Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 lipca 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Teresa Suchcicka

Protokolant: Patryk Gołubowski

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 lipca 2025 r. w B.

sprawy z odwołania J. Z.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o przeliczenie emerytury

na skutek apelacji wnioskodawcy J. Z.

od wyroku Sądu Okręgowego w Łomży III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 grudnia 2024 r. sygn. akt III U 446/24

I.  zmienia zaskarżony wyrok w całości oraz poprzedzającą go decyzję i ustala wysokość emerytury J. Z. (tj. emerytury o której mowa w art.24 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych -Dz.U. 2023.1251 z późn. zm.), przyjmując że podstawa obliczenia emerytury nie jest pomniejszona o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur przysługujących za okres przed 16.02.2022 r. w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne;

II.  odstępuje od obciążania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. kosztami zastępstwa procesowego na rzecz wnioskodawcy.

Sygn. akt III AUa 32/25

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 29 października 2024 r. na podstawie przepisów ustawy z 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1997 r. nr 78 poz. 483), ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2024 r. poz. 497 z późn. zm.) i ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1251 z późn. zm.), odmówił J. Z. ponownego ustalenia wysokości emerytury, ponieważ wydanie wyroku przez Trybunał Konstytucyjny 04.06.2024 r. nie jest przesłanką do uchylenia lub zmiany decyzji.

Od powyższej decyzji odwołanie złożył J. Z., nie zgadzając się z nią. Wskazał, że jest emerytem, który spełnia przesłanki do skorzystania z konstytucyjnej ochrony wynikającej z wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Wniósł o zmianę decyzji.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu powtórzył argumentację faktyczną i prawną zawartą w zaskarżonej decyzji. Podniósł, że wyrok Trybunału nie został ogłoszony w Dzienniku Ustaw i w związku z tym brak jest podstaw do wznowienia postępowania.

Sąd Okręgowy w Łomży wyrokiem z 10 grudnia 2024 r. oddalił odwołanie (pkt 1) oraz zasądził od J. Z. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego 180 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o kosztach do dnia zapłaty (pkt 2).

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego stanowiły następujące ustalenia faktyczne i wywody prawne:

J. Z. (ur. (...)) powszechny wiek emerytalny osiągnął(...). Od 01.10.2007 r. ma przyznaną emeryturę w wieku obniżonym (decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 10.10.2007 r.), zaś od 01.08.2022 r. ma przyznaną emeryturę w wieku powszechnym (decyzja z 23.09.2022 r.). Emerytura w wieku powszechnym została przyznana po wprowadzeniu art. 25 ust 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych tj. podstawa obliczenia emerytury została pomniejszona o kwoty wcześniej pobieranych emerytur.

Wyrokiem z 04.06.2024 r. wydanym w sprawie sygn. akt SK 140/20 Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1251) w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 06.06.2012 r., jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji RP. Wyrok ten nie został opublikowany w Dzienniku Ustaw.

Dnia 25.09.2024 r. J. Z. złożył wniosek o ponowne obliczenie świadczenia emerytalno-rentowego. Jako podstawę do ponownego obliczenia świadczenia wskazał powyższy wyrok TK. W wyniku rozpoznaniu powyższego wniosku Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z 29.10.2024 r. znak: (...) odmówił J. Z. ponownego ustalenia wysokości emerytury, ponieważ wydanie wyroku przez Trybunał Konstytucyjny 04.06.2024 r. nie jest przesłanką do uchylenia lub zmiany decyzji.

Sąd Okręgowy podniósł, że odwołanie było niezasadne i podlegało oddaleniu.

Zgodnie z treścią art. 190 ust. 1-3 ustawy z 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1997 r. nr 78 poz. 483) orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne, podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym i wchodzą w życie z dniem ogłoszenia. A zatem ustawa (przepis) przestaje być elementem systemu prawa dopiero z momentem ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego w Dzienniku Ustaw, chyba że Trybunał, na podstawie art. 190 ust. 3 Konstytucji odsunie w czasie utratę mocy obowiązującej ustawy maksymalnie o 18 miesięcy. Ogłoszenie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w Dzienniku Ustaw jest zatem warunkiem zaistnienia wspomnianego skutku (w ramach tzw. derogacji (...)) i powinno nastąpić – zgodnie z art. 190 ust. 2 Konstytucji RP – niezwłocznie. Warto przy tym zaznaczyć, że mimo braku ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w Dzienniku Ustaw orzeczenie jest ostateczne (kontrola konstytucyjności została zakończona), ale nie skutkuje zmianą prawa. Zgodnie z art. 88 ust 1 Konstytucji RP warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie w stosownym dzienniku urzędowym co spełnia normę gwarancyjną. Promulgacja jest warunkiem obowiązywania aktu w wewnętrznym porządku prawnym państwa, a co za tym idzie – związania jednostki treścią takiego aktu. Jak stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny: „Obowiązywanie traktatu na gruncie prawa międzynarodowego nie wystarcza do stosowania go przez sąd krajowy. Traktat powinien być nie tylko ratyfikowany, ale i ogłoszony w Dzienniku Ustaw” ( (...) – I SA/Po 3057/98). A zatem brak promulgacji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w Dzienniku Ustaw uniemożliwia usunięcie z systemu prawa obowiązującego niekonstytucyjnej ustawy, a w konsekwencji zaistnienie skutku opisanego w art. 190 ust. 3 Konstytucji RP. Tym samym z powodu braku takiej promulgacji moc obowiązującą tymczasowo zachowają przepisy, co do których Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że naruszają one normy konstytucyjne, w tym również prawa konstytucyjne obywateli. Brak urzędowej publikacji orzeczenia Trybunału pozbawia konstytucyjnego prawa do wzruszenia ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego przez sąd lub organ administracji publicznej na podstawie przepisu uznanego mocą tego orzeczenia za niekonstytucyjny. Termin na wzruszenie rozstrzygnięcia w indywidualnej sprawie biegnie od momentu wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego, a to ma miejsce zasadniczo z chwilą jego ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

Zdaniem Sądu Okręgowego, w okolicznościach niniejszej sprawy nie ma żadnych podstaw do wzruszenia prawomocnej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 01.08.2022 r., którą obliczono emeryturę odwołującego się z zastosowaniem art. 25 ust 1b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj. podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejszono o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Zgodnie z art. 145a § 1 i 2 k.p.a. można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja. Skargę o wznowienie wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.

Natomiast zgodnie z art. 114 ust 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2024 r. poz. 1631) w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:

1) po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość;

2) decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;

3) dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;

4) decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie;

5) decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;

6) przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

Zatem pozostawanie art. 25 ust 1b ww. ustawy emerytalnej w systemie prawnym wyklucza uznanie ujawnienia nowych okoliczności z art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, czy uznanie błędu organu rentowego z art. 114 ust 1 pkt 6 ustawy.

Sąd I instancji nie widział też żadnych podstaw do korygowania treści obowiązującego prawa na podstawie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 04.06.2024 r., sygn. SK 140/20, i posiłkowania się zasadą bezpośredniego stosowania Konstytucji RP (art. 8 ust. 2 Konstytucji). W sprawie istnieją poważne wątpliwości czy wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 04.06.2024 r. jest wyrokiem ostatecznym zgodnie z art. 190 ust, 1 Konstytucji. W postanowieniu składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 13 grudnia 2023 r. wydanym w sprawie sygn. akt I KZP 5/23, stwierdzono jednoznacznie, że organ, w którego składzie zasiadają osoby powołane na miejsca wcześniej obsadzone, nie jest organem opisanym w Konstytucji jako Trybunał Konstytucyjny, a zatem wydane przez taki organ orzeczenia nie wywierają skutków o jakich mowa w art. 190 ust. 1 Konstytucji (podobnie postanowienie Sądu Najwyższego z 16 września 2021 r., sygn. akt I KZ 29/21).

Sąd wskazał, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 04.06.2024 r. został wydany w składzie: K. P. – przewodnicząca, J. P. - sprawozdawca, W. S., M. W. i A. Z.. Sprawozdawcą w sprawie SK 140/20 był J. P., który zajął miejsce w Trybunale Konstytucyjnym po zmarłym L. M., który z kolei został powołany na urząd sędziego na miejsce obsadzone już przez K. Ś.. Na sprzeczny z prawem wybór osób na sędziów Trybunału Konstytucyjnego, na miejsca już wcześniej zajęte, wskazano także w wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) z 7 maja 2021 r. w sprawie 4907/18, (...) przeciwko Polsce. ETPCz orzekł, że rozstrzygnięcie sprawy przez skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego z udziałem osoby wybranej na miejsce już zajęte narusza art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (EKPC), ponieważ taki organ nie spełnia wymogu "sądu ustanowionego ustawą". Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że wprawdzie Trybunał Konstytucyjny w sprawie P 7/20 (postanowienie z 15 czerwca 2021 r., OTK-A 2021, poz. 30) uznał ten wyrok za nieistniejący (sententia non existens), podkreślił jednak, że wydając powołane orzeczenie organ ten działał bez żadnego trybu formalnoprawnego, w którym mógłby stwierdzić taki stan prawny, a ponadto, pominął okoliczność, iż w ramach standardu z art. 6 ust. 1 Konwencji, jako sądy ustanowione ustawą mogą być oceniane trybunały konstytucyjne (por. P. Hofmański, A. Wróbel (w:) L. Garlicki (red.), Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Tom I. Komentarz do artykułów 1-8, Warszawa 2010, s. 271; A. Redelbach, Sądy a ochrona praw człowieka, Toruń 1999, s. 260 i n.). W postanowieniu składu siedmiu sędziów z 13 grudnia 2023 r. Sąd Najwyższy jednoznacznie stwierdził, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wydane z udziałem nieprawidłowo powołanego sędziego nie wywołuje skutków z art. 190 Konstytucji. Jak wskazał nie można akceptować takiego orzeczenia, które zapadło jako następstwo stanu naruszenia Konstytucji RP, albowiem gdyby takie orzeczenie było uznane za obowiązujące, to Sąd Najwyższy akceptowałby istnienie deliktu konstytucyjnego oraz uznawał skuteczność orzeczenia, które zmierzało do ochrony stanu wywołanego takim deliktem, co można byłoby określić jako ochrona "paserstwa konstytucyjnego". Jednocześnie Sąd orzekający w niniejszej sprawie podkreśla, że nie jest rzeczą sądów powszechnych poszukiwanie spektakularnych rozwiązań zmierzających do wznowienia postępowań zakończonych prawomocnymi orzeczeniami czy decyzjami. Za ewentualne szkody wywołanie działaniami/zaniechaniami władzy publicznej naruszającymi prawo ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa na podstawie art. 417 k.c. i 417 ¹ k.c.

Reasumując w odniesieniu do odwołującego się nie ma żadnych podstaw – zdaniem Sądu- do ingerencji w obliczenie emerytury w wieku powszechnym, czy to na podstawie art. 145a k.p.a., czy też przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W opisanych okolicznościach Sąd ocenił, że zaskarżona decyzja organu rentowego odpowiada prawu.

Mając powyższe na uwadze Sąd, na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie.

Z uwagi na wynik postępowania, w którym nie uwzględniono żądania odwołującego się, mając za podstawę art. 98 i 99 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1935), Sąd zasądził od J. Z. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego 180 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o kosztach do dnia zapłaty.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pełnomocnik wnioskodawcy, skarżąc wyrok w całości rozstrzygnięciu zarzucił:

1. naruszenie art. 190 ust. 4 Konstytucji RP w zw. z art. 114 ust. 1 pkt 6) ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251, zwana dalej „ustawa emerytalna") poprzez ich niezastosowanie, w sytuacji gdy w orzecznictwie uznaje się, iż wydanie przez Trybunał Konstytucyjny wyroku stwierdzającego niekonstytucyjność przepisu, który był podstawą ustalenia emerytury w zaniżonej wysokości, stanowi okoliczność mającą wpływ na prawo do świadczenia i uzasadnia działanie w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości emerytury z pominięciem takiego niekonstytucyjnego unormowania, a decyzja organu rentowego wydana na podstawie takiej normy prawnej jest obiektywnie błędna;

2. naruszenie art. 190 ust. 4 Konstytucji RP w zw. z art. 114 ust. 1 pkt 1) ustawy emerytalnej poprzez ich niezastosowanie, w sytuacji gdy w orzecznictwie uznaje się, iż nieuwzględnienie przez organ rentowy obowiązującego standardu konstytucyjnego, potwierdzonego wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, stanowi nową okoliczność, istniejącą przed wydaniem decyzji ustalającej emeryturę, która miała wpływ na wysokość emerytury;

3. naruszenie art. 190 ust. 4 Konstytucji RP w zw. z art. 133 ust. 1 pkt 2) ustawy emerytalnej w zw. z art. 2a ust. 1 i ust. 2 pkt 3) i 4) ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez ich niezastosowanie, w sytuacji gdy przyznanie niższych świadczeń Odwołującemu było następstwem błędu organu rentowego polegającego na oparciu decyzji o przyznaniu emerytury o niekonstytucyjną regulację, tj. o art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalnej, a nadto powoduje utrzymywanie niekonstytucyjnego stanu rzeczy poprzez brak restytucji pełnych praw ubezpieczonego (Odwołującego) oraz prowadzi do nierówności pomiędzy ubezpieczonymi objętymi regulacją art. 194j ustawy emerytalnej a Odwołującym;

4. naruszenie art. 190 ust. 4 Konstytucji RP w zw. z art. 194j ustawy emerytalnej (per analogiam) w zw. z art. 2a ust. 1 i ust. 2 pkt 3) i 4) ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez ich niezastosowanie, w sytuacji gdy przyznanie niższych świadczeń Odwołującemu stanowi naruszenie zasady niedyskryminacji oraz powoduje utrzymywanie niekonstytucyjnego stanu rzeczy poprzez brak restytucji pełnych praw ubezpieczonego (Odwołującego) oraz prowadzi do nierówności pomiędzy ubezpieczonymi objętymi regulacją art. 194j ustawy emerytalnej a Odwołującym;

5. naruszenie art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w zw. z art. 67 ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 2 Konstytucji RP w zw. z art. 8 ust. 2 Konstytucji RP poprzez zastosowanie art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalnej, w sytuacji gdy Sąd I Instancji oraz Organ powinny pominąć ten przepis z uwagi na jego niekonstytucyjność;

6. naruszenie art. 67 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji RP, tj. konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela obejmujących ochronę prawa do zabezpieczenia społecznego w związku z zasadą zaufania obywatela do państwa i prawa (naruszenie standardu konstytucyjnego);

7. naruszenie art. 2 Konstytucji RP, tj. zasady bezpieczeństwa prawnego poprzez naruszenie bezpieczeństwa prawnego Odwołującego w związku z pozbawieniem Odwołującego możliwości prognozowanie własnych działań, tj. podjęcia decyzji o przejściu na wcześniejszą emeryturę, z którą to decyzją będzie się wiązać pomniejszenie wysokości emerytury w wieku powszechnym (naruszenie standardu konstytucyjnego);

8. naruszenie art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, tj. zasady równości wobec prawa i niedyskryminacji poprzez zastosowanie wobec Odwołującego mechanizmu potrąceniowego opisanego w art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalnej, w sytuacji, gdy w systemie ubezpieczeń społecznych obecnie istnieją regulacje, które w obrębie tej samej kategorii, tj. świadczeń emerytalnych, nie przewidują konieczności stosowania mechanizmu potrąceniowego, takiego jak opisany w art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalnej, a regulacjami tymi są art. 26c ust. 2, art. 194i oraz art. 194j ust. 1 ustawy emerytalnej (naruszenie standardu konstytucyjnego).

Mając na uwadze powyższe zarzuty, pełnomocnik skarżącego wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji poprzez nakazanie Organowi ponownego obliczenia wysokości emerytury w wieku powszechnym, a przy obliczaniu jej wysokości pominięcie przez Organ art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej od dnia, od którego mogłaby być podjęta wypłata emerytury przyznanej na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej wraz z prawem do wyrównania stanowiącego różnicę między sumą kwot emerytur, jakie przysługiwałyby w okresie od dnia, od którego mogłaby być podjęta wypłata emerytury przyznanej na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej, do dnia wydania decyzji o ponownym obliczeniu emerytury, z uwzględnieniem ich waloryzacji, a sumą kwot wypłaconych w tym okresie; stwierdzenie podstaw do ustalenia odpowiedzialności Organu za nie wydanie decyzji w terminie ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji oraz o zasądzenie od Organu na rzecz Odwołującego kosztów procesu z uwzględnieniem kosztów postępowania apelacyjnego.

Pełnomocnik organu rentowego wnosił o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna, w rezultacie doprowadziła do zmiany zaskarżonego wyroku i poprzedzającej ten wyrok decyzji organu rentowego dotyczącej ustalenia wysokości emerytury ubezpieczonego.

Bezspornym w sprawie jest to, iż J. Z. urodził się (...) Powszechny wiek emerytalny osiągnął (...) Od dnia 01.10.2007 r. ma przyznaną emeryturę w wieku obniżonym, zaś od 01.08.2022 r. ma przyznaną emeryturę w wieku powszechnym. Emerytura w wieku powszechnym została przyznana po wprowadzeniu art. 25 ust 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych tj. podstawa obliczenia emerytury została pomniejszona o kwoty wcześniej pobieranych emerytur. W dniu 25.09.2024 r. J. Z. wystąpił do organu rentowego z wnioskiem o przeliczenie emerytury zgodnej z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. wydanym w sprawie SK 140/20 i stosowne wyrównanie świadczenia.

Przedmiotem postępowania sądowego toczącego się na skutek odwołania od decyzji organu rentowego może być tylko to co było przedmiotem zaskarżonej decyzji. W niniejszej sprawie oznacza to, że zakres postępowania wyznacza decyzja ZUS z dnia 29 października 2024 r. odmawiająca wznowienia postępowania w związku z wyrokiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r., sygn. SK 140/20, w którym stwierdzono, że art. 25 ust. 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r., jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

A zatem przedmiotem sporu w rozpoznawanej sprawie była kwestia prawna, dotycząca ustalenia zasadności przeliczenia emerytury powszechnej ubezpieczonego z pominięciem regulacji zawartej w art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251), tj. bez pomniejszania podstawy wymiaru emerytury powszechnej o sumę kwot wcześniej pobranych emerytur wcześniejszych, a nadto czy przysługuje mu prawo do wypłaty wyrównania emerytury powszechnej.

Art. 25 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.), w brzmieniu obowiązującym w dacie złożenia przez J. Z. wniosku o wcześniejszą emeryturę, stanowił, że podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne z uwzględnieniem waloryzacji składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175, z zastrzeżeniem art.185.

Z dniem 1 stycznia 2013 r. do art. 25 ustawy wprowadzony został ust. 1b stanowiący, iż jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę na podstawie przepisów art. 26b, 46, 50, 50a, 50e, 184 lub art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (...), podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Ustawa zmieniająca ustawę o emeryturach i rentach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wprowadzająca ww. przepis została opublikowana w Dzienniku Ustaw z 6 czerwca 2012 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 637).

Sąd Najwyższy w motywach wyroku z 12 września 2017 r., II UK 381/16 (LEX nr 2376896) zauważył, że skorzystanie z przywileju przejścia i pobrania wcześniejszych emerytur na podstawie przepisów szczególnych dotyczących emerytur dla niektórych ubezpieczonych, uzasadnia i proporcjonalnie usprawiedliwia pomniejszenie podstawy wymiaru emerytury ustalonej na podstawie art. 24 ust. 1 i następnych ustawy emerytalnej o sumy poprzednio pobranych wcześniejszych emerytur, przy zastosowaniu mechanizmu ustalania wysokości świadczeń emerytalnych w zależności od proporcjonalnego prognozowanego "średniego trwania życia" osoby uprawnionej, ponieważ osobom uprawnionym do takich samych rodzajowo świadczeń powinna przysługiwać emerytura ustalana według takich samych (równych) zasad obliczania jej wysokości bez względu na datę złożenia wniosku emerytalnego. Także w doktrynie podkreśla się, że brak odliczenia pobranych emerytur uprzywilejowywałby tę kategorię ubezpieczonych, nadużywając solidarności w relacjach między członkami wspólnoty ryzyka, w nieuzasadniony sposób uszczuplając przychody Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz stanowi nadużycie solidarności w relacjach między członkami wspólnoty ryzyka, gdyż nałożono by na nią obowiązek sfinansowania wypłaty tej części emerytury w wieku powszechnym, która nie znajduje pokrycia we wcześniej wniesionym (zaewidencjonowanym), lecz wydanym (to jest pomniejszonym o kwoty pobranych emerytur) wkładzie ubezpieczonego stanowiącym zasadniczy element podstawy obliczenia emerytury (zob. glosę K. Antonowa do przywołanej wyżej uchwały Sądu Najwyższego III UZP 6/17, OSP 2019 Nr 1, poz. 5).

Należy zaakcentować, że możliwość ingerencji ustawodawcy w prawa podmiotowe podlega ograniczeniom wynikającym z określonych standardów. Granicę dopuszczalności ingerencji ustawodawcy w prawa podmiotowe wyznacza wymaganie, aby wprowadzane modyfikacje nie były dla jednostki zaskakujące i nie miały charakteru arbitralnego (zob. między innymi wyroki Trybunału Konstytucyjnego z 19 listopada 2008 r., Kp 2/08, OTK-A 2008 Nr 9, poz. 157, cz. III, pkt 5.2; z 8 grudnia 2011 r., P 31/10, OTK-A 2011 Nr 10, poz. 114, cz. III, pkt 5.3; z 28 lutego 2012 r., K 5/11, OTK-A 2012 Nr 2, poz. 16, cz. III, pkt 4.1; z 13 czerwca 2013 r., K 17/11, OTK-A 2013 Nr 5, poz. 58, cz. III, pkt 7.1). Innymi słowy, konieczne jest, aby zastosowane zostały procedury umożliwiające zainteresowanym dostosowanie się do zaistniałej sytuacji i odpowiednie rozporządzenie swoimi prawami (zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 15 września 1998 r. K 10/98, OTK 1998 Nr 5, poz. 64). W tym kontekście Trybunał wielokrotnie wypowiadał się na temat wymagań, jakie Konstytucja narzuca wprowadzaniu w życie nowych przepisów, w tym także intertemporalnych, w zakresie, w jakim zawierają one rozwiązania mniej korzystne dla ich adresatów. Zmiana obowiązującego prawa, która pociąga za sobą niekorzystne skutki dla sytuacji prawnej podmiotów, powinna być dokonywana zasadniczo z zastosowaniem techniki przepisów przejściowych, a co najmniej odpowiedniej vacatio legis. Sytuacja prawna osób dotkniętych nową regulacją powinna być poddana takim przepisom przejściowym, by mogły mieć one czas na dokończenie przedsięwzięć podjętych na podstawie wcześniejszej regulacji w przeświadczeniu, że będzie ona miała charakter stabilny. Zasada zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa nakazuje ustawodawcy należyte zabezpieczenie "interesów w toku", a zwłaszcza należytą realizację uprawnień nabytych na podstawie poprzednich przepisów (tak między innymi: orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 2 marca 1993 r., K 9/92, OTK 1993, cz. I, poz. 6; z 15 lipca 1996 r., K 5/96, OTK 1996 Nr 4, poz. 30 oraz wyrok z 24 października 2000 r., SK 7/00, OTK 2000 Nr 7, poz. 256) - zob. uchwała SN z 28 listopada 2019 r., III UZP 5/19, OSNP 2020, nr 6, poz. 57 i cytowane tam orzecznictwo).

Skutkiem wydania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. SK 140/20 jest prawo wznowienia postępowania z mocy art. 190 ust. 4 Konstytucji. Przepis ten otwiera drogę do sanacji sytuacji prawnych, w których zastosowanie art. 25 ust. 1b ustawy wywołało konsekwencje zakwestionowane przez Trybunał. Będzie zatem stosował się do tych osób, które przed 6 czerwca 2012 r. zdecydowały się skorzystać z tzw. wcześniejszej emerytury. Jednocześnie Trybunał podkreślił, że niniejszy wyrok wpłynie wyłącznie na sytuację osób, które nie nabyły prawa do emerytury wynikającej z osiągnięcia wieku emerytalnego przed 1 stycznia 2013 r. Tylko w ich wypadku doszło bowiem do niekonstytucyjnego zastosowania skarżonej normy prawnej, co było związane z ich nieświadomością co do skutku podjętej decyzji. W pozostałych wypadkach zaś uposażeni mieli świadomość zmian oraz możliwość uniknięcia ich konsekwencji, co zauważył Sąd Najwyższy w uchwale o sygn. akt III UZP 5/19, i co przekłada się na brak stosowalności niniejszego wyroku w stosunku do tych osób (zob. wyrok TK z 4 czerwca 2024 r., SK 140/20, OTK-A 2024, nr 67).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, niezależnie od tego, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego SK 140/20 nie został opublikowany i niezależnie od składu orzekającego, rozumowanie przeprowadzone w uzasadnieniu tego wyroku, jak też w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019 r. w sprawie P 20/16 pozwala na przeprowadzenie prokonstytucyjnej wykładni przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS i zakresu stosowania art. 25 ust. 1b w stosunku do osób, które skorzystały z wcześniejszej emerytury przed 6 czerwca 2012 r.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, wniosek J. Z. (urodzonego (...)) z dnia 25.09.2024 r. nie powinien być traktowany jako żądanie wznowienia postępowania w następstwie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. SK 140/20, lecz jako wniosek o ustalenie wysokości emerytury z uwzględnieniem argumentacji przedstawionej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, na podstawie art. 114 ustawy emerytalnej.

Z orzeczeń w sprawach P 20/16 i SK 140/20 wynika, że ubezpieczeni, którzy zdecydowali się na korzystanie z wcześniejszej emerytury, w szczególności ci którzy złożyli wnioski przed 6 czerwca 2012 r. nie mieli - w momencie podejmowania tej decyzji na podstawie obowiązującego wówczas stanu prawnego – możliwości oceny swojej sytuacji prawnej według reguł wynikających z art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. Nie mieli możliwości oceny skutków prawnych, jakie może ona wywoływać w sferze ich przyszłych uprawnień z tytułu emerytury powszechnej. Nie dano im możliwości przeprowadzenia rozumowania, z którego mogłoby wynikać, że przejście na emeryturę jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego będzie wiązało się z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia. Z takimi konsekwencjami mogły się liczyć osoby, które decydowały się na skorzystanie z prawa do wcześniejszej emerytury po ogłoszeniu ustawy nowelizującej. Dopiero od tego momentu osoby ubezpieczone mogły zapoznać się z nowymi regulacjami i podjąć świadomą decyzję, dysponując wiedzą co do jej ujemnych skutków w sferze wymiaru przyszłego świadczenia emerytalnego po osiągnięciu przewidzianego w ustawie wieku. Należy mieć przy tym na uwadze, że zgodnie z art. 116 ust. 2 ustawy emerytalnej, cofnięcie wniosku o przyznanie świadczenia jest dopuszczalne tylko do czasu uprawomocnienia się decyzji o jego przyznaniu. Nie było zatem możliwości, aby osoby, które zostały ,,zaskoczone" wprowadzanymi zmianami w trakcie pobierania świadczenia, podjęły skuteczną interwencję w celu ochrony swoich interesów. Zmiana ta nastąpiła w momencie, w którym ubezpieczony nie mógł już podjąć żadnych kroków zapobiegających wystąpieniu skutków, których nie mógł się spodziewać, korzystając z jednego ze świadczeń wymienionych w art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. Nie budzi przy tym wątpliwości, że mechanizm pozwalający na dalsze korzystanie z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę został wprowadzony przez ustawodawcę dla złagodzenia zmiany pomiędzy dwoma systemami emerytalnymi.

Uprawnione jest zatem w ramach zgłoszonego przez odwołującego się wniosku o przeliczenie emerytury, dokonanie prokonstytucyjnej wykładni przepisów emerytalnych według standardów konstytucyjnych. Nieuwzględnienie tych standardów daje podstawę do zastosowania uproszczonego wznowienia, przewidzianego w art. 114 ustawy emerytalnej, które w przypadku skutku na korzyść ubezpieczonego nie jest limitowane czasowo - art. 114 ust. 1f ustawy emerytalnej.

Sąd Apelacyjny podziela pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego - Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 29 października 2020 r. III UZP 4/20, iż w przypadku niewykonywania przez ustawodawcę wyroku Trybunału Konstytucyjnego działającego jako sąd ustanowiony zgodnie z ustawą, niezależny i niezawisły, podstawę prawną wzruszenia przez organ rentowy na korzyść ubezpieczonego prawomocnej decyzji ustalającej wysokość świadczenia stanowi art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, gdy nie jest możliwe uchylenie decyzji organu rentowego z przyczyny określonej w art. 145a k.p.a. z powodu upływu terminu, o którym mowa w art. 146 k.p.a. Nową okolicznością istniejącą przed wydaniem wzruszanej decyzji organu rentowego (art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) jest nieuwzględnienie przez organ rentowy obowiązującego standardu konstytucyjnego potwierdzonego późniejszym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego w składzie zgodnym z przepisami prawa (opubl. OSNP 2021/6/71).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, mechanizm przewidziany art. 114 ustawy emerytalnej ma doprowadzić do zgodności z prawem wysokości renty lub emerytury w sytuacji kiedy błąd popełni organ rentowy czy ubezpieczony, a nawet w sytuacji kiedy nie popełniono błędu, a ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. Ustalenie na podstawie orzeczenia Trybunału, że wydanie decyzji określającej sposób wyliczenia emerytury było nieprawidłowe jest nową okolicznością. Ten nieprawidłowy sposób istniał już w chwili wydawania poprzedniej decyzji, gdyż niekonstytucyjność takiej interpretacji istniała od początku, jedynie ujawnienie tej okoliczności nastąpiło dopiero na skutek wydania orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny. Dopuszczalność stosowania tzw. "rozproszonej kontroli konstytucyjnej" przez sądy ma miejsce w sytuacjach oczywistych, tj. wówczas, gdy w przeszłości Trybunał Konstytucyjny orzekał już o normie analogicznej do normy, która ma być zastosowana w danej sprawie, albo w przypadku powtórzenia niekonstytucyjnej normy przez ustawodawcę (tak Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 20 lipca 2021 r. (...), LEX nr 3232398, podobnie Sąd Najwyższy w wyrokach z 17 marca 2016 r., V CSK 377/15, z 20 lutego 2018 r., V CSK 230/17 i z 27 listopada 2019 r., II CSK 493/18).

Z podobną sytuacją jak wyżej opisaną mamy do czynienia w niniejszej sprawie. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. SK 140/20 jest bowiem już drugim wyrokiem, w którym orzeczona została niekonstytucyjność przepisu art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. Pierwszy wyrok, zapadł w dniu 6 marca 2019 r. w sprawie o sygn. akt P 20/16. W wyroku tym Trybunał stwierdził, że art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1270 oraz z 2019 r. poz. 39), w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017 r., w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w (...) r. kobiet, które przed 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zastosowanie tego mechanizmu w odniesieniu do ubezpieczonej, której dotyczyła sprawa tocząca się przed pytającym sądem, spowodowało ustalenie emerytury powszechnej w wysokości niższej niż pobierana przez nią wcześniejsza emerytura.

Podzielić należy stanowisko doktryny i „zauważyć, że wzruszalność decyzji rentowych polega przede wszystkim na niwelowaniu tzw. wad materialnoprawnych, czyli uchybień organu rentowego w zakresie rozstrzygania o faktach warunkujących nabycie prawa do emerytur i rent albo zaniedbań samych ubezpieczonych wywołanych nieporadnością w dokumentowaniu prawa do świadczeń lub niedostateczną znajomością warunków, od spełnienia których zależy przyznanie uprawnień ubezpieczeniowych. Wskazana powyżej specyfika tej instytucji - a także wzgląd na socjalne przeznaczenie emerytur (rent) i gospodarowanie środkami publicznymi - uzasadnia przyznanie stronom stosunkowo szerokich uprawnień zarówno w celu kwestionowania błędnie ukształtowanego prawa do świadczenia, jak i ponownego ubiegania się o poprzednio nieprzyznane prawo” (Kamil Antonów. Komentarz do art.114 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. LEX). „Ujawnione okoliczności" to określone w przepisach prawa materialnego fakty warunkujące powstanie uprawnień ubezpieczeniowych (tj. przesłanki nabycia prawa do świadczeń) oraz uchybienia normom prawa materialnego lub/i procesowego wpływające na dokonanie ustaleń w sposób niezgodny z ukształtowaną ex lege sytuacją prawną zainteresowanego” (R. B., W. prawomocnych decyzji rentowych, s. 132, W. K. 2007 r.).

Zatem, zdaniem Sądu Apelacyjnego, dokonując wykładni prokonstytucyjnej art. 25 ust. 1 b ustawy o emeryturach i rentach z FUS, należy przyjąć, że nie może on mieć zastosowania w sytuacji faktycznej ubezpieczonego J. Z.. Ocena konstytucyjności prawa sprawowana przez sądy w ramach bezpośredniego stosowania Konstytucji RP służy nie tylko zapewnieniu zgodności orzeczeń z Konstytucją, a w konsekwencji zapewnieniu wydania orzeczenia słusznego, sprawiedliwego i realizującego konstytucyjną aksjologię i wartości, ale także przyspieszeniu postępowania. Kontrola rozproszona stwarza także możliwość interpretacji Konstytucji oraz ustaw z uwzględnieniem szerokiego spektrum wiedzy specjalistycznej sądów w poszczególnych działach prawa, a tym samym poszerza perspektywę rozumienia Konstytucji.

Wobec powyższych rozważań za niezasadne uznać należy stanowisko Sądu pierwszej instancji, jakoby niemożliwym miało być wyeliminowanie w stosunku do wnioskodawcy niekonstytucyjnego przepisu art. 25 ust. 1b u.e.r.f.u.s. i tym samym brak podstaw do uwzględnienia odwołania.

Wnioskodawca, który zdecydował się przejść na wcześniejszą emeryturę, nie miał - w momencie podejmowania tej decyzji na podstawie obowiązującego wówczas stanu prawnego - świadomości co do skutków prawnych, jakie może ona wywoływać w sferze jego przyszłych uprawnień z tytułu emerytury powszechnej. Nie mógł przewidzieć, że przejście na emeryturę jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, będzie wiązało się z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia. Nie spodziewał się, że fakt wypłacania świadczeń emerytalnych wpłynie na sposób ustalania wysokości jego świadczenia w ramach emerytury powszechnej.

Wskazać należy, że w Polsce do 31 grudnia 2012 r. obowiązywał zróżnicowany wiek emerytalny, w zależności od płci ubezpieczonego wynoszący 65 lat dla mężczyzn, 60 lat dla kobiet. Od 1 stycznia 2013 r. zgodnie z ustawą z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2012 r. poz. 637), obowiązywał nowy wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn. Na podstawie tej ustawy następowało stopniowe podwyższanie i zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn do 67 lat. Obecnie ustawodawca ponownie powrócił do modelu obowiązującego do 31 grudnia 2012 r. Artykuł 24 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych został zmieniony przez art. 1 pkt 5 lit. a ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2017 r. poz. 38). Tym samym od 1 października 2017 r. warunkiem uzyskania przez mężczyznę prawa do emerytury jest osiągnięcie wieku 65 lat, a przez kobietę wieku 60 lat. J. Z. powszechny wiek emerytalny osiągnął w dniu 16.02.2022 r.

Uznać należało, że w przypadku wnioskodawcy - który nabył prawo do wcześniejszej emerytury w 2007 r., a zatem jeszcze przed dodaniem do ustawy emerytalnej przepisu art. 25 ust. 1b, natomiast prawo do emerytury powszechnej nabył po 1 stycznia 2013 r., a zatem już po dodaniu do tej ustawy przepisu art. 25 ust. 1b - występują podstawy do odmowy zastosowania tego ostatniego przepisu jako niezgodnego z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Konsekwencją powyższego jest przyznanie J. Z. prawa do przeliczenia emerytury powszechnej z pominięciem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, jednak tylko za okres do 16.02.2022 r. Podkreślić należy, że prawo do emerytury powstaje z mocy prawa z dniem spełnienia wszystkich przesłanek wymaganych do jego nabycia, ale niezbędne jest także potwierdzenie tego prawa w celu uruchomienia wypłaty ustalonego świadczenia w określonej wysokości, które wymaga złożenia stosownego wniosku i jego rozpoznania w stanie prawnym adekwatnym dla jego oceny (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2017 r., III UZP 6/17, OSNP 2018 Nr 3, poz. 34). Czym innym jest zatem prawo do emerytury a czym innym jej wypłata. Analizując powyższe w kontekście rozważań dotyczących naruszenia art. 2 Konstytucji w zakresie sposobu obliczenia emerytury powszechnej wnioskodawcy uznać należy, że ochrona konstytucyjna nie może trwać po spełnieniu przez niego przesłanek nabycia prawa do emerytury powszechnej tj. po 16.02.2022 r., bowiem w tym czasie ponad 9 lat po dodaniu do ustawy emerytalnej art. 25 ust. 1b – powinien mieć już świadomość istnienia tego uregulowania i jego konsekwencji dla wysokości emerytury powszechnej osób takich jak on, tj. pobierających emeryturę wcześniejszą. Powinien wiedzieć, że dalsze pobieranie emerytury wcześniejszej zmniejszy jego emeryturę powszechną. Od 16 lutego 2022 r. wnioskodawca należy już do grona wszystkich innych ubezpieczonych, którzy np. rozpoczęli pobieranie emerytury wcześniejszej po 1 stycznia 2013 r., a następnie wystąpili z wnioskiem o emeryturę powszechną, od której podstawy odliczono im pobrane wcześniej kwoty emerytur wcześniejszych na podstawie art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej.

Podsumowując, skoro J. Z. nabył abstrakcyjnie prawo do emerytury w wieku powszechnym 16 lutego 2022 r. a w chwili przejścia na emeryturę w wieku obniżonym nie mógł spodziewać się tego, że decyzja ta spowoduje obniżenie jego świadczenia powszechnego, to art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej należy rozumieć i stosować w taki sposób, że potrąceniu podlegają wyłącznie kwoty emerytury w wieku obniżonym wypłacone po osiągnięciu przez wnioskodawcę w wieku uprawniającym do nabycia emerytury w wieku powszechnym (tak Sąd Najwyższy w wyrokach z 6 maja 2021 r. 52/21, Lex nr 3252696 oraz z 18 stycznia 2022 r. 98/21 Lex nr 3352121).

Reasumując omawiana regulacja niewątpliwie doprowadziła do sytuacji, w której każda osoba, która złożyła wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w art. 25 ust. 1b ustawy przed dniem 6 czerwca 2012 r., a więc przed datą opublikowania ustawy nowelizującej nie tylko została zaskoczona pomniejszeniem świadczenia emerytalnego, a także nie miała możliwości - przewidzieć konsekwencji, jakie na mocy nowo wprowadzonych przepisów wiązały się ze skorzystaniem z prawa do wcześniejszego świadczenia co jest sprzeczne z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji, czyli z zasadą zaufania do państwa i stanowionego przez niego prawa do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego w momencie stosowania go przez organ rentowy. Powyższej sytuacji nie zmienia fakt, że wyrok Trybunału nie został opublikowany w Dzienniku Ustaw do dnia wydania orzeczenia w sprawie. Zaniechanie władzy wykonawczej w publikacji przedmiotowego orzeczenia nie może wpływać na brak możliwości jego zastosowania.

W konsekwencji Zakład Ubezpieczeń Społecznych zobligowany będzie do wydania stosownej decyzji, rozważając również okoliczności, że obowiązek organu rentowego ponownego ustalenia wysokości świadczenia jest wynikiem zaistnienia przesłanki z art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej, przeliczenie winno nastąpić z uwzględnieniem regulacji z art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej. Jest to istotne zwłaszcza w kontekście żądania wyrównania świadczenia.

Zgodnie z tym przepisem, w razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości, przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, o którym mowa w pkt 1, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego.

Z tego też względu Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję ZUS na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. – o czym orzeczono w punkcie I wyroku.

Zasadą rozstrzygania o kosztach procesu, zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c., jest że strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata (radcę prawnego) zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata (radcę prawnego), koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony (art. 98 § 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c.).

Wyjątek od tej zasady stanowi przepis art. 102 k.p.c. Stosownie do jego treści, w przypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

W przepisie tym mowa jest o szczególnych okolicznościach. Kryteria pomocnicze przy rozstrzyganiu o istnieniu, czy też o nieistnieniu przesłanek zastosowania zasady słuszności wskazane zostały w licznych orzeczeniach Sądu Najwyższego. Do przypadków „szczególnie uzasadnionych” należą zarówno okoliczności związane z przebiegiem procesu, do których zalicza się sytuacje związane z przebiegiem procesu, do których zalicza się sytuacje wynikające z charakteru żądania, jego znaczenia dla strony, subiektywne przekonanie strony o zasadności żądania itp., jak również leżące poza procesem, m.in. sytuacja majątkowa i rodzinna strony (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 23 sierpnia 2012 r., II CZ 93/12, LEX nr 1219500).

Ponadto, w utrwalonym orzecznictwie przyjmuje się stosowanie art. 102 k.p.c., gdy sprawa ma wątpliwy i dyskusyjny charakter (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 27 kwietnia 1971 r., I PZ 17/71, LEX nr 12219); dochodzone roszczenie powoda wynika z niejasno sformułowanych przepisów (wyrok Sądu Najwyższego z 6 grudnia 1973 r., I PR 456/73, LEX nr 12290).

Stosowanie art. 102 k.p.c. opiera się na dyskrecjonalnej władzy sędziego i zasadniczo uwzględnia poczucie sprawiedliwości i zasady słuszności (zob. postanowienia SN: z 15.03.2013 r., V CZ 89/12, LEX nr 1331384; z 17.04.2013 r., V CZ 124/12, LEX nr 1341727; z 17.04.2013 r., V CZ 130/12, LEX nr 1341731; z 17.04.2013 r., V CZ 132/12, LEX nr 1341732; z 18.04.2013 r., III CZ 75/12, LEX nr 1353220). Sposób skorzystania z art. 102 k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu rozpoznającego sprawę i do jego oceny należy przesądzenie, czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek, który uzasadnia odstąpienie, a jeśli tak, to w jakim zakresie, od generalnej zasady obciążania kosztami procesu strony przegrywającej spór. Dokonując tej oceny sąd orzekający winien kierować się własnym poczuciem sprawiedliwości, a podważenie oceny tego sądu wymaga wykazania że jest ona wadliwa (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 22 lutego 2011 r., II PZ 1/11, LEX nr 852550).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, w rozpoznawanej sprawie zachodził szczególnie uzasadniony przypadek, który dawał podstawy do nieobciążania organu rentowego kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego za postępowanie pierwszoinstancyjne i drugoinstancyjne.

Sąd Apelacyjnie „szczególny przypadek” w rozumieniu art. 102 k.p.c. upatruje w szczególnym i nietypowym charakterze sprawy. Zauważyć należy, iż w orzecznictwie sądów powszechnych w Polsce występując rozbieżności odnośnie tego, czy zachodzą podstawy do przeliczenia emerytury powszechnej ubezpieczonych z pominięciem regulacji zawartej w art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251, ze zm.), tj. bez pomniejszania podstawy wymiaru emerytury powszechnej o sumę kwot wcześniej pobranych emerytur wcześniejszych, a nadto, czy wnioskodawcom przysługuje prawo do wypłaty wyrównania emerytury powszechnej.

Zaznaczyć należy, iż spór w rozpoznawanej sprawie miał charakter prawny. Biorąc pod uwagę nietypowy, problematyczny charakter sprawy, w której ostatecznie decydująca dla rozstrzygnięcia okazała się przyjęta przez Sąd wykładnia skomplikowanych regulacji, niejednolitość orzecznictwa w tożsamych sprawach dawało podstawy do zastosowania art. 102 k.p.c.

Mając na uwadze powyższe o kosztach orzeczono jak w punkcie II wyroku.