Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 sierpnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący	: sędzia	Małgorzata Szostak-Szydłowska
Protokolant	:	Marta Kaliszczyk

po rozpoznaniu w dniu 28 sierpnia 2024 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa K. S. i D. S.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

o zapłatę i ustalenie

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie

z dnia 29 marca 2023 r., sygn. akt I C 184/22

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach II. i III. w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 81.850,03 zł (osiemdziesiąt jeden tysięcy osiemset pięćdziesiąt 3/100 złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 29 marca 2023 r. do dnia zapłaty i oddala powództwo
o zapłatę w pozostałej części;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 4.050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia zasądzającego te koszty do dnia zapłaty.

(...)

Sygn. akt: I ACa 1194/23

UZASADNIENIE

Powodowie K. S. i D. S., w pozwie skierowanym przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. w W., ostatecznie wnieśli o ustalenie, że nie istnieje stosunek prawny kredytu wynikający z umowy kredytu mieszkaniowego (...) nr (...) z 12 sierpnia 2008 r., zawartej między nimi a pozwanym oraz o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 195.859,77 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 161.956,86 zł od dnia 07 lutego 2020 r. do dnia zapłaty i od kwoty 33.902,91 zł od dnia kolejnego po dniu doręczenia stronie pozwanej odpisu pisma z dnia 02 grudnia 2021 r., a także zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. Ewentualnie, w przypadku nieuwzględnienia powyższych żądań, w wyniku przyjęcia przez Sąd, że strony pozostają związane stosunkiem prawnym umowy, wnieśli o zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz kwoty 88.723,28 zł tytułem zwrotu nienależnie pobranych przez pozwanego rat kapitałowo-odsetkowych wynikających z umowy w wyższej wysokości, niż rzeczywiście powodowie powinni spłacić w okresie od dnia 01 października 2008 r. do dnia 02 listopada 2021 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi: od kwoty 65.926,17 zł od dnia 07 lutego 2020 r. do dnia zapłaty i od kwoty 22.797,11 zł od dnia kolejnego po dniu doręczenia stronie pozwanej odpisu pisma z dnia 02 grudnia 2021 r.

Pozwany (...) Bank (...) S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powodów na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Wyrokiem z 29 marca 2023 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie: ustalił, że pomiędzy stronami nie istnieje stosunek prawny umowy kredytu nr (...) z 12 sierpnia 2008 r. (pkt I); zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 195.859,77 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 29 marca 2023 r. do dnia zapłaty (pkt II); w pozostałym zakresie oddalił powództwo główne (pkt III); zasądził od pozwanego na rzecz powodów 7.434 zł tytułem kosztów procesu, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty (pkt IV); zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 474 zł tytułem kosztów wywołanych próbą ugodową (pkt V); nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sąd Okręgowy w Olsztynie kwotę 413,37 zł tytułem kosztów sądowych (pkt VI).

Sąd ten ustalił, że 30 lipca 2008 r. powodowie zawnioskowali w pozwanym Banku o udzielenie kredytu mieszkaniowego na nabycie i remont lokalu mieszkalnego w kwocie 159.585,49 zł, w walucie (...). Jednocześnie oświadczyli, że poniosą ryzyko zmiany kursów walutowych. Powodowie zostali poinformowani, że w przypadku wzrostu kursów walut, podwyższeniu ulega zarówno rata spłaty i kwota zadłużenia, wyrażone w walucie polskiej. W przypadku wypłaty kredytu w walucie polskiej, kredyt miał być wypłacany po ustalanym przez Bank kursie kupna dla dewiz, w przypadku spłaty kredytu w walucie polskiej, kredyt miał być spłacany po ustalanym przez Bank kursie sprzedaży dla dewiz.

W dniu 12 sierpnia 2008 r. powodowie zawali z pozwanym umowę kredytu mieszkaniowego (...) nr (...), na podstawie której Bank udzielił im kredytu w kwocie 82.751,10 CHF, na nabycie i remont lokalu mieszkalnego (§ 2 ust. 1 i 2 (...)). Umowa składała się z części szczegółowej umowy ( (...)) oraz z części ogólnej umowy ( (...)).

Wypłata kredytu lub pierwszej transzy miała nastąpić w terminie 12 miesięcy od dnia zawarcia umowy (§ 6 ust. 1 (...)), po spełnieniu warunków opisanych w § 6 ust. 4 umowy.

Oprocentowanie kredytu było zmienne i stanowiło sumę zmiennej stopy procentowej LIBOR 3M dla (...) oraz stałej marży Banku. Zasady ustalania oprocentowania określono w § 6 i 7 (...). W dniu zawarcia umowy kredytu, oprocentowanie wynosiło 5, (...).p. w skali roku, przy czym stawka referencyjna wynosiła 2, (...).p., a stała marża – 3,08 p.p. (§ 2 ust. 5, 6 i 8 (...)).

Kredytu udzielono na 360 miesięcy. Miał on być spłacany w ratach annuitetowych, płatnych do 1 dnia każdego miesiąca, do dnia 1 sierpnia 2038 r. Prowizja wyniosła 3,5% (§ 2 ust. 4, 5 i 8, § 3 ust. 1, § 7 ust 1 i 5 (...)).

Wypłata kredytu miała nastąpić według kursu kupna dla dewiz obowiązującego w (...) S.A. w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli kursów (§ 4 ust. 2 (...)). Wypłata kredytu w walucie wymienialnej mogła nastąpić w przypadku finansowania zobowiązań kredytobiorcy poza granicami RP oraz w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego, zaś w walucie polskiej w przypadku finansowania zobowiązań w RP (§ 4 ust. 1 pkt 1 i 2 (...)). Tabela kursów została opisana jako tabela (...) SA obowiązująca w chwili dokonywania przez (...) SA przeliczeń kursowych, dostępna w (...) S.A. oraz na stronie internetowej Banku (§ 1 ust. 1 pkt 14 (...)).

Spłata zadłużenia kredytobiorcy z tytułu kredytu i odsetek zgodnie z (...) mogła następować w drodze potrącenia przez (...) SA wierzytelności pieniężnych z tytułu udzielonego kredytu z wierzytelnościami pieniężnymi kredytobiorcy z tytułu środków pieniężnych prowadzonych na rachunku (...), rachunku walutowym, rachunku technicznym prowadzonym przez bank (§ 21 (...)), przy czym w przypadku dokonywania spłat zadłużenia z rachunku (...) środki z rachunku miały być pobierane w walucie polskiej, w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...) SA w dniu, o którym mowa w § 7 ust. 5 (...) według aktualnej Tabeli kursów. Natomiast w przypadku rachunku walutowego – środki z rachunku miały być pobierane w walucie innej niż waluta kredytu, w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursów kupna/sprzedaży dla dewiz obowiązujących w (...) SA według aktualnej Tabeli kursów. W przypadku dokonywania spłat zadłużenia z rachunku technicznego środki z rachunku miały być pobierane w walucie kredytu, w wysokości stanowiącej kwotę kredytu lub raty. Wpłaty dokonywane w walucie innej niż waluta kredytu, miały być przeliczane na walutę kredytu przy zastosowaniu kursów kupna/sprzedaży dla dewiz obowiązujących w (...) SA według aktualnej Tabeli kursów (§ 22 ust. 2 pkt 1, ust. 2 pkt 2 lit. b, ust. 3 (...)).

Środki pieniężne miały być pobierane z rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego powodów, prowadzonego w PLN (§ 8 ust 4 (...)).

Odesłania do kursów tabelowych zawarto także w § 32 ust. 1 (...) i § 36 ust. 1 pkt 1 i 2 (...) stanowiącym o przeliczeniu zadłużenia przeterminowanego; w § 39 (...) stanowiącym o przeliczeniu nadpłaty pozostałej po spłacie kredytu.

W zaświadczeniu z dnia 15 października 2019 r. pozwany bank wskazał, że środki z kredytu zostały wypłacone w dniu 13 sierpnia 2008 r. w łącznej wysokości 79.854,81 CHF, co po kursie 1,9808 stanowiło na ten dzień równowartość 158.176,41 PLN. Dodatkowo została pobrana prowizja za udzielenie kredytu w wysokości 2.896,29 CHF.

Z zaświadczenia z dnia 15 października 2019 r. wynika, że powodowie w okresie od dnia 1 października 2008 r. do 1 października 2019 r. wpłacili z tytułu kredytu łącznie 161.956,85 zł. Natomiast z zaświadczenia z dnia 9 listopada 2021 r. wynika, że w okresie od dnia 2 października 2019 r. do 2 listopada 2021 r. powodowie wpłacili z tytułu kredytu łącznie 33.902,92 zł.

W okresie od 1 października 2008 r. do dnia 2 listopada 2021 r. powodowie wpłacili łącznie na rzecz pozwanego kwotę 195.859,77 zł.

Powodowie potrzebowali środków finansowych na zakup i remont mieszkania. Nie mieli zdolności kredytowej na kredyt w walucie PLN, natomiast pośrednik banku zaproponował im kredyt powiązany z walutą (...). W kredytowanej nieruchomości nie była zarejestrowana ani prowadzona działalność gospodarcza. Środki z kredytu powodowie otrzymali w PLN i kredyt spłacają w PLN. Powodowie nie mieli wpływu na wysokość kursu waluty.

Po pouczeniu o możliwych konsekwencjach uznania umowy za nieważną, powodowie podtrzymali powództwo.

Powodowie złożyli w dniu 28 listopada 2019 r. do Sądu Rejonowego (...)wniosek o zawezwanie do próby ugodowej. W związku z niestawiennictwem strony pozwanej na posiedzeniu Sądu Rejonowego (...) w W., w dniu 6 lutego 2020, w sprawie o sygn. akt II Co 3693/19, do ugody nie doszło.

Stan faktyczny sprawy Sąd Okręgowy ustalił na podstawie niekwestionowanych przez strony dokumentów, a w szczególności: umowy kredytowej, wniosku kredytowego oraz zaświadczenia wystawionego przez pozwany Bank z historią spłat kredytu. Nadto oparł się na zeznaniach powodów oraz – w zakresie ogólnych procedur obowiązujących w Banku – zeznaniach świadków M. F. i M. G.. Pominął natomiast dowód z opinii biegłego sądowego, uznając, że fakty, które dowód ten miał wykazać, zostały dostatecznie wyjaśnione.

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Okręgowy uwzględnił oba roszczenia powodów, z tym że roszczenie o zapłatę w przeważającej części.

Sąd I instancji uznał, że powodowie mają interes prawny w żądaniu z art. 189 k.p.c. Następnie ocenił, że strony zawarły umowę kredytu denominowanego do (...), która jest dopuszczalna w świetle art. 69 ustawy – Prawo bankowe, art. 353 ¹ k.c., art. 358 ¹ § 2 k.c., art. 58 k.c., a nadto nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Zawarta jednak w kontrakcie klauzula denominacyjna jest abuzywna (art. 385 ¹ k.c.).

W tym kontekście, Sąd Okręgowy ocenił, że powodowie przystąpili do umowy jako konsumenci (art. 22 ¹ k.c.). Bank nie wykazał, by powodowie mieli wpływ na treść klauzul denominacyjnych, w tym na ustalenie stosowanych do przeliczeń walutowych kursów (...). Mogli negocjowań jedynie marżę i prowizję. Na gruncie umowy Bank zastrzegł sobie prawo do arbitralnego ustania kursów (...), a tym samym wysokości świadczeń stron kontraktu, zaś kredytobiorcy byli pozbawieni jakiegokolwiek wpływu na kryteria, którymi Bank się posługiwał. Przez takie uksztaltowanie uprawnień Banku w zakresie ustalania kursów waluty, możliwość przewidzenia przez powodów wysokości kwoty, jaka zostanie im wypłacona, a następnie wysokości ich zadłużenia była ograniczona. Nadto, takie rozwiązanie dawało Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na powodów całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty wymienialnej. Było to sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszało interesy konsumenta.

W konsekwencji Sąd I instancji stwierdził, że zawarte w umowie klauzule denominacyjne były abuzywne (art. 385 ¹ k.c.). W rezultacie nie wiązały one powodów i – jako że nie było możliwe zastąpienie ich innymi postanowieniami (np. poprzez odwołanie się do art. 56 k.c., art. 65 k.c., art. 354 k.c.) – podlegały wyeliminowaniu z umowy. W konsekwencji na podstawie umowy nie było możliwe ustalenie kwoty kredytu, która podlega zwrotowi na rzecz Banku. Brak jednoznacznego określenia zasad ustalania kursów, a tym samym brak możliwości określenia praw i obowiązków stron oznaczał zaś, że umowa jest niezgodna z art. 69 ustawy – Prawo bankowe i tym samym sprzeczna z prawem i z tego względu nieważna (art. 58 k.c.).

Uzasadnione były więc oba roszczenia Banku: o ustalenie (art. 189 k.p.c.) i o zapłatę (art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c.) – przy czym to drugie przy uwzględnieniu utrwalonej w orzecznictwie tzw. teorii dwóch kondycji. Zgodnie z zaświadczeniem Banku, należał im się zwrot kwoty 195.859,77 zł.

Sąd Okręgowy o obowiązku zapłaty odsetek od tej kwoty orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. od dnia wyrokowania, tj. 29 marca 2023 r. do dnia zapłaty, uznając że powodowie do tego czasu mogli jako konsumenci po pouczeniu wyrazić chęć kontynuowania umowy i cofnąć powództwo.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., obciążając nimi w całości pozwanego.

Apelację wniósł pozwany zaskarżając wyrok w części uwzględniającej powództwo, tj. co do pkt I, II, IV, V i VI, zarzucał mu:

I. naruszenie przepisów postępowania mogące mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj.:

a) art. 235 ² § 1 pkt 2 w zw. z 278 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z opinii biegłego sądowego, ze względu na błędne przyjęcie, że dowód ten nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, które to uchybienie miało istotny wpływ na wynik postępowania, bowiem prawidłowo ocenione przy pomocy opinii biegłego okoliczności faktyczne doprowadziłyby Sąd do wniosku, że Bank nie tylko nie mógł, ale i nie stosował zawyżonych kursów walut, a odesłanie do Tabeli Kursów nie znalazło się w umowie kredytu w celu manipulowania tym wskaźnikiem, nawet jeśli hipotetyczna możliwość nadużyć w ustalaniu kursu świadczy o abuzywności spornych postanowień, to ta hipotetyczna możliwość nigdy się nie zrealizowała, a zatem nie doszło do naliczenia rat w nienależnej wysokości, a powodowi nie przysługuje roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia, co powinno przesądzać o braku abuzywności spornych postanowień;

b)  naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez:

- pominięcie faktu możliwości zawarcia przez strony umowy ramowej o współpracy i zawarcia negocjowanej transakcji wymiany walut,

- pominięcie faktu, że kredytobiorcy decydowali o celu finansowania oraz o walucie wypłaty kredytu,

- pominięcie faktu rzetelnego poinformowania powodów o wszelkich ryzykach związanych z zawarciem kredytu denominowanego,

- pominięcie faktu, że kredytobiorcy mogli spłacać kredyt bezpośrednio w walucie kredytu,

- niezasadne przyjęcie, że Bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu wymiany waluty;

II. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a) art. 358 ¹ § 2 k.c. przez jego błędną wykładnię i uznanie, że klauzule przewidujące odesłanie do kursów z Tabel kursowych Banku stanowią klauzule waloryzacyjne;

b) art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że rzekoma dowolność ustalania kursu (...) w Tabelach kursów walut banku może być źródłem abuzywności klauzul przeliczeniowych, podczas gdy wszystkie tabele kursowe funkcjonujące na rynku są cennikami i tym samym ustalane są w ramach swobody ustalania cen, co jednak nie prowadzi do przyjęcia ich abuzywności, a tym samym kryterium dowolności ustalania kursu jest bezużyteczne dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych;

c) art. 385 ¹ § 1 k.c. i 385 ² k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na tym, że Sąd uznał, iż dla stwierdzenia abuzywności szeregu postanowień umowy wystarczy ogólne stwierdzenie, że postanowienia te są abuzywne i ogólne wyjaśnienie, w jakich aspektach Sąd dopatruje się ich nieuczciwości, bez osobnego wytłumaczenia, z jakich przyczyn Sąd uznał określone postanowienie umowy za spełniające łącznie obie przesłanki abuzywności, tj. przesłanki sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesu konsumenta, podczas gdy prawidłowe zastosowanie tych przepisów polegać powinno na odrębnej ocenie w zakresie spełnienia przez każde z tych postanowień z osobna przesłanek sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesu konsumenta;

d) art. 385 ¹ § 1 k.c. oraz art. 385 ² k.c. przez ich błędną wykładnię polegającą na tym, że Sąd nieprawidłowo ustalił treść przesłanek sprzeczności z dobrymi obyczajami i rażącego naruszenia interesu konsumentów oraz przez ich błędne zastosowanie wyrażające się w przyjęciu, że postanowienia umowy kredytu przewidujące odesłanie do kursów z Tabel kursowych Banku oraz klauzula ryzyka kursowego są w całości bezskuteczne z uwagi na ich abuzywność, podczas gdy prawidłowa wykładnia norm zawartych w ww. przepisach prowadzi do wniosku, że:

- przesłanka dotycząca naruszenia dobrych obyczajów oraz przesłanka rażącego naruszenia interesów konsumenta mają odmienny zakres znaczeniowy, rodzący konieczność precyzyjnego wskazania przez sąd jakie konkretne „dobre obyczaje” zostały naruszone i dlaczego naruszenie interesów konsumenckich w konkretnym przypadku ma charakter „rażący” (konieczność dokonania przez sąd gradacji tj. ustalenia stopnia naruszeń i wyjaśnienia przyczyn uznania, że w konkretnej sytuacji naruszenia te maja charakter rażący),

- ocena tego, czy w konkretnym przypadku doszło do naruszenia dobrych obyczajów i jednocześnie interesów konsumenta wymaga ustalenia tego, jak wyglądałaby sytuacja prawna konsumenta w dacie zawierania umowy kredytu gdyby kwestionowane postanowienia nie zostały w umowie zastrzeżone, a w ich miejsce miałyby zastosowanie dyspozytywne przepisy prawa,

- w zakresie klauzul przeliczenia walutowego (spreadu walutowego), po pierwsze, Sąd nie rozważył kwestionowanych klauzul w kontekście ogółu praw i obowiązków wynikających z Umowy, w tym: (i) braku wniosku ze strony Kredytobiorców o wypłatę kredytu w (...), pomimo że umowa przewidywała taką możliwość w określonych warunkach, (ii) możliwości wyboru waluty spłaty kredytu (spłata w (...), w PLN jak i każdej innej walucie publikowanej w Tabelach kursów walut Banku) jak i kursu zastosowanego do wypłaty kredytu w razie wyboru jego wypłaty w PLN (kurs negocjowany indywidualnie z Bankiem vs kurs z uniwersalnej Tabeli kursowej Banku); po drugie, Sąd nie ocenił tej klauzuli w kontekście wszystkich okoliczności towarzyszących zawarciu umowy (z których wynika, że rzekoma dowolność w kształtowaniu kursów walut ma charakter wyłącznie pozorny, a zasady wyznaczania kursu stosowne przez pozwanego odpowiadają utrwalonej i powszechnej praktyce bankowej, ocenianej i aktualnej wedle stanu na dzień zawarcia umowy) w konsekwencji Sąd błędnie przyjął, że doszło do naruszenia dobrych obyczajów oraz rażącego naruszenia interesów powoda,

- w zakresie klauzuli ryzyka kursowego - po pierwsze, umowa w przejrzysty i zrozumiały sposób określała ryzyko walutowe, uwzględniając okoliczności jej zawarcia, a bank w sposób wyczerpujący poinformował powoda o istocie i mechanizmie umowy, o ryzykach związanych z tego rodzaju produktem, w postaci ryzyka walutowego i ryzyka zmiennej stopy procentowej, w tym o konsekwencjach wpływu zmiany wysokości waluty obcej na wysokość rat kredytu oraz jej saldo w przeliczeniu na PLN, po drugie, Sąd nie rozważył kwestionowanych klauzul w kontekście ogółu praw i obowiązków wynikających z umowy, w tym zaniechał ustalenia, że: (i) kredytobiorcy przyjmowali ryzyko walutowe, ale odnosili korzyści wynikające z niskiego oprocentowania waluty szwajcarskiej, (ii) decyzja o przyjęciu ryzyka walutowego nie była nieodwracalna - Kredytobiorcy, po spełnieniu pewnych warunków, mogli w każdej chwili złożyć wniosek o przewalutowanie kredytu na PLN (co świadczy o równowadze kontraktowej)

e) art. 385 ¹ § 1 i § 3 k.c. oraz art. 385 ² k.c. poprzez ich błędną wykładnię skutkującą uznaniem, że postanowienia umowy kredytu odsyłające do Tabeli kursów banku stanowią niedozwolone klauzule umowne, w szczególności wskutek błędnego uznania, że postanowienia te nie były przedmiotem indywidualnych uzgodnień stron, kształtują prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają interesy powoda, mimo, iż prawidłowa wykładnia norm zawartych w ww. przepisach prowadzi do wniosku, że w odniesieniu do ww. postanowień nie zaistniały przesłanki stwierdzenia ich abuzywności, albowiem:

- powód, mimo że od początku obowiązywania umowy kredytu mógł kupować walutę do spłaty na zewnątrz banku, świadomie i dobrowolnie wybierał kurs z tabeli kursów banku, który uznawał za korzystny na tyle, że nie potrzebował korzystać z możliwości nabywania waluty z pominięciem kursów Banku;

- Tabela kursów banku nie jest produktem stworzonym dla potrzeb rozliczania kredytów denominowanych w (...), ale jest stosowana do wszystkich transakcji walutowych dokonywanych przez klientów w banku i stąd bank nie ma możliwości zawyżenia/zaniżenia kursu na potrzeby kredytu powoda, gdyż jednocześnie bank straciłby na szeregu przeciwstawnych transakcji dokonywanych na podstawie tej samej tabeli, stąd możliwość dowolnego ustalania kursu faktycznie nie istnieje;

f) art. 385 ¹ § 2 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i uznanie umowy za nieważną po wyłączeniu z niej niewiążących konsumenta postanowień, podczas gdy zasadą jest obowiązywanie Umowy w pozostałym zakresie;

g) art. 65 § 1 i 2 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie (niezastosowanie) polegające na tym, że dokonując wykładni przedmiotowej umowy o kredyt denominowany Sąd uznał, iż fakt ten wynika z włączenia do umowy klauzuli waloryzacyjnej, co jest stwierdzeniem sprzecznym z literalnym brzmieniem Umowy, z której wprost wynikało , że walutą długu jest (...), natomiast walutą wypłaty i spłaty jest PLN;

h) art. 354 § 1 k.c. oraz art. 453 k.c. przez ich niezastosowanie przejawiające się w tym, że Sąd uznał, że Umowa (po wyeliminowaniu postanowień uznanych przez Sąd za abuzywne) jest niewykonalna, podczas gdy zastosowanie tych przepisów powinno doprowadzić Sąd meriti do wniosku, że spełnienie świadczenia w PLN, choć walutą zobowiązania był (...), w niniejszej sprawie mogło nastąpić na podstawie art. 453 k.c. - taki sposób świadczenia należało ponadto uznać za odpowiedni z uwagi na cel społeczno-gospodarczy umowy kredytu denominowanego;

i) art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 56 k.c., art. 354 k.c. i art. 65 § 2 k.c., poprzez ich niezastosowanie i brak przyjęcia, że przy wyeliminowaniu z Umowy kredytu zakwestionowanych przez powoda niedozwolonych postanowień umownych istnieje możliwość dalszego wykonywania umowy bezpośrednio w walucie (...);

j) art. 58 § 1 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w zw. z art. 353 ¹ k.c., w zw. z art. 385 ¹ k.c., poprzez przyjęcie, iż umowa kredytu po wyeliminowaniu postanowień umowy dotyczących kursów wymiany powinna zostać uznana za nieważną, w sytuacji gdy nawet po usunięciu rzekomo abuzywnych postanowień umowa ta posiada wszystkie elementy istotne umowy kredytu bankowego, a zatem może dalej być wykonywana;

k) art. 385 ¹ § 2 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że waluta (...) wskazana w Umowie pełni jedynie rolę miernika wartości, podczas gdy wyraża tę wartość, stanowi walutę kredytu, walutę zobowiązań wynikających z zawarcia umowy kredytu;

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wnosił o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje; ewentualnie, uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania - przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w drugiej instancji.

Ponadto na podstawie art. 380 k.p.c. wnosił o rozpoznanie przez Sąd II instancji postanowienia Sądu I instancji o pominięciu wniosku o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego.

Z najdalej posuniętej ostrożności procesowej, na wypadek oddalenia apelacji pozwanego podniósł zarzut zatrzymania kwoty dochodzonej przez powodów do czasu zaofiarowania przez powodów zwrotu kwoty 158.176,41 zł wypłaconych powodom przez pozwanego.

Powodowie w odpowiedzi na apelację wnosili o jej oddalanie na koszt pewnego.

W roku postępowania apelacyjnego pozwany nadto złożył skierowane do niego bezpośrednio oświadczenie powodów o potrąceniu (k. 451) oraz wezwanie do zapłaty (k. 445) – wskazując na umorzenie się dochodzonych wierzytelności.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego o ile nie zawierała argumentacji mogącej doprowadzić do korekty rozstrzygnięcia, o tyle skutek taki odniosło ostatecznie powołanie się na potrącenie (wygaśnięcie zobowiązania jako wynik potrącenia), w pozostałym zaś zakresie apelacja pozwanego podlegała oddaleniu jako bezzasadna.

Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za własne poczynione przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne na potrzeby postępowania odwoławczego (art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c.). Na aprobatę zasługiwała również ocena prawna powództwa – jednakże wymagała korekty w zakresie roszczenia o zapłatę, a to wskutek wygaśnięcia części roszczenia wskutek dokonania przez powodów potrącenia (wzajemnego umorzenia się wierzytelności stron).

Jedynie na marginesie zauważenia wymaga, że jakiekolwiek odwołanie się do art. 58 k.c., co uczynił Sąd I instancji, w świetle prymatu przepisów o ochronie konsumenckiej, było zbędne, to Sąd meriti rozważył żądania pozwu także w kontekście przepisów art. 385 ¹ i nast. k.c., toteż kwestia ta nie stanowiła istotnego mankamentu zaskarżonego orzeczenia.

W sytuacji zatem, gdy Sąd I instancji weryfikował zgłoszone roszczenie pod kątem przepisów o ochronie konsumentów i doszedł do przekonania, że zawarte w umowie stron sporne klauzule waloryzacyjne są abuzywne - brak było potrzeby poszukiwania nieważności umowy w oparciu o inne podstawy prawne. Tak samo zatem nie mógł być oceniony jako adekwatny do treści rozstrzygnięcia i poczynionych rozważań zarzut apelacji – naruszenia art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. Jako taki pozostawał bezprzedmiotowy i brak było potrzeby przeprowadzania analizy w tym zakresie.

Zaznaczyć należy, że choć pozwany Bank kwestionował ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, tym niemniej z treści apelacji wynika, iż stawiając zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w istocie zmierzał do podważenia dokonanej przez Sąd Okręgowy oceny prawnej ustalonych okoliczności sprawy. Wobec tego zarzut ten został oceniony wraz z tą częścią apelacji, która dotyczyła materialnej podstawy zaskarżonego rozstrzygnięcia.

W związku z tak skonstruowaną apelacją pozwanego, podkreślić jedynie trzeba, że zarzut obrazy prawa procesowego polegający na dokonaniu przez Sąd błędnych ustaleń faktycznych niezgodnych z treścią materiału dowodowego, nie może polegać na przedstawieniu przez stronę alternatywnego stanu faktycznego, lecz na podważeniu przesłanek tej oceny z wykazaniem, że jest ona rażąco wadliwa lub oczywiście błędna. Tymczasem dokonana w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku ocena materiału dowodowego nie jest dotknięta zarzucaną jej wadliwością i mieści się w granicach uznania sędziowskiego wyznaczonych art. 233 § 1 k.p.c.

Aprobaty Sądu drugiej instancji nie znalazł też postawiony w apelacji pozwanego zarzut naruszenia art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. 278 k.p.c., jak też wniosek sformułowany w trybie art. 380 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. Zasadnie bowiem został pominięty przez Sąd I instancji dowód z opinii biegłego z zakresu bankowości i finansów, którego celem miało być ustalenie sposobu ustalania przez bank kursów (...) w (...), rynkowości tych kursów i innych okoliczności związanych z wykonaniem umowy. Przy ocenie spornych postanowień umowy nie miało bowiem znaczenia to, czy bank wykorzystywał uprawnienie do kształtowania kursu walut, jak również relacje ekonomiczne ustalanych w czasie realizacji umowy kursów waluty (...) w „Tabeli kursów” do kursów rynkowych, do kursów stosowanych przez inne banki komercyjne mające w swojej ofercie kredytu powiązane z walutami obcymi i do kursów ustalanych przez NBP. Wobec tego podnoszone przed Sądem I instancji, a powtórzone w apelacji argumenty dotyczące sposobu wykonywania umowy, stosowania kursów franka szwajcarskiego nieodbiegających od kursów rynkowych, nie stały na przeszkodzie stwierdzeniu abuzywności postanowień umownych odnoszących się do kursów walut wynikających z (...) banku.

W dalszej kolejności należy wskazać, iż chybione okazały także liczne zarzuty, w ramach których pozwany kwestionował ocenę Sądu Okręgowego wyrażającą się w uznaniu zapisów umowy stron odnoszących się do mechanizmu denominacji za niedozwolone postanowienia umowne, o których mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c.

Z uwagi na ukształtowane już orzecznictwo sądów powszechnych, Sądu Najwyższego oraz (...) zdaniem Sądu Apelacyjnego – nie ma obecnie potrzeby szerszego ustosunkowywania się do kwestii samej sprzeczności takich klauzul przeliczeniowych w tzw. kredycie denominowanym z dobrymi obyczajami i rażącego naruszania przez nie ingresów konsumenta. Nie ulega też już wątpliwości, że tego typu klauzule stanowią główny przedmiot umowy kredytu, a taki sposób ich ukształtowania jak w sprawie niniejszej, tj. z odwołaniem do kursu kupna/sprzedaży ,,dla dewiz obowiązującego w (...) S.A. (aktualna tabela kursów)” (§ 4 ust. 2 oraz § 22 ust. 2 (...)), jest wystarczającym argumentem za uznaniem ich za niejasne i niejednoznaczne. Jakkolwiek są one czytelne i zrozumiałe w warstwie gramatycznej to ich treść nie daje odpowiedzi na podstawowe pytanie, tj. w jaki konkretnie sposób Bank ustala swoje kursy kupna/sprzedaży walut. Zgodnie z utrwalonymi poglądami orzecznictwa, mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, który pozostawia mu swobodę, jest sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. (zob. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18 i z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z 15 lutego 2013 r., I CSK 313/12). Godzi ona bowiem w równowagę kontraktową stron i w sposób nierównomierny rozkłada prawa i obowiązki obu kontrahentów na niekorzyść konsumenta, skutkując niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz nierzetelnym traktowaniem. Tutejszy Sąd Apelacyjny już wielokrotnie zajmował się tą kwestią przy okazji rozpoznawania spraw z udziałem pozwanego banku na tle tak samo skonstruowanych umów, jak w sprawie niniejszej, tj. zawierających odwołanie do „kursu kupna/sprzedaży waluty obowiązującego w Banku” – zob. np. wyrok z dnia 30 września 2021 r., I ACa 129/21, z 7 lipca 2022 r., I ACa 939/21 i z 26 sierpnia 2022 r., I ACa 736/21. Przedstawione w tych orzeczeniach argumenty są nadal aktualne, a Sąd Apelacyjny w obecnym składzie całkowicie je podziela i czyni elementem własnej argumentacji. Potwierdzenie takiego stanowiska znajduje odzwierciedlenie także w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego. Tytułem przykładu można wskazać na postanowienie z dnia 14 listopada 2023 r. (sygn. akt I CSK 5401/22) odmawiające przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej banku, w sprawie dotyczącej analogicznej problematyki jak rozstrzygana w niniejszym procesie. W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd Najwyższy stwierdził, że stanowisko, zgodnie z którym określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność, w związku z czym jest niedopuszczalne.

Pozwany obecnie nie może przy tym obecnie bronić się argumentem, iż stosowane przez niego kursy (...) wynikały z Tabeli kursów banku, która jest stosowana do wszystkich transakcji walutowych dokonywanych przez klientów w banku, gdyż tego typu zagadnienia dotyczą sfery wykonywania umowy, która jest indyferentna dla oceny abuzywności klauzul. Tej bowiem należy dokonywać na datę zawarcia umowy - co wprost potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, odwołując się do wyroku (...) z 20 września 2017 r., C-186/16. Istotny jest zatem sam fakt, że umowa została tak sformułowana, by stworzyć wyłącznie po stronie banku uprawnienie do niczym nieskrępowanego (na gruncie przedmiotowej umowy) ustalania wysokości zobowiązania powodów. Bez znaczenia jest przy tym to, czy bank faktycznie z takiej możliwości korzystał, liczy się jedynie sama potencjalna możliwość takiego działania – wynikająca z zapisów umowy.

Bez znaczenia pozostaje również, zrównanie przez apelującego tabeli z „cennikami” mieszczącymi się w ramach swobody ustalania cen. Owa swoboda nie może marginalizować obowiązków po stronie banku co do przejrzystości zasad ustalania kursów, tego tu zaś zabrakło.

Sporne klauzule przeliczeniowe zostały określone we wzorcu umownym w sposób abuzywny, a więc dawały kredytodawcy możliwość jednostronnego i opartego o dowolnie dobrane wskaźniki, oznaczania rozmiaru wypłaconego i spłacanego świadczenia w złotych. Abuzywność klauzul nie mogła też być uchylona przez sam fakt, że skarżący był obowiązany podawać do publicznej wiadomości dane określane we własnych, konstruowanych według sobie tylko znanych reguł tabelach, zaś ustalane w ten sposób kursy miały zastosowanie do wszystkich jego klientów. Niedozwolony charakter postanowień wynikał ze sposobu określania wskaźników przeliczeniowych, nie zaś z tego jak były publikowane, bądź wobec jakiego kręgu odbiorców je stosowano.

Według zapisów umowy, wypłata kredytu miała nastąpić w terminie trzech dni roboczych po stwierdzeniu spełnienia przez kredytobiorcę warunków wypłaty (§ 3 ust. 1 (...)). Taki zapis uwzględnia zatem pewną odległość czasową, w której mogą wystąpić różnice kursowe. Powodowie, składając wniosek o wypłatę kredytu, nie byli więc w stanie przewidzieć, po jakim kursie bank wypłaci środki, skoro wypłata ta z założenia miała następować nie od razu, ale po upływie kilku dni.

Nie mogły zyskać aprobaty twierdzenia pozwanego, że już od początku obowiązywania umowy powodowie mieli możliwość pozyskiwania waluty na zewnątrz banku. Zawarty przez strony kontrakt nie przewidywał bowiem możliwości spłaty bezpośrednio w walucie denominacji, gdyż spłata miała następować z rachunku rozliczeniowo-oszczędnościowego ( (...)) powodów prowadzonego w PLN w odpowiedniej kwocie w walucie polskiej, stanowiącej równowartość raty wyrażonej w (...), po przeliczeniu zgodnie z kursem z tabeli kursowej Banku (§ 22 ust. 2 umowy). W kontekście zatem stawianych w apelacji zarzutów wymaga stanowczego podkreślenia, że analizie Sądów obu instancji podlegała konkretna – obecnie kwestionowana przez powodów – umowa kredytu. Przedmiotem oceny w niniejszej sprawie nie jest natomiast hipotetyczny stosunek prawny, który mógłby zostać nawiązany na podstawie innych dostępnych w ofercie banku produktów finansowych.

Jeżeli chodzi o podnoszoną w apelacji pozwanego możliwość złożenia wniosku o wypłatę kredytu bezpośrednio w walucie denominacji, to zwrócić należało uwagę, że według postanowień umowy taka opcja była zarezerwowana dla przypadków, w których kredyt był zaciągany na finansowanie zobowiązań za granicą i w przypadku zaciągnięcia go na spłatę kredytu walutowego (§ 4 ust. 1 pkt 1 (...)). Tymczasem powodowie zawarli umowę celem finansowania inwestycji w kraju, tj. nabycia odrębnej własności lokalu mieszkalnego położnego na terenie Polski (§ 2 ust. 2 (...)). W takim wypadku - kredyt, zgodnie z literalnym brzmieniem umowy, mógł zostać zatem wypłacony wyłącznie w walucie polskiej (§ 4 ust. 1 pkt 2 (...)). Także samo nie jest zasadne twierdzenie o możliwości wyboru waluty spłaty kredytu – w świetle spłaty z (...) środki pobierane są w walucie polskiej (§ 22).

Zdaniem Sądu odwoławczego, nic nie wskazuje na to, by powodowie zostali właściwie poinformowani o specyfice kredytu denominowanego oraz o płynącym z niego ryzyku kursowym. Zawarta przez strony umowa nie zawierała żadnych postanowień odnoszących się do tego zagadnienia. Tymczasem, właściwa informacja na temat kredytu denominowanego oraz ryzyka kursowego powinna polegać na przedstawieniu informacji i ewentualnych symulacji, które w sposób przystępny i czytelny wskazywałyby konsumentowi, w jaki sposób będzie się kształtowało jego zadłużenie i wysokość rat w sytuacji ewentualnego wzrostu kursu (...), zwłaszcza wzrostu istotnego, co najmniej kilkudziesięcio-procentowego. Jak wielokrotnie podkreślał (...) w swym orzecznictwie, rzeczą banku jest dostarczenie kredytobiorcy, w sposób dla niego przystępny, pełnych i rzetelnych informacji o konsekwencjach związanych z zawarciem umowy kredytu waloryzowanego do kursu waluty obcej (zob. np. wyroki z 30 kwietnia 2014 r., C-26/13 i z 18 listopada 2021 r., C-212/20). W aktach sprawy znajdują się dokumenty opatrzone nazwą „Informacja o ryzyku kursowym i ryzyku stopy procentowej” – w wersji z lipca 2006 r. (k. 111 – 116), kolejna z 2007 r. (k. 117 – 118 v.). Jeżeli chodzi o te broszury, to brak jest dowodów wskazujących na to, że na etapie przedkontraktowym powodowie zostali zapoznani z ich treścią. Ponadto warto zwrócić uwagę, że w dokumencie tym modelowe symulacje uwzględniały wyliczenie przybliżonej wysokości rat przy zmianie kursu (...)/PLN jedynie o niewielkie wartości, a nadto zestawione z wysokością rat kredytu złotowego oprocentowanego według stawki WIBOR, wskazywało na raty kredytu powiązanego z (...) znacząco niższe niż kredytu typowo złotowego. Nie analizowano natomiast w ogóle, jak znacząca deprecjacja waluty polskiej wobec (...) przełoży się na kwotę zadłużenia powodów (saldo kredytu) wyrażone w PLN, co było istotniejsze i co mogło powodem przybliżyć rzeczywiste rozmiary przyjmowanego na siebie ryzyka walutowego.

Reasumując, w ocenie Sądu Apelacyjnego, w okolicznościach sprawy nie sposób było przyjąć, że powodowie faktycznie otrzymali niezbędne i rzetelne informacje. Nie przedstawiono im bowiem nawet danych historycznych odnośnie kursów waluty (...) za okres porównywalny do okresu obowiązywania zawieranej umowy, ani symulacji rat kredytu i jego salda przy założeniu możliwości znacznego wzrostu kursu (...). Zdaniem Sądu Apelacyjnego, gdyby pozwany rzeczywiście przedstawił powodom powyższe dane przy jednoczesnej wyraźnej informacji, że taka możliwość również istnieje, że w istocie nie można określić granicy deprecjacji złotego do waluty szwajcarskiej w dłuższym okresie czasu, trudno uznać, by rozsądnie oceniający sytuację konsument wyraził zgodę na zaciągnięcie takiego zobowiązania. Sąd Apelacyjny podziela wyrażony w orzecznictwie pogląd, że gdyby rzeczywiście zostało należycie wyjaśnione znaczenie zmiany kursu waluty i ponoszonego ryzyka, to racjonalny kredytobiorca nie decydowałby się na kredyt powiązany z kursem waluty obcej w sposób wadliwy w perspektywie jego spłacania przez kilkadziesiąt lat, chyba że z okoliczności sprawy wyraźnie wynikałoby co innego, czego w niniejszej sprawie nie wykazano. Podkreślenia przy tym wymaga, że ciężar wykazania udzielenia kredytobiorcom niezbędnych i rzetelnych informacji spoczywał na pozwanym, a nie na jego przeciwnikach procesowych.

W tym miejscu dodać należy, że bank nie może zasłaniać się twierdzeniem, iż wzrost kursu waluty denominacji był „nieprzewidywalnym zdarzeniem”. To bank jako instytucja finansowa powinien przewidzieć tego rodzaju ryzyko, brać je pod rozwagę i poinformować o nim konsumenta – który w przeciwieństwie do banku jest laikiem.

Wbrew zarzutom apelacji pozwanego, w ocenie Sądu odwoławczego, treść spornych postanowień umownych nie jest wynikiem indywidualnych uzgodnień pomiędzy stronami, a do zawarcia umowy został wykorzystany wzorzec umowny Banku. Zgodnie z art. 385 ¹ § 3 i 4 k.c. to na skarżącym ciążył obowiązek wykazania, że sporne klauzule tworzące mechanizm denominacji zostały wspólnie ustalone przez strony i powodowie mieli „rzeczywisty wpływ” na ich treść. Sam fakt, że wybrali oni kredyt denominowany do (...) nie oznacza w żadnej mierze, że postanowienia umowy dotyczące denominacji zostały indywidualnie uzgodnione. Okoliczność ta wręcz potwierdza, że czynność podpisania umowy miała charakter adhezyjny i polegała na podpisaniu przygotowanego wcześniej stałego formularza umowy w określonym wariancie. Zauważyć przy tym należy, że ewentualne negocjacje powinny dotyczyć nie całej umowy, lecz przede wszystkim treści klauzul denominacyjnych wprowadzających do umowy ryzyko kursowe, bowiem to one są obecnie przedmiotem oceny na gruncie art. 385 ¹ k.c.

Przechodząc dalej, należy wskazać, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 14 czerwca 2013 r., VI ACa 1649/12 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 6 kwietnia 2011 r., I ACa 232/11). W rezultacie – w ślad za Sądem Okręgowym i podzielając jego stanowisko co do sprzeczności spornych postanowień umowy z dobrymi obyczajami i rażącego naruszenia interesu konsumentów – stwierdzić należy, że kwestionowane postanowienia są niedozwolone, co oznacza, że od początku i z mocy samego prawa są one dotknięte bezskutecznością na korzyść kredytobiorców. Wskutek powyższego z mocy art. 385 ¹ § 1 k.c. nie wiążą one powodów.

W okolicznościach sprawy należy również stanowczo zaznaczyć, że postanowienie umowne mają niedozwolony charakter nie dlatego, że są w niewłaściwy sposób wykorzystywane przez bank. Postanowienie jest niedozwolone, jeśli daje przedsiębiorcy (Bankowi) samą możliwość działania w sposób rażąco naruszający interesy konsumenta.

Wbrew nadto twierdzeniom apelującego Sąd meriti rozważył na tle okoliczności sprawy przesłanki sprzeczności z dobrymi obyczajami jak i rażącego naruszenia interesu konsumenta. Wywody jego wsparte orzecznictwem i doktryną były wystarczające w kontekście kompleksowości uzasadnienia jego stanowiska. Zresztą powiązanie tabel z konsekwencjami w postaci naruszenia ww. obyczajów i interesu konsumenta – jest ugruntowane w orzecznictwie (...) i nie wymaga nadmiernie drobiazgowej analizy. W szczególności, że klauzule zazwyczaj tworzą jeden mechanizm – rozumiany jako szkodliwy dla konsumenta – i takie też ujęcie ich całościowe było słuszne.

Takie niedozwolone postanowienia umowne w myśl art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c. nie wiążą konsumenta, a zatem nie wywołują skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, co sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, wyrok TSUE z dnia 3 października 2019 r., C-260/18, wyroki Sądu Najwyższego z 28 września 2021 r., I CSKP 74/21; z 3 lutego 2022, II CSKP 459/22; z 3 lutego 2022 r., II CSKP 975/22; z 17 marca 2022 r., II CSKP 474/22; z 23 marca 2022 r., II CSKP 532/22; z 18 maja 2022., II CSKP 1030/22; z 26 kwietnia 2022 r., II CSKP 550/22 oraz postanowienia Sądu Najwyższego odmawiające przyjęcia skarg kasacyjnych banków do rozpoznania - z 23 czerwca 2022 r., I CSK 2815/22 i z 30 sierpnia 2022 r., I CSK 3177/22), chyba że konsument następczo udzieli świadomej, wyraźnej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób jednostronnie przywróci mu skuteczność.

Z okoliczności niniejszej sprawy nie wynika, aby powodowie takiej zgody udzielili.

Orzecznictwo jest także zgodne co do tego, że niedopuszczalne jest zastępowanie wyeliminowanego abuzywnego postanowienia umowy innym mechanizmem przeliczeniowym. Żaden bowiem przepis prawa, w tym: art. 65 § 1 i 2 k.c., art. 56 k.c., art. 354 § 1 k.c., art. 358 § 2 k.c., art. 8 Prawa dewizowego, art. 41 Prawa wekslowego, czy też 24 ust. 3 w zw. z art. 32 ustawy o Narodowym Banku Polskim, nie daje podstaw do zastąpienia klauzuli abuzywnej innym postanowieniem. Uzupełnienie luk po wyeliminowaniu niedozwolonego zapisu stanowiłoby zbyt daleko idącą modyfikację umowy w celu ratowania sytuacji prawnej przedsiębiorcy stosującego niedozwolone postanowienie umowne, co sprzeciwiałoby się podstawowemu celowi dyrektywy 93/13/EWG jakim jest cel odstraszający (zob. np. postanowienia SN z 21 czerwca 2023 r., I CSK 4603/22 i z 27 października 2023 r. - I CSK 1957/23 i I CSK 2063/23 oraz wyrok z 29 marca 2023 r., (...), a przede wszystkim uchwałę pełnego skład Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2024 r., III CZP 25/22 – pkt 1.)

Jedynie wyjątkowo możliwe jest zastąpienie niedozwolonego postanowienia odnoszącego się do sposobu określania kursu waluty obcej (w umowie kredytu indeksowanego czy denominowanego) innym sposobem określenia tego kursu, ale wymaga to zgody konsumenta, który ze względu na całkowity upadek umowy zostałby narażony na „szczególnie niekorzystne konsekwencje”, w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w czasie sporu, z uwzględnieniem jego rzeczywistych i bieżących interesów. W sytuacji zaś gdy powyższe przesłanki nie są spełnione (tak jak w sprawie niniejszej), umowa w całości upada (zob. np. postanowienia SN z: 12 kwietnia 2023 r., (...); 29 sierpnia 2023 r., I CSK 4312/22; 13 października 2023 r., I CSK 92/23; 21 grudnia 2023 r., I CSK 5895/22; 29 grudnia 2023 r., I CSK 6645/22, czy wreszcie uchwała pełnego skład Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2024 r., III CZP 25/22 – pkt 2).

Dodać warto, że również wejście w życie tzw. ustawy antyspreadowej w żaden sposób nie wpływa na ocenę abuzywności postanowień we wcześniej zawartych umowach kredytu i ich konsekwencji dla bytu tych umów. Nowelizacja Prawa bankowego miała na celu wyeliminowanie tzw. spreadów bankowych, a nie zmianę istoty umowy kredytowej (zob. np. postanowienia SN z 5 kwietnia 2023 r., I CSK 3044/22 i z 28 lipca 2023 r., I CSK 4159/22). Na podstawie nowelizacji, kredytobiorcy nabyli jedynie prawo do spłaty rat w walucie indeksacji/denominacji, co i tak – dla swej skuteczności – w przypadku umów zawartych już wcześniej wymagało stosownego aneksu. Powodowie w niniejszej sprawie nie byli zainteresowani kontynuowaniem umowy na tej podstawie prawnej i rezygnacją, wobec tego z przysługującej im ochrony konsumenckiej, przez co argumenty pozwanego są w całości chybione.

Wbrew temu co podniesiono w apelacji, nie można też było stosować normy z art. 453 k.c. Wynikało to już z tego, że nie wykazano, by powodowie wyrazili wolę zastosowania konstrukcji datio in solutum.

Stosując zaś, wobec wskazanych powyżej postanowień umowy stron, sankcję normatywną i przyjmując, że nie wiążą one powodów ex tunc i ex lege, oczywiste jest, że po wyeliminowaniu zapisów dotyczących mechanizmów przeliczeniowych, w umowie pozostałby tylko zapis, że kredyt został udzielony w kwocie oznaczonej w (...), ale ma być wypłacony w walucie polskiej, ale po uprzednim dokonaniu denominacji w walucie obcej (według kursu wymiany (...)). Usunięcie z umowy miernika wartości, na podstawie którego miała następować waloryzacja kapitału (uznanych za abuzywne postanowień dotyczących ustalenia wysokości zobowiązania na podstawie „Tabeli kursów” banku), nie pozwala żadnej ze stron na jej wykonanie. Oznacza to, że po wyeliminowaniu abuzywnych zapisów, umowa stron nie odpowiada minimum normatywnemu z art. 69 ustawy Prawo bankowe.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, mimo istniejącego poglądu, że wyłączenie z umowy postanowień uznanych za niedozwolone nie powoduje nieważności całej umowy nawet wtedy, gdy bez tych postanowień umowa nie zostałaby zawarta, a prawo unijne nie wymaga, aby w związku z zastrzeżeniem klauzuli abuzywnej konsument uzyskał możliwość powołania się na nieważność całej umowy, to jednak z pewnością nie może to dotyczyć sytuacji, w której nie jest już możliwe funkcjonowanie umowy po wyeliminowaniu z niej spornych klauzul, jako umowy nieodpowiadającej minimum normatywnemu. Zabiegi nakierowane na utrzymanie umów udzielonych w złotych polskich, z odniesieniem do kwoty tak ujętego kredytu i oprocentowania wynikającego z umowy są owszem stosowane w praktyce sądów powszechnych (w stosunku do tzw. kredytów indeksowanych), jednakże przedmiotowa umowa nie może – bez dodatkowych zabiegów interpretacyjnych – zostać potraktowana w ten sposób z racji nieokreślenia w niej kwoty kredytu w walucie polskiej.

Wbrew stanowisku apelacji – niemożliwe było dalsze wykonywanie umowy.

W okolicznościach niniejszej sprawy, skoro postanowienia abuzywne dotykają głównych świadczeń stron w tym sensie, że po wyłączeniu spornych postanowień umownych, w żaden w istocie sposób nie są uregulowane świadczenia główne objęte umową, to oznacza to, że umowa nie może obowiązywać po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków i upada w całości.

W tej sytacji, powodom przysługiwało roszczenie z art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Już samo wykonanie nieważnego zobowiązania jest źródłem roszczenia zwrotnego i z tych względów nie ma potrzeby ustalania, czy i w jakim zakresie accipiens został wzbogacany a solvens zubożony (uchwała Sądu Najwyższego z 16 lutego 2021 r. III CZP 11/20; wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2019 r. V CSK 382/18; postanowienie Sądu Najwyższego z 1 marca 2018 r. I CSK 655/17). Oznacza to, że powodowie mogą domagać się zwrotu całości tego, co przekazali w wykonaniu nieważnej umowy. Zważywszy, że sformułowane przez nich żądanie zapłaty znajdowało umocowanie w dokumentacji pochodzącej od banku zasadne i słusznie było odnoszenie się do tych kwot jako wykazanych, jednakże z racji na powołanie się przez pozwanego na etapie postępowania międzyinstacyjnego na potrącenie – a zatem podniesienie zarzutu wygaśnięcia roszczenia należało orzec inaczej aniżeli Sąd Okręgowy.

Z dokumentacji złożonej przez pozwanego wynika, że powodowie oświadczenie o potrąceniu sporządzili dnia 29 marca 2024 r. (k. 451) i wskazali w nim, że swoją wierzytelność – obejmującą nienależnie świadczone raty w okresie od 1 grudnia 2021 r. do 2 stycznia 2024 r. w wysokości 44.166,67 zł (nieobjęte żądaniem zasądzenia w niniejszym procesie) oraz wierzytelność dochodzoną w niniejszym procesie z tytułu nieważności umowy kredytu w kwocie 195.859,77 zł, jak też skapitalizowane odsetki od tej kwoty w wysokości 23.061,82 zł – przedstawiają do potrącenia z wierzytelnością banku o zwrot kwoty nominalnie odpowiadającej kwocie wypłaconego kapitału tj. 158.176,41 zł. Wskutek tego umorzeniu uległy wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej.

Z kolei pozwany, składając oświadczenie powodów o potrąceniu z 29 marca 2024 r. skorygował powodów – wskazując, że kwota 23.061,82 zł z tytułu skapitalizowanych odsetek nie mogła zostać potrącona, gdyż powodowie nie wezwali Bank do zapłaty, wobec czego wierzytelność nie została postawiona w stan wymagalności (k. 444v).

W pierwszej kolejności należało odnieść się do skuteczności tychże oświadczeń i ich przełożenia się na treść rozstrzygnięcia (pomniejszanie zasądzonej kwoty wskutek umorzenia wzajemnego wierzytelności stron).

I tak, dokonując procesowej oceny tego stanu rzeczy, wskazać należy, że nie oznaczało to, że ostatnią czynność pozwanego należało poczytywać jako skorzystanie przez niego z procesowego zarzutu potrącenia (art. 203 ¹ k.p.c.). W orzecznictwie wskazuje się bowiem, że materialnoprawna czynność potrącenia wywołuje skutek kompensacyjny. Powinna z tego powodu prowadzić do podniesienia w procesie zarzutu wygaśnięcia w całości albo w części świadczenia objętego żądaniem pozwu. Ograniczenia przewidziane w art. 203 ¹ k.p.c. takiego zarzutu nie dotyczą. Odnoszą się w istocie więc tylko do sytuacji, gdy wobec niedokonania poza procesem osobnej czynności potrącenia, podniesienie takiego zarzutu jest połączone z dokonaniem takiej czynności (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie - V Wydział Cywilny z dnia 1 grudnia 2022 r. V ACa 179/22, Legalis 2885185).

W świetle powyższych wskazań, powołanie się przez pozwanego na dokonane przez powodów potrącenie, Sąd Apelacyjny potraktował właśnie jako zarzut wygaśnięcia w części świadczenia objętego żądaniem pozwu, co w efekcie sprawiało, iż art. 203 ¹ k.p.c. i zawarte w nim ograniczenia czasowe na skorzystanie z procesowego zarzutu potrącenia nie znajdowały w sprawie zastosowania.

Po drugie, jako że mamy do czynienia z materialnoprawnym oświadczeniem o potrąceniu, to zdaniem Sądu Apelacyjnego, zaistniały przy tym przesłanki wymagane art. 498 k.c. w zw. z art. 499 k.c. Zarówno bowiem wierzytelność powodów, jak i wierzytelność pozwanego były wierzytelnościami pieniężnymi, zaskarżalnymi i wymagalnymi. Wskazać należy na okoliczność wezwania przez powodów pozwanego do zapłaty kwoty 44.166,67 zł, która to nie była dochodzona w niniejszym procesie (wezwanie z k. 445). Potrącenie było jedynie nieskuteczne co do kwoty skapitalizowanych odsetek (23.061,82 zł), bowiem z uwagi na wsteczny skutek potrącenia (art. 499 zd. drugie k.c. w zw. z art. 498 § 2 k.c.), który zaistniał na datę wymagalności wierzytelności aktywnej (wierzytelności powodów), roszczenie odsetkowe z tego tytułu nie mogło się wykreować.

Biorąc powyższe pod rozwagę należało uznać, że wierzytelność banku wynosiła 158.176,41 zł i wskutek oświadczenia powodów o potrąceniu podlegała umorzeniu z kwotami: 195.859,77 zł + 44.166,67 zł = 240.026,44 zł (kondykcja powodów). Różnicując powyższe stwierdzić należy, iż skutek umorzenia nie obejmuje wierzytelności powodów do kwoty 81.850,03 zł (240.026,44 zł – 158.176,41 zł), która podlegała zasądzeniu na ich rzecz od pozwanego. Oddalono zaś powództwo w zakresie pozostałym.

Co do odsetek od zasądzanej kwoty, to nie uchybiając zasadzie, że roszczenie powodów o zwrot nienależnego świadczenia stało się wymagalne zgodnie z regułami unormowanymi w art. 455 k.c., to w sytuacji gdy Sąd I instancji orzekł o odsetkach od dnia wydania orzeczenia, a powodowie nie wnieśli środka odwoławczego w tym zakresie, to korekcie ten aspekt orzeczenia nie podlegał.

Tym samym Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. dokonał stosownej modyfikacji rozstrzygnięcia zawartego w punkcie II zaskarżonego wyroku zasądzając od pozwanego na rzecz powodów kwotę, o jaką wierzytelność powodów przerastała wzajemną wierzytelność pozwanego, tj. kwotę która nie uległa umorzeniu wskutek potrącenia.

Końcowo należy wskazać, iż na uwzględnienie nie zasługiwał podniesiony przez pozwanego na etapie postępowania odwoławczego zarzut zatrzymania. O ile bowiem poprzednio orzecznictwo sądowe przyjmowało, że pozwany, co do zasady mógł skorzystać z prawa zatrzymania przysługującego od niego świadczenia – co wynikało z treści art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c. – dopóki powodowie nie zaofiarują, bądź nie zabezpieczą, przysługującego mu roszczenia o spełnienie świadczenia wzajemnego, o tyle w świetle wyroku (...) z dnia 14 grudnia 2023 r., C–28/22, uprawnienie to zostało wykluczone, jeżeli prowadziłoby do utraty przez konsumentów prawa do uzyskania odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia przez Bank. Wskazano bowiem, że „Artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, że: stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą, w sytuacji gdy umowa kredytu hipotecznego zawarta przez przedsiębiorcę z konsumentem nie może już pozostać wiążąca po usunięciu nieuczciwych warunków zawartych w tej umowie, przedsiębiorca ten może powołać się na prawo zatrzymania umożliwiające mu uzależnienie zwrotu świadczeń otrzymanych od tego konsumenta od przedstawienia przez niego oferty zwrotu świadczeń, które sam otrzymał od tego przedsiębiorcy, lub gwarancji zwrotu tych ostatnich świadczeń, jeżeli wykonanie przez tego samego przedsiębiorcę tego prawa zatrzymania powoduje utratę przez rzeczonego konsumenta prawa do uzyskania odsetek za opóźnienie od momentu upływu terminu nałożonego na danego przedsiębiorcę do wykonania zobowiązania umownego po tym, jak przedsiębiorca ten otrzyma wezwanie do zwrotu świadczeń zapłaconych jemu w wykonaniu tej umowy.” Skoro więc prawo zatrzymania prowadzi do wstrzymania biegu odsetek za opóźnienie, to jako sprzeczne z celami dyrektywy 93/13/EWG, to nie mogło być w niniejszym postępowaniu uwzględnione. Do podobnych wniosków skłania treść postanowienia (...) z 8 maja 2024 r. sprawie C-424/22.

W orzecznictwie krajowym natomiast możliwość skorzystania z prawa zatrzymania (art. 496 k.c.) przez stronę, która może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony, została zakwestionowana uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2024 r., III CZP 31/23.

Z tych wszystkich względów, apelację strony pozwanej Sąd II instancji w pozostałej części uznał za niemającą usprawiedliwionych podstaw i orzekł o jej oddaleniu z mocy art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Apelacyjny rozstrzygnął natomiast na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c., art. 98 § 1, § 1 ¹ i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. oraz w oparciu o rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 1935). Pozwany także w postępowaniu apelacyjnym wywodził, że umowa jest ważna, wobec czego przyjąć należało, że winien zwrócić całość poniesionych przez powodów w tym postępowaniu kosztów, pomimo częściowego oddalenia powództwa o zapłatę na skutek potrącenia.

(...)