprawie nie było kwestionowane to, że od 24 września 2015 r. odwołująca wykonywała na rzecz firmy męża, P. B., te czynności. Te ustalenia Sądu Okręgowego zostały oparte m.in. na zeznaniach świadków: P. B., N. W., I. W. i S. W.. Świadek N. W. zamawiała towar za pośrednictwem portalu Allegro bądź telefonicznie. Odwołująca odbierała od niej telefony i przywoziła jej towar. Świadek I. W. (sąsiadka odwołującej) widziała u odwołującej w domu porozkładane kartony i koperty oraz widziała ją przy pakowaniu do nich towarów. W jej obecności odwołująca odbierała też telefony w sprawie zamówień. Świadek S. W. (matka odwołującej) opiekowała się dziećmi odwołującej i P. B.. Nieraz była obecna przy czynnościach odwołującej związanych z pakowaniem i wysyłaniem towaru. Świadek P. B. również potwierdził, że odwołująca pakowała i wysyłała towar zgodnie z listą kontrahentów przekazaną jej przez świadka. Czasem sprawdzała też, czy na pocztę e-mail wpłynęło zamówienie. Świadek zaś wypłacał jej wynagrodzenie zgodne z fakturą wystawioną przez odwołującą, przy czym wysokość wynagrodzenia była uzależniona od ilości zapakowanego towaru.

Sąd Apelacyjny podzielił te ustalenia i nie odmówił wiarygodności zeznaniom tych świadków w zakresie wykonywania przez odwołującą czynności w postaci przyjmowania zamówień, pakowania towaru do wysyłki, adresowania przesyłek, czy też nadania ich u operatora pocztowego. Wątpliwości budził natomiast tytuł, na podstawie jakiego odwołująca zgłosiła podleganie ubezpieczeniom społecznym.

Zaskarżona decyzja organu rentowego z 12 czerwca 2018 r. stwierdzała, że z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej odwołująca, I. B., nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 24 września 2015 r. Decydujące znaczenie w sprawie miało zatem ustalenie, czy I. B. powinna podlegać tym ubezpieczeniom od 24 września 2015 r. na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 8 ust. 6, art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 4 Ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych; tekst jedn. Dz.U. z 2015 r., poz. 121 ze zm., zwanej dalej: u.s.u.s.), ponieważ zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i art. 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi. Osoby te podlegają również obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu (art. 12 ust. 1 u.s.u.s.), zaś dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu (art. 11 ust. 2 u.s.u.s.). Zgodnie z art. 13 pkt 1 u.s.u.s. osoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone. W myśl art. 8 ust. 6 pkt 1 u.s.u.s. za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, zaś od 30 kwietnia 2018 r. – osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów Ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych, z wyjątkiem ust. 6a.

W myśl art. 2 obowiązującej w spornym okresie Ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r., poz. 584 ze zm.) za działalność gospodarczą należy rozumieć zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły. Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem Sądu Najwyższego zawartym w uchwale z 6 grudnia 1991 r. (III CZP 117/91), do cech działalności gospodarczej należą: a) zawodowy, a więc stały charakter, b) powtarzalność podejmowanych działań, c) podporządkowanie zasadzie racjonalnego gospodarowania, d) uczestnictwo w obrocie gospodarczym, e) cel zarobkowy. Podstawą do powstania obowiązku ubezpieczeń na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 pkt 4 Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest zatem faktyczne wykonywanie działalności pozarolniczej, w tym gospodarczej, co oznacza, że wykonywanie tej działalności to rzeczywista działalność zarobkowa wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Prowadzenie działalności gospodarczej stanowi tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, o ile faktycznie osoba ubezpieczona wykonuje tę działalność, choć stopień natężenia jej aktywności może być różny. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 25 lipca 2018 r. (I UK 343/17), aby można było o mówić o działalności gospodarczej, muszą zostać spełnione kumulatywnie wszystkie przesłanki, a mianowicie: zarobkowy charakter prowadzonej działalności, zorganizowany charakter, ciągłość wykonywania działalności. Przesłanka zarobkowego charakteru działalności zostanie spełniona wtedy, gdy jej prowadzenie przynosi rzeczywisty zysk, ale należy również uznać sytuację, gdy pomimo jego nieosiągnięcia, przedsiębiorca nastawiony był na uzyskanie dochodu (zdarzyć się bowiem może, iż pomimo usilnych starań firma przyniosła w danym okresie straty).

O zarobkowej działalności świadczy także udział danego podmiotu w obrocie gospodarczym i wykonywanie wielu czynności będących konsekwencją tego udziału. Zorganizowany charakter działalności gospodarczej oznacza wpisanie obranego rodzaju działalności w formalne ramy organizacyjne, które zasadniczo oznaczają np. ustanowienie określonej formy prawnej, utworzenie siedziby, zorganizowanie biura bądź innych pomieszczeń do prowadzenia działalności, zatrudnianie pracowników i ustanowienie wewnątrzzakładowych uregulowań prawnych. Z kolei ciągłość wykonywania działalności wskazuje, że wykonywanie działalności nie może mieć charakteru incydentalnego, od przypadku do przypadku ani tym bardziej jednorazowego. Cel zadaniowy związany z prowadzeniem przedsiębiorstwa i jego utrzymaniem, wytyczony przez osobę podejmującą działalność, musi więc zakładać nastawienie na trwanie działalności w dłuższym przedziale czasowym. Samo dokonanie wpisu w ewidencji działalności gospodarczej oraz sporządzenie dokumentów zgłoszeniowych i rozliczeniowych do ZUS nie determinuje faktu prowadzenia działalności gospodarczej w rozumieniu ustawowym. Są to owszem wyznaczniki działalności, które pozwalają na przyjęcie domniemania, że działalność jest faktycznie prowadzona. Niemniej domniemanie może być obalone w sytuacji, gdy działalność nie spełnia kryteriów legalnej definicji. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 21 września 2017 r. (I UK 366/16), wyjaśniając, że ciągłość w działalności gospodarczej ma dwa aspekty. Pierwszy to powtarzalność czynności, tak aby odróżnić prowadzoną działalność gospodarczą od jednostkowej umowy o dzieło lub zlecenia albo umowy o świadczenie usługi, które same w sobie nie stanowią lub nie składają się jeszcze na działalność gospodarczą. Drugi aspekt, wynikający zresztą z pierwszego, to zamiar niekrótkiego prowadzenia działalności gospodarczej. Oba aspekty zależą od zachowania osoby podejmującej działalność gospodarczą.

Z zeznań odwołującej wynikało, że po urodzeniu drugiego dziecka zmieniła ona profil działalności, bo przeprowadziła się z mężem do Z.. Utraciła klientów, a nowych nie szukała. Po zakończeniu urlopu macierzyńskiego na drugie dziecko stała się podwykonawcą w firmie prowadzanej przez męża. Działalność męża polegała na sprzedaży wysyłkowej kosmetyków. Poza prowadzeniem tej działalności mąż odwołującej pracuje na pełen etat w aptece, dlatego odwołująca przejęła wykonywanie takich czynności jak: pakowanie, wysyłka, udzielanie informacji klientom telefoniczne i mailowo. W tym celu odwołująca i jej mąż zawarli umowę w 2015 r., na podstawie której odwołująca wykonywała w ramach swojej firmy czynności na rzecz firmy męża. Nie rozszerzyła jednak przedmiotu prowadzenia działalności gospodarczej. Reklamowała firmę poprzez wywieszanie ogłoszenia na tablicach informacyjnych, przez znajomych i dotychczasowych klientów. Mąż wypłacał jej wynagrodzenie co miesiąc, zgodnie z ilością wykonanej pracy. Ustalili stawkę w złotych za przygotowanie i wysyłanie paczek. Prowadzi z mężem wspólne gospodarstwo domowe.

Niewątpliwie prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z określonym ciągiem działań, a przedsiębiorcą jest ten, kto wykonuje powtarzalne czynności, które tworzą zorganizowaną całość. Zdaniem Sądu Apelacyjnego czynności, które odwołująca podejmowała od 24 września 2015 r., nie posiadały takich cech. Należało podkreślić, że odwołująca od listopada 2015 r. nie prowadziła działalności jak poprzednio w zakresie fryzjerstwa i usług kosmetycznych. Spowodowane to było zmianą miejsca zamieszkania. W ramach działalności zarejestrowanej w 2012 r. odwołująca od września 2015 r. miała wykonywać czynności polegające na przygotowaniu towaru do wysyłki i wysyłaniu go na podstawie umowy zawartej z mężem 15 września 2015 r., dotyczącej świadczenia usług w zakresie konfekcjonowania i ekspedycji pocztowej przesyłek. Ze zgromadzonego materiału dowodowego nie wynikało, że odwołująca w zakresie działalności od września 2012 r. wykonywała inne czynności, nie wykazała też, że poszukiwała innych kontrahentów, np. poprzez reklamowanie swojej działalności. Jedyny przychód firmy odwołującej był uzyskiwany na podstawie umowy zawartej z mężem 15 września 2015 r. Podkreślić też trzeba, że I. B. nie stworzyła żadnych warunków organizacyjnych do prowadzenia działalności, nie dokonywała też w ramach firmy żadnych zakupów czy materiałów.

Jeszcze raz podkreślić należało, że I. i P. B. są małżeństwem. Istnieje między nimi ustawowy ustrój wspólności majątkowej, posiadają wspólne konto bankowe i oboje korzystają z zysków firmy (...). Dochody z działalności zarobkowej małżonków stanowią majątek wspólny zgodnie z art. 31 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a P. B. był jedynym kontrahentem odwołującej. Jego działalność gospodarcza ma od początku charakter dorywczy, dodatkowy, gdyż na co dzień pracuje w pełnym wymiarze czasu pracy w aptece jako technik farmaceutyczny. Wynagrodzenie określone w umowie z 15 września 2015 r. było wypłacane odwołującej ze wspólnego konta małżonków. Oznaczało to, że odwołująca otrzymywała wynagrodzenie z majątku wspólnego małżonków i jednocześnie wpłacała te same środki na poczet tego majątku wspólnego.

Nie można mówić o uczestnictwie w obrocie gospodarczym i zarobkowym charakterze działalności gospodarczej w sytuacji, gdy jedynym kontrahentem osoby deklarującej prowadzenie działalności gospodarczej jest jej małżonek (prowadzący odrębną działalność gospodarczą), z którym osoba ta pozostaje w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej i otrzymuje z majątku wspólnego wynagrodzenie za świadczone usługi na rzecz firmy małżonka. Trudno uznać, że taka działalność gospodarcza jest nastawiona na zysk, skoro wszystkie transakcje finansowe (wypłata i wpłata tych samych środków pieniężnych) odbywają się w ramach jednego konta bankowego i ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej.

Ponadto, faktury, które P. B. wystawiał swoim kontrahentom za zakupione u niego towary, oraz faktury, które kontrahenci mu wystawiali, nie świadczą o prowadzeniu działalności gospodarczej przez odwołującą, ale o prowadzeniu działalności gospodarczej przez P. B.. Jak wynikało z zeznań P. B., ona sam wystawiał faktury swoim kontrahentom.

W tych okolicznościach należało uznać, że od 24 września 2015 r. odwołująca nie prowadziła i nadal nie prowadzi zawodowej działalności gospodarczej w celach zarobkowych oraz w sposób zorganizowany i ciągły, a w rezultacie nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 4 Ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Zatem Sąd nie naruszył art. 3 Ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców.

Niezasadny był też zarzut naruszenia art. 22 Konstytucji RP, zgodnie z którym ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. Odwołująca mogła prowadzić działalność gospodarczą w zakresie usług kosmetycznych bądź w innym zakresie. Z przeprowadzonych dowodów wynikało jednak, że czynności, które wykonywała, nie odpowiadały cechom charakterystycznym działalności gospodarczej. Nie były wykonywane w sposób zorganizowany, ciągły, zawodowy i zarobkowy.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c. (punkt I sentencji wyroku).

O kosztach zastępstwa procesowego organu rentowego w postępowaniu apelacyjnym orzeczono zgodnie z art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 9 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.) – punkt II sentencji wyroku.

SSA Marek Szymanowski SSA Bożena Szponar-Jarocka SSA Barbara Orechwa-Zawadzka