Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 maja 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Sławomir Bagiński

Protokolant: Anna Niemyjska - Bocian

po rozpoznaniu na rozprawie 22 maja 2024 r. w B.

sprawy z odwołania T. H.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji T. H.

od wyroku Sądu Okręgowego w Ostrołęce III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z 19 grudnia 2023 r. sygn. akt III U 580/23

oddala apelację.

UZASADNIENIE

T. H. wniosła odwołanie od decyzji ZUS z 2 października 2023 r., odmawiającej jej ponownego ustalenia wysokości emerytury i zwrotu środków przekazanych z OFE na dochody budżetu państwa.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce wyrokiem z 19 grudnia 2023 r. oddalił odwołanie.

Sąd Okręgowy ustalił, że T. H. urodziła się (...) Była członkiem OFE (...), obecnie A. (...)20 listopada 2014 r. złożyła w ZUS wniosek o przyznanie prawa do emerytury. We wniosku zaznaczyła, że wnosi o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE na dochody budżetu państwa, o ile to będzie dla niej korzystniejsze przy wyliczaniu emerytury. O takiej możliwości została poinformowana przez pracownika ZUS. Po rozpoznaniu tego wniosku ZUS decyzją z 7 stycznia 2015 r. przyznał jej emeryturę od 16 grudnia 2014 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. Wyliczył jej emeryturę w oparciu o art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Emerytura ta, łącznie z okresową emeryturą kapitałową wyniosła 1.522,50 zł. Nadto wyliczono jej emeryturę w oparciu o art. 183 ww. ustawy, z uwzględnieniem wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE na dochody budżetu państwa. Emerytura, wyliczona zgodnie z art. 183 ustawy, wyniosła 1.591,39 zł. W związku z powyższym odwołującej była wypłacana emerytura na podstawie art. 183. W czerwcu 2015 r. i we wrześniu 2016 r. odwołująca składała wnioski o przeliczenie emerytury, które były uwzględniane.

14 września 2023 r. odwołująca złożyła wniosek o zwrot kwoty składek, która została przekazana z jej rachunku w OFE na dochody budżetu państwa i w związku z tym o ponowne przeliczenie emerytury. Po jego rozpoznaniu decyzją z 2 października 2023 r. ZUS odmówił jej ponownego ustalenia emerytury i zwrotu środków z OFE. Wskazał, że z chwilą przyznania emerytury w oparciu o art. 183 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ustało jej członkostwo w OFE i nastąpiła utrata uprawnień do wszelkich świadczeń wynikających z tego członkostwa.

Sąd Okręgowy w motywach rozstrzygnięcia wskazał, że zaskarżoną decyzją z ZUS odmówił T. H. ponownego ustalenia wysokości emerytury i zwrotu środków przekazanych z OFE na dochody budżetu państwa. T. H. oświadczyła na rozprawie, że domaga się zwrotu kwoty składek, która została przekazana z jej rachunku w OFE na dochody budżetu państwa (k. 14v). Z akt emerytalnych odwołującej wynikało, że w dniu 20 listopada 2014 r. złożyła w ZUS wniosek o przyznanie prawa do emerytury. Odwołująca miała możliwość wyliczenia emerytury w oparciu o art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych lub w oparciu o art. 183 tej ustawy. Sąd zwrócił uwagę, że możliwość wyliczenia emerytury w oparciu o art. 183 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest uwarunkowana złożeniem przez odwołującą wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa (art. 183 ust. 1). Odwołująca taki wniosek złożyła, co wynika z wniosku o emeryturę. Zaznaczyła, że przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE na dochody budżetu państwa uzależnia od tego, czy będzie dla niej korzystniejsze przy wyliczaniu emerytury. Konsekwencją tego było wyliczenie przez ZUS wysokości emerytury w oparciu o art. 26 i w oparciu o art. 183 ustawy emerytalnej.

Sąd Okręgowy wskazał, że w przypadku złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa i wyliczenia emerytury w oparciu o art. 183 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - z dniem ustalenia prawa do emerytury, umowa z otwartym funduszem staje się nieważna z mocy prawa, a także ustaje członkostwo w OFE, co wynika z art. 111a ust. 2 b i art. 81 ust. 10 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Ustawa o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych nie przewiduje możliwości zwrotu byłemu członkowi OFE środków, które były zgromadzone na jego rachunku w OFE i zostały przekazane na dochody budżetu państwa.

Sąd Okręgowy podkreślił, że decyzja ZUS z 7 stycznia 2015 r. jest obecnie prawomocna. Z akt emerytalnych wynikało, że odwołująca w pełni ją zaakceptowała, a w późniejszych latach składała wnioski o przeliczenie emerytury, w związku z przeliczaniem kapitału początkowego. Obecnie jedyną możliwością wzruszenia decyzji z 7 stycznia 2015 r. i wypłacania odwołującej emerytury wyliczonej w oparciu o art. 26 ustawy byłoby wznowienie postępowania przez organem emerytalnym, a odwołująca takiego wniosku nie złożyła. Nawet jeśli hipotetycznie doszło by do zmiany wyliczenia tej emerytury, to emerytura byłaby niższa od wypłacanej odwołującej emerytury wyliczonej w oparciu o art. 183, co skutkowałoby koniecznością zwrotu różnicy przez odwołującą.

T. H. w odwołaniu wskazywała, że wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa złożyła pod wpływem namowy pracownika ZUS i nie zdawała sobie sprawy z konsekwencji tego wyboru. Domagała się zwrotu jej środków z OFE przekazanych do budżetu państwa. Odnosząc się do tej kwestii Sąd Okręgowy wskazał, że należy uwzględnić przesłanki, którymi odwołująca kierowała się w 2014 r., składając wniosek o emeryturę, a nie jej obecne niezadowolenie z emerytury. Z akt rentowych wynikało, iż odwołująca miała możliwość wyboru sposobu wyliczania emerytury i była o tym poinformowana przez pracownika ZUS, a dokonując go w 2014 r. kierowała się tym, aby mieć wyższą emeryturę. Świadczy o tym sformułowanie, zawarte w pkt II.3 wniosku – odwołująca uzależniła przekazanie środków z OFE na dochody budżetu państwa od tego, czy wówczas emerytura będzie dla niej korzystniejsza. Nie została więc do niczego przymuszona. W 2014 r. osiągnęła swój cel, bowiem emerytura wyliczona zgodnie z art. 183 była wyższa niż wyliczona z art. 26. Sąd nie uznał, że odwołująca nie rozumiała sformułowania „przekazanie środków z OFE na dochody budżetu państwa”. Sformułowanie to jest zrozumiałe i jednoznaczne. Odwołująca w dacie składania tego wniosku prowadziła działalność gospodarczą, nie była więc nieporadna. Sąd nie dopatrzył się zatem, aby pracownik ZUS wprowadził ją w błąd. Nie doszło zatem do naruszenia art. 7 k.p.a.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy oddalił odwołanie.

T. H. wniosła apelację od powyższego wyroku. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciła:

1.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 183 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez uznanie, iż emerytura wyliczona zgodnie z ww. przepisem wyniosłaby 1.591,39 zł pomimo że w sprawie nie został dopuszczony dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości, który by wskazał właściwą wysokość emerytury osiąganą przez Odwołującą na podstawie art. 183 w/w ustawy;

2.  naruszenie prawa procesowego tj. art. 227 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie, iż emerytura przyznana na podstawie art. 183 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wynosiła by 1.591,39 zł natomiast zgodnie z brzmieniem art. 26 tej ustawy wyniosła by 1.522,50 zł pomimo, iż w sprawie nie został dopuszczony biegły z zakresu rachunkowości, który by wskazał prawidłową wysokość emerytury i ustalił, która kwota by była faktycznie korzystniejsza dla odwołującej oraz jaką wysokość emerytury by odwołująca osiągała gdyby nie została wprowadzona w błąd i nie złożyła wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE na dochody budżetu państwa.

Odwołująca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu oraz zasądzenie kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia sądu pierwszej instancji i przyjmuje je za własne ponieważ znajdują należy oparcie w materiale sprawy. Natomiast apelacja nie podważyła skutecznie tych ustaleń.

W pierwszym rzędzie rozważyć należało zarzuty naruszenia prawa procesowego. Zarzuty te nie są zasadne. Dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości mogło być uzasadnione jedynie potrzebą matematycznego sprawdzenia prawidłowości wyliczeń dokonanych przez organ rentowy. Można było też przy pomocy biegłego obliczyć wysokość emerytury, według założeń przedstawionych przez sąd, których to założeń organ rentowy np. jeszcze nie stosował. Sposób dokonania wyliczeń, z punktu widzenia poprawności matematycznej, nie budził sporu. Nie wskazywano też, że obliczenia te nie odpowiadają przyjętym założeniom. Przeciwnie, odwołująca podnosiła błędne założenia prawne. Sporne były zatem kwestie prawne, a nie rachunkowe. Odwołująca nie wskazywała co konkretnie - w odniesieniu do wyliczeń dokonanych przez organ rentowy - jest źródłem jej wątpliwości. Twierdziła jedynie, że wyliczeń emerytury powinien dokonać biegły. W ocenie Sądu Apelacyjnego zaprezentowany sposób wyliczenia emerytury nie budzi wątpliwości pod względem zastosowanych algorytmów - wynikają one z prawidłowego zastosowania prawa; nie ma tez wątpliwości co do prawidłowości samych działań matematycznych .Oznacza to, że nie było potrzeby dopuszczenia dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości.

Natomiast istotne znaczenie miał zarzut naruszenia prawa materialnego. Przed omówieniem tego zarzutu należy przypomnieć, że decyzją z 7 stycznia 2015 r. organ rentowy przyznał T. H. prawo do emerytury od 16 grudnia 2014 r. ustalając jej wysokość według zasad przewidzianych w art. 183 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Wyliczona w ten sposób emerytura obejmowała kwotę odpowiadającą 20% emerytury obliczonej na podstawie art. 53 oraz 80% emerytury obliczonej na podstawie art. 26 wymienionej ustawy.

Nie budzi żadnych wątpliwości w jaki sposób odwołująca wypełniła pkt II.3. wniosku o emeryturę złożonego 14 listopada 2014 r. Punkt ten ma następującą treść: „Wnoszę przekazanie środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem Zakładu na dochody budżetu państwa.” Do złożenia oświadczenia w tym względzie przewidziano puste kratki oznaczone słowami „TAK, NIE”. Odwołująca zaznaczyła pole (...). Jednakże, bezpośrednio za tymi kratkami, w tym samym wersie, wnioskodawczyni odręcznie wpisała „przekazanie środków uzależniam od tego czy będzie to dla mnie korzystniejsze’’.

Na podstawie tak wypełnionego wniosku oraz okoliczności towarzyszących rozstrzygnąć należało, czy wnioskodawczyni złożyła wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku OFE na dochody budżetu państwa.

Organ emerytalny odczytał prośbę o wyliczenie emerytury według wariantu korzystniejszego jako ewentualny wniosek o przekazanie środków na zgormadzonych na rachunku OFE. W istocie taka konkluzja znajduje racjonalne podstawy. Trzeba mieć bowiem na względzie, że prośba o wyliczenie korzystniejszego wariantu została wpisana właśnie w wersie przeznaczonym na złożenie stosownego oświadczenia o przekazanie. Należy przy tym wskazać, że ocena tego który wariant jest korzystniejszy nie mogła odwoływać się do hipotetycznej emerytury w powszechnym wieku emerytalnym, chociażby z uwagi na wielość zmiennych, których wartości, w chwili złożenia wniosku, nie mogły być znane. Jedynym pewnym sposobem obliczenia korzystniejszego wariantu emerytury, była możliwość obliczenia emerytury, do której prawo zrealizowało się właśnie ze złożeniem wniosku – czyli emerytury z tytułu ukończenia wieku 60 lat.

Podkreślić przecież należy, że złożono wniosek o przyznanie emerytury (jak punkt II.1. wniosku), a nie o wyliczenie możliwych wariantów emerytury. Zasadnicza treść wniosku: „wnoszę o przyznanie emerytury” wskazuję na datę, do której odnieść należało ustalenie korzystniejszego wariantu.

Nie bez znaczenia dla oceny treści złożonego oświadczenia jest też zachowanie ubezpieczonej po przyznaniu emerytury. Ubezpieczona milcząco zaakceptowała treść decyzji, zgodnie z którą przyznanie emerytury wiązało się z przekazaniem środków OFE na dochody budżetu państwa. Nie można zatem mówić o tym, aby odwołująca składając powyższe oświadczenie została wprowadzona w błąd przez pracownika organu rentowego.

Podsumowując, wnioskodawczyni uzyskała prawo do wyliczenia emerytury na podstawie art. 183 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i do jej ewentualnego przeliczenia zastosowanie mają unormowania zawarte w art. 108 ust. 2 i 4. (art. 183 ust. 6 ustawy). Cytowane przepisy wykluczają możliwość dokonania innego sposobu przeliczenia świadczenia niż wskazany w art. 108 ust. 2, także w sytuacji jeżeli ubezpieczony zaprzestaje kontynuowania zatrudnienia. Unormowania zawarte w artykule 183 ustawy dotyczą nabycia prawa do emerytury dla świadczeniobiorców z nowego systemu emerytalnego, tj. dla osób, które osiągają wiek uprawniający do emerytury w latach 2009-2014, nie miały prawa do świadczenia na podstawie art. 46 lub 50 oraz nie przystąpiły do OFE albo złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa. Emerytura obliczana według reguł art. 183 składa się z części ustalanej na mocy art. 53 i art. 26 - w roku 2014 (20% - 80%). Takie też zasady ustalenia prawa do emerytury zastosowano w przypadku wnioskodawczyni, która wiek uprawniający do emerytury osiągnęła w roku kalendarzowym 2014 (art. 183 ust. 5 ustawy). W razie podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym po dniu przyznania emerytury "mieszanej" przeliczenie takiego świadczenia następuje według zasad przewidzianych dla emerytur wypłacanych z nowego systemu emerytalnego (art. 108), co polega na powiększeniu emerytury o kwotę wynikającą z podzielenia składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu ustalenia prawa do emerytury, i zwaloryzowanych zgodnie z art. 25 przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone dla wieku danego ubezpieczonego w dniu złożenia wniosku o przeliczenie wysokości emerytury. Podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek zaewidencjonowanych od miesiąca, od którego została podjęta wypłata emerytury po raz pierwszy, do miesiąca poprzedzającego miesiąc zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie emerytury. Należy mieć przy tym na uwadze, że możliwe jest doliczenie okresów składkowych do części obliczonej na podstawie art. 53 ustawy emerytalnej, ale zasadniczo tylko w odniesieniu do okresów sprzed przyznania emerytury, o ile wcześniej ich nie uwzględniono. Takie stanowisko znajduje potwierdzenie w orzecznictwie sądów powszechnych (zob. wyroki sądów powszechnych: Sądu Apelacyjnego: w L. z 5 września 2012 r. III AUa 677/12, LEX nr 1220544; Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 11 lutego 2015 r., III AUa 1009/14, LEX nr 1649022; Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 24 czerwca 2014 r., III AUa 1043/13, LEX nr 1483798; Sądu Okręgowego w Kaliszu z 17 września 2013 r., V U 782/13, LEX nr 1717165).

Dodatkowo wskazać wypada, że wnioskodawczyni może wystąpić z wnioskiem o ponowne ustalenie emerytury przy zastosowaniu art. 108 ust. 2 ustawy emerytalnej. W myśl art. 108 ust. 3 wniosek taki można zgłosić nie wcześniej niż po upływie roku kalendarzowego lub po ustaniu ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.

W konsekwencji nie doszło do naruszenia wskazywanych przepisów prawa materialnego. Sąd Apelacyjny, podobnie jak sąd pierwszej instancji, przyjął, że złożony został skuteczny wniosek po przekazanie środków OFE na dochody budżetu państwa w rozumieniu art. 183 ustawy emerytalnej.

Z tego względu apelacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Końcowo Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że odprowadzana do otwartego funduszu emerytalnego część składki na ubezpieczenie emerytalne nie stanowi własności ubezpieczonego, mając na względzie z jednej strony ubezpieczeniowy charakter prawa do emerytury, z drugiej zaś przyjęte w systemie założenie, że pomimo ustawowego podziału składki na część finansowaną przez ubezpieczonego i płatnika, składki na ubezpieczenia społeczne są nadal finansowane przez płatnika. W ocenie Sądu Najwyższego, przyjęta w ustawie konstrukcja, według której fundusz dokonuje wypłaty kwalifikowanej połowy środków zgromadzonych na rachunku zmarłego małżonka (art. 131 ust. 1), zaś druga połowa (należna małżonkowi z tytułu wspólności majątkowej) pozostaje w systemie i jest "przechowywana" przez fundusz do czasu osiągnięcia przez tę osobę wieku emerytalnego, jest zgodna z zasadą zawartą w art. 67 ust. 1 Konstytucji RP, w myśl której każdemu przysługuje prawo do zabezpieczenia społecznego w ramach określonych w ustawie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 8.04.2009 r., II UK 346/08, OSNP 2010, nr 21-22, poz. 270). Innymi słowy, składki na ubezpieczenie emerytalne odprowadzane do funduszu nie są prywatną własnością członka funduszu, a pochodzą z podziału przekazywanej Zakładowi składki na to właśnie ubezpieczenie i przeliczone na jednostki rozrachunkowe stanowią podstawę nabywania przez członka funduszu uprawnień cząstkowych do przyszłej emerytury do czasu nabycia prawa do całości środków zgromadzonych na indywidualnym koncie. Zatem składka emerytalna, z uwagi na jej przeznaczenie na tworzenie funduszu emerytalnego, posiada publicznoprawny ubezpieczeniowy charakter, który zachowuje nadal po przekazaniu przez Zakład jej części do funduszu, co wynika wprost z art. 107 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2010 r.,. Nr 34, poz. 189) stanowiącego, że członek funduszu nie może rozporządzać środkami zgromadzonymi na swoim rachunku, z wyjątkiem rozrządzeń członka funduszu na wypadek śmierci oraz do rozporządzeń środkami zgromadzonymi przez członka dobrowolnego funduszu na (...) oraz (...).