Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 kwietnia 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący	: sędzia	Grażyna Wołosowicz
Protokolant	:	Karolina Pługów

po rozpoznaniu w dniu 14 kwietnia 2023 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. Z. i M. K. (1)

przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. w W.

o ustalenie nieważności umowy ewentualnie o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 17 marca 2022 r. sygn. akt I C 1043/20

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Białymstoku, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

(...)

Sygn. akt I ACa 630/22

UZASADNIENIE

Powodowie M. K. (2) i M. Z. wnosili o ustalenie, że umowa kredytu (...)zawarta w dniu 31 października 2006 r. pomiędzy nimi a (...) Bank (...) S.A. z jest nieważna, ewentualnie zasądzenie od pozwanego banku kwoty 20.234,56 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia doręczenia odpisu pozwu do dnia zapłaty.

Pozwany (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wnosił o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 17 marca 2022 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku oddalił powództwo główne i ewentualne (pkt. I.) oraz zasądził solidarnie od powodów na rzecz pozwanego kwotę 10.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt. II.).

Orzeczenie to zostało wydane w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

Powodowie po zawarciu związku małżeńskiego zakupili mieszkanie za środki z kredytu zaciągniętego w lutym 2006 r. w S. C. Bank, na kwotę 101.884 zł „nominowanego” do franka szwajcarskiego.

Wkrótce, chcąc kupić większe mieszkanie, w dniu 31 października 2006 r. zawarli z (...) Bank (...) S.A. umowę kredytu (...). Na jej mocy bank udzielił kredytu w kwocie 92.750 CHF z przeznaczeniem na finansowanie inwestycji polegającej na zakupie na rynku wtórnym lokalu mieszkalnego z przeznaczeniem na potrzeby własne (§ 2). Wypłata kredytu nastąpić miała jednorazowo, na rachunek zbywcy nieruchomości. Całkowita wypłata nastąpić miała do 14 listopada 2006 r. (§ 5).

Odsetki od kredytu w walucie kredytu miały być pobierane według zmiennej stopy procentowej i stanowić sumę stawki referencyjnej oraz stałej marży banku (§ 6).

Na pokrycie zobowiązań w kraju kredyt mógł być wypłacony wyłącznie w walucie polskiej (§ 5 ust 3). W tym przypadku bank miał stosować „kurs kupna dla dewiz (aktualna tabela kursów) obowiązujący u powoda w dniu realizacji zlecenia płatniczego”.

Spłata kredytu następować miała w ratach annuitetowych do dnia 1 października 2036 r. (§ 12) i miała polegać na potrącaniu przez bank z rachunku złotowego kredytobiorców równowartości raty wyrażonej we franku, według kursu sprzedaży tej waluty według aktualnej tabeli kursów (§ 13).

W § 30 zawarto oświadczenia kredytobiorców, o tym, że zostali oni poinformowani o ryzyku zmiany kursów waluty polegającym na wzroście wysokości zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokości rat kredytu, wyrażonych w walucie polskiej, przy wzroście kursów waluty kredytu, oraz o ryzyku stopy procentowej polegającym na wzroście raty spłaty przy wzroście stawki referencyjnej. W § 30 ust. 2 zawarto ponadto informację, że w całym okresie kredytowania Kredytobiorca może dokonać zmiany waluty kredytu.

Tabela kursów pozwanego, do której odwoływały się zapisy umowy, była tworzona jednostronnie przez pozwany bank. Powodowie nie znali zasad tworzenia tej tabeli, a zasady te nie zostały uregulowane ani w umowie ani opisane w regulaminach.

W dniu 7 listopada 2006 r. powodowie złożyli dyspozycję wypłaty kredytu, która została zrealizowana tego samego dnia przez wypłacenie kwoty 217.582,23 zł.

Od 2012 r. powodowie są rozwiedzeni.

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Na wstępie zaznaczył, że zawarta przez strony umowa spełniała wszystkie ustawowe cechy umowy kredytu, o których mowa w art. 69 ustawy Prawo bankowe. Określa bowiem strony, kwotę i walutę kredytu, cel na jaki został udzielony, zasady i termin jego spłaty, wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany. Także wprowadzenie do niej mechanizmu „denominacyjnego” nie było sprzeczne z treścią art. 69 ustawy Prawo bankowe oraz art. 353 ¹ k.c., ani innymi przepisami obowiązującymi w dacie zawarcia umowy.

Sąd Okręgowy zauważył jednocześnie, że sporne postanowienia umowne zawierały regulacje, które pozwalały pozwanemu bankowi określać jednostronnie kursy kupna i sprzedaży waluty na potrzeby rozliczania kredytu. Wpływało to na wysokość faktycznie wypłaconego kredytu w złotych, a także na wysokość spłacanych rat, które były pobierane z rachunku powodów prowadzonego w złotówkach i przeliczane na ratę we frankach, według tabeli kursów pozwanego banku. W umowie nie było bowiem żadnych zapisów, które precyzowałyby granice swobody banku w ustalaniu kursów waluty, czy ściśle, jasno i jednoznacznie określoną metodykę tworzenia tabel kursowych. Powodowie nie mieli zatem żadnego wpływu na ustalenia banku zawarte w tabeli kursowej, a o wysokości kursu dowiadywali się dopiero w momencie jego zastosowania, czyli wyliczenia (albo pobrania) złotówek z ich rachunku. W związku z tym powodowało to ewidentną nierówność stron umowy, co pozwalało określić te zapisy za sprzeczne z dobrymi obyczajami, rozumianymi jako obowiązek obydwu stron jednoznacznego i prawdziwego określania wzajemnych praw i obowiązków (art. 385 ¹ § 1 k.c.).

W ocenie Sądu Okręgowego, sporne postanowienia nie naruszały jednak interesów konsumentów czego wymaga art. 385 ¹ § 1 k.c. Stwierdził, że nie można mówić o jakimkolwiek (a nie tylko rażącym) naruszeniu interesów, w szczególności ekonomicznych konsumenta, albowiem zawarta przez strony umowa kredytu w momencie jej zawierania była finansowo znacznie korzystniejsza od umów kredytowych zaciąganych w złotych.

Sąd I instancji zwrócił przy tym uwagę, że z okoliczności sprawy wynika, iż powodowie nie tylko zaakceptowali umowę, w której zawarto klauzulę wprowadzającą jednostronne uprawnienie banku do ustalania tabel kursowych, ale również wykonywali ją do 2020 r. i dopiero wówczas wystąpili na drogę sądową o stwierdzenie jej nieważności oraz zwrot zapłaconych rat. Ocenił, że nie było to podyktowane ujawnieniem w umowie „abuzywnych” klauzul regulujących sposób wyliczenia rat kredytów, lecz wyłącznie wzrostem kursu waluty ( (...)), w wyniku czego kredyt stał się mniej korzystny niż np. kredyt złotówkowy oprocentowany wg stawki WIBOR i marży banku.

W związku z tym stwierdził, że choć niewątpliwie wskazane w pozwie klauzule były niedozwolone, to jednak nie spowodowały naruszenia interesów powodów (w rozumieniu art. 385 ¹ k.c.), ani szkody (w rozumieniu art. 3. ust 1 Dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich).

Końcowo, Sąd Okręgowy stwierdził również, że wystąpienie przez kredytobiorców po wielu latach wykonywania umowy kredytu z pozwem o jej unieważnienie, bez uwzględnienia zaistniałych w tym czasie zmian wartości pieniądza, nieruchomości oraz poziomu dochodów, stanowi nadużycie prawa i jest sprzeczne ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem umowy kredytu (art. 5 k.c.).

O kosztach procesu orzekł zgodnie z art. 98 § 1. i 3. k.p.c. w zw. z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 17 marca 2022 roku wnieśli powodowie M. K. (1) i M. Z., którzy zaskarżając ww. wyrok w całości zarzucali mu:

1.  poczynienie ustaleń sprzecznych z treścią zebranego materiału dowodowego, polegające na ustaleniu, że znali mechanizm działania zawartej z pozwanym umowy, albowiem wcześniej zaciągnęli kredyt nominowany do kursu franka szwajcarskiego w (...) Bank S.A.;

2.  naruszenie art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 236 k.p.c. (w wypadku uznania, że umowa jest ważna, lecz zawiera niedozwolone postanowienia umowne) przez niewydanie decyzji co do wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości i księgowości, który zmierzał do ustalenia wysokości nadpłaty powstałej w regulowaniu rat kapitałowo-odsetkowych w okresie od 2 sierpnia 2010 r. do 1 czerwca 2020 r. w związku ze stosowaniem przez bank niedozwolonych postanowień umownych;

3.  naruszenie art. 353 ^{( 1)} k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. przez uznanie, że zawarta przez strony umowa kredytu(...) z 31 października 2006 r. jest ważna w sytuacji, gdy wskutek przyznania w § 1 pkt 7, § 5 ust. 4 i § 13 ust. 7 umowy bankowi uprawnienia do arbitralnego określenia kwoty kredytu do wypłaty i rat kapitałowo- odsetkowych przez dowolne ustalenie kursu franka szwajcarskiego doszło do naruszenia właściwości stosunku umownego, przewidującego równowagę prawną stron umowy i przewidywalności ich wzajemnych świadczeń;

4.  naruszenie art. 385 ¹ § 1 k.c. przez uznanie, że zawarte w umowie klauzule denominacyjne (§ 1 pkt 7, § 5 ust. 4 i § 13 ust. 7) nie stanowią niedozwolonych postanowień umownych w sytuacji, gdy:



nie można uznać za jednoznaczne postanowień umownych, które przewidują mnożenie kwoty kredytu i rat kapitałowo-odsetkowych przez nieznaną i niemożliwą do określenia przez kredytobiorców wielkość kursu,



klauzule denominacyjne nie spełniają warunku przejrzystości w związku z niewywiązaniem się przez bank z obowiązku informacyjnego wobec kredytobiorców,



zapisy wprowadzające mechanizm denominacji nie odwołują się do ustalonego w sposób obiektywny kursu (...), przyznając pozwanemu prawo do jednostronnego ustalania wysokości zobowiązania kredytobiorców,



klauzule denominacyjne zakłócają równowagę pomiędzy stronami umowy, gdyż umożliwiają bankowi jednostronne kształtowanie sytuacji konsumentów,



zastosowanie dwóch różnych kursów w klauzulach denominacyjnych, z których jeden jest wyższy, prowadzi do sytuacji, w której kredyt wypłacony w walucie polskiej, a następnie ustalony w walucie obcej według kursu niższego, przy spłacie staje się już kredytem w kwocie wyższej,



nierównomiernie rozkładają ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu;

5.  naruszenie art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 w zw. z ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe w zw. z art. 58 § 1 k.c. przez uznanie, że umowa jest ważna w sytuacji, gdy wskutek wyeliminowania z niej niedozwolonych postanowień odnoszących się do denominacji, umowa jest pozbawiona przedmiotowo istotnych, kreujących ją elementów;

6.  naruszenie art. 189 k.p.c. przez jego niezastosowanie pomimo wykazania podstaw i interesu prawnego w ustaleniu nieważności umowy;

7.  naruszenie art. 5 k.c. przez uznanie, że dochodzone pozwem roszczenie stanowi nadużycie prawa w sytuacji, gdy powołaniem się na zasady współżycia społecznego nie można podważać ani modyfikować wyraźnych dyspozycji przepisów prawnych, które kierując się względami bezpieczeństwa obrotu prawnego, przewidują sankcję nieważności czynności, a nie przewidując żadnych od tego wyjątków, samodzielnie i wyczerpująco przesądzają o prawach stron;

8.  naruszenie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. przez ich niezastosowanie w sytuacji, pomimo istnienia uprawnienia do domagania się zwrotu kwoty wskazanej w pozwie, jako świadczenia nienależnego w związku z abuzywnością zapisów umownych odnoszących się do mechanizmu denominacji.

Wskazując na powyższe, wnosili o

1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez:

1)  ustalenie, że umowa kredytu (...) z 31 października 2006 r. jest nieważna, ewentualnie

2)  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 20.234,56 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia doręczenia odpisu pozwu do dnia zapłaty,

3)  zasądzenie od pozwanego na rzecz każdego z powodów kosztów postepowania przed Sądem I instancji, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, według norm przepisanych wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty;

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów postepowania przed Sądem II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty;

SĄD APELACYJNY USTALIŁ I ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:

Zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu, a sprawę należało przekazać Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Na wstępie zaznaczyć należy, iż Sąd Apelacyjny rozpoznawał już apelacje od wyroków Sądu Okręgowego w Białymstoku, w których w oparciu o identyczną, jak w niniejszej sprawie argumentacją prawną, wydane zostały orzeczenia oddalające powództwa (główne i ewentualne) zmierzające do ustalenia nieistnienia (nieważności) stosunków prawnych w postaci umów kredytowych powiązanych z walutą szwajcarską oraz zasądzenia od banku kwot z tytułu zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych przez kredytobiorców w wyniku wykonywania takich umów. W sprawach tych Sąd Apelacyjny uchylał zaskarżone wyroki Sądu Okręgowego w Białymstoku i przekazał mu je do ponownego rozpoznania, nie podzielając przy tym oceny, iż kwestionowane przez stronę powodową postanowienia umów kredytowych dotyczące denominacji/indeksacji kwoty kredytu do franka szwajcarskiego nie są postanowieniami niedozwolonymi w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Sąd Apelacyjny orzekając w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni podziela stanowisko Sądu Apelacyjnego wyrażone w uzasadnieniach wyroków wydanych m.in. 28 listopada 2022 r. w sprawie sygn. akt I ACa 505/22, 6 października 2022 r. w sprawie sygn. akt I ACa 1365/22, 30 września 2022 r. w sprawie sygn. akt I ACa 855/21, czy z 14 lipca 2022 r. sygn. akt I ACa 737/21. Wobec tego przedstawione poniżej motywy orzeczenia są zbieżne z powołaną tam argumentacją, z niezbędnymi jedynie modyfikacjami w zakresie okoliczności faktycznych niniejszej sprawy.

W pierwszej kolejności zauważyć jednak należy, że choć Sąd I instancji w swoich ustaleniach nie wskazał w istocie, które konkretnie postanowienia zawartej przez strony umowy były przedmiotem analizy. W swoich wywodach skupił się na przedstawieniu rysu historycznego i swoich opinii, co do pobudek jakimi kierowali się konsumenci (w tym powodowie) decydując się na zawarcie umowy kredytów waloryzowanych (indeksowanych i denominowanych) kursem walut obcych, a także jedynie wyrywkowym zacytowaniu zapisów umowy kredytu hipotecznego, nie odnosząc się przy tym szczegółowo do treści kwestionowanych postanowień umownych, w których zostały zamieszczone klauzule przeliczeniowe, w oparciu o które ustalane były zasady wypłaty i spłaty kredytu. W efekcie z wyjątkowo obszernego uzasadnienia wyroku, nie sposób jest wprost wyczytać, jakie w istocie postanowienia umowy były w niniejszej sprawie analizowane przez Sąd Okręgowy i ostatecznie zostały ocenione jako nie naruszające interesów powodów, jako kredytobiorców. Tymczasem to wokół postanowień powinien koncentrować się spór w niniejszej sprawie, a Sąd Okręgowy związany stanowiskiem powodów zobligowany być podjąć się kontroli przede wszystkim postanowień (klauzul przeliczeniowych) zawartych w umowie kredytu (...)

Zwrócić należy uwagę, że na jej podstawie bank zobowiązał się postawić do dyspozycji kredytobiorców kwotę 92.750 CHF z przeznaczeniem na cele mieszkaniowe, przy czym w § 5 ust. 3 pkt 2 umowy zastrzeżono, że kredyt na sfinansowanie zobowiązań w kraju będzie wypłacony w walucie polskiej, a jego wartość ustalona zostanie według kursu kupna dla dewiz obowiązujący w (...) SA według aktualnej Tabeli kursów, obowiązującą w dniu realizacji zlecenia płatniczego (§ 5 ust. 4).

W § 13 umowy przewidziano także, że spłata zadłużenia następować będzie poprzez potrącanie przez bank swoich wierzytelności z (...) kredytobiorców (ust. 1), przy czym środki z rachunku miały być pobierane w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...) SA w dniu wymagalności, według aktualnej Tabeli kursów (ust. 7).

Odwołanie do kursu dewiz z aktualnej Tabeli kursów zawierały także § 7 ust. 5, § 10 ust. 4, § 19 ust. 1 i 2, § 22 ust. 1 i 2 umowy. Zaznaczyć przy tym należy, że umowa w § 1 pkt 7 definiowała Tabelę kursów w sposób wyjątkowo enigmatyczny, tj. „Tabela kursów (...) SA obowiązująca w chwili dokonywania przez (...) SA określonych w umowie przeliczeń kursowych, dostępna w (...) SA oraz na stronie internetowej (...) SA”.

Mając na uwadze powyższe, należy zatem stwierdzić, że zawartą przez strony umowę należy zakwalifikować jako umowę kredytu denominowanego. W umowie tej bowiem wartość kredytu wyrażona została w walucie obcej ( (...)), ale kredyt miał być (i został) uruchomiony w walucie polskiej, a kredytobiorca dokonywał spłaty rat kapitałowo-odsetkowych również w walucie polskiej, po przeliczeniu według kursu wymiany walut na dzień spłaty. Innymi słowy kredytobiorca zobligowany został do zwrotu bankowi sumy nominalnej udzielonego kredytu (kapitał) stanowiącej określoną równowartość waluty obcej, w zależności od bieżącego kursu wymiany walut, wraz z odsetkami oraz ewentualnie innymi opłatami i prowizjami.

W efekcie zastosowanego w umowie mechanizmu przeliczeniowego, wysokość zobowiązania banku, a w efekcie również zadłużenia powodów, została uzależniona od zmiennych kursów walut „obowiązujących w banku, według aktualnej Tabeli kursów”. Nie powinno być także przedmiotem sporu, że umowa kredytu, ani żaden inny dokument przedstawiony powodom przed podpisaniem umowy, nie regulował sposobu określenia (ustalania) kursów walut przez bank na potrzeby Tabeli kursów.

Ma to o tyle istotne znacznie, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtowanym na gruncie art. 385 ¹ i nast. k.c. wielokrotnie wyjaśniano już, że określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron, w związku z czym jest niedopuszczalne (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16, z dnia 19 września 2018 r., I CNP 39/17, z dnia 24 października 2018 r., II CSK 632/17, z dnia 13 grudnia 2018 r., V CSK 559/17, z dnia 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, poz. 115, z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18, z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18 i z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18).

Wyrazem akceptacji tego stanowisko jest uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022 r., sygn. akt III CZP 40/22, uznająca za sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu nomonowanego do waluty obcej, te postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu.

Skoro więc zamieszczone w umowie postanowienia zawierające klauzule waloryzacyjne (przede wszystkim § 5 ust. 4 i § 13 ust. 7), w ogóle nie odwoływały się do jakichkolwiek formalnych czy też obiektywnych wskaźników, pozwalających na zweryfikowanie ustalanych i wykorzystywanych przez bank kursów walut, zatem nie dawały kredytobiorcom (powodom) żadnego instrumentu, który umożliwiłyby obronę przed decyzjami banku. Ten zaś na mocy spornych postanowień był wyłącznie uprawniony do wiążącego powodów, kształtowania kursu, według którego obliczana była wysokość ich zobowiązania.

Z uwagi na ukształtowane już orzecznictwo sądów powszechnych, Sądu Najwyższego oraz Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)) nie ma potrzeby szerszego ustosunkowywania się do kwestii samej abuzywności klauzul waloryzacyjnych w tzw. kredytach indeksowanych, czy denominowanych.

Dość wskazać, że aktualnie wydaje się być bezspornym zarówno to, że tego rodzaju klauzule określają główny przedmiot umowy kredytu, a odwołanie się w nich do kursu kupna/sprzedaży dewiz (walut) z „Tabeli kursów” tworzonych przez bank udzielający kredytu, jest wystarczającym argumentem za uznaniem ich za niejasne i niejednoznaczne. I nawet jeśli przyjąć, że postanowienia te zostały sformułowane językowo poprawnie, to nie ma wątpliwości, że pozbawiały powodów (w chwili zawarcia umowy) możliwości ustalenia skonkretyzowanych i obiektywnych wskaźników (metodologii), w oparciu o które miała być ustalana wysokość ich zobowiązań wobec banku. Nie sposób jest więc uznać ich za transparentne.

Nie ulega także wątpliwości, że mechanizm ustalania kursów waluty na podstawie tabel kursowych banku jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami, narusza rażąco interesy konsumenta i równowagę stron, a klauzula która nie zawiera jednoznacznej treści, a przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Bezspornym winno być także, że niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną (zob. wyroki z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18;uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego o mocy zasady prawnej z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07; uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2014 r., III CSK 204/13 i z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16; z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16; z dnia 24 października 2018 r., II CSK 632/17; z dnia 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18; z dnia 13 grudnia 2018 r., V CSK 559/17; z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17; z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/19).

W tym miejscu zaznaczyć należy, że za „sprzeczne z dobrymi obyczajami” uważa się, m.in. działania wykorzystujące niewiedzę, brak doświadczenia konsumenta, zmierzające do dezinformacji i wywołania błędnego przekonania, ale także niezapewniające rzetelnej, prawdziwej pełnej informacji. Zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa Sądu Najwyższego „dobre obyczaje” są równoważnikiem zasad współżycia społecznego, które obejmują reguły wiążące nie tylko w obrocie powszechnym, ale i w stosunkach z udziałem profesjonalistów.

Natomiast pojęcie „interesów konsumenta" należy rozumieć szeroko, zarówno w kategoriach interesu prawnego, jak i ekonomicznego, w tym na gruncie umowy kredytowej, powinna uwzględniać aspekt bezpieczeństwa finansowego. W związku z tym, jako „rażące naruszenie interesów konsumenta” należy rozumieć nieusprawiedliwioną dysproporcję praw na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym.

Trzeba przy tym zwrócić uwagę, że przedmiotem analizy powinna być treść konkretnych klauzul przeliczeniowych zastosowanych w umowie. Te zaś w umowie zawartej przez strony zostały zaprojektowane w sposób rażąco niesymetryczny, zabezpieczając interesy banku i jednocześnie godząc w interes ekonomiczny kredytobiorców. Nie ma przy tym znaczenia to, czy w dacie zawierania umowy kurs waluty był wyższy, czy niższy od obecnego, ani też, czy bank wykorzystywał przyznane sobie jednostronnie uprawnienia. Nieuczciwą praktyką rynkową było bowiem już samo zastrzeżenie sobie przez bank uprawnienia do określania poziomów kursów walutowych z jednoczesnym stosowaniem różnych kursów przy wypłacie kredytu i jego spłacie, których rozpiętość (tzw. spread walutowy) mogła być ustalona w sposób całkowicie dowolny, nie podlegający kontroli ze strony kredytobiorców. „Kursy dewiz” służące do ustalania wysokości zobowiązania, były bowiem od momentu podpisania umowy ustalane przez Bank, a kredytobiorcy nie tylko nie mieli możliwości ich kontroli, ale nawet samodzielnego ustalenia wysokości poszczególnych rat.

Wbrew stanowisku prezentowanemu przez Sąd I instancji, przy ocenie spornych postanowień umowy (klauzul przeliczeniowych) nie ma większego znaczenia sposób jej wykonywania, w tym czy w istocie bank wykorzystywał uprawnienie do w zasadzie dowolnego kształtowania kursu walut, jak również relacje ekonomiczne dotyczące kosztów wykonania analizowanej umowy kredytowej, ani jej relacje do innych umów kredytowych spłacanych w tym samym czasie. Nie ma też znaczenia dla oceny abuzywności zapisów umowy kredytu waloryzowanych kursami walut obcych, to że przez wiele lat, było one i tak korzystniejsze (tańsze) niż kredyty złotowe pozbawione spornego mechanizmu (klauzul waloryzacyjnych).

Jak bowiem wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, ocenę nieuczciwego charakteru warunków umowy dokonuje się w odniesieniu do chwili zawarcia danej umowy z uwzględnieniem wszystkich okoliczności, o których przedsiębiorca mógł wiedzieć przy zawieraniu umowy i które mogły wpływać na jej późniejsze wykonanie, gdyż warunek umowny może wprowadzać między stronami nierównowagę, pojawiającą się dopiero w czasie wykonywania umowy. Z przepisów dyrektywy 93/13, interpretowanych z uwzględnieniem orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, wynika jasno, że okoliczności, które zaistniały po zawarciu umowy, nie mają znaczenia dla oceny abuzywności postanowienia.

Dlatego też wszystkie okoliczności, które nastąpiły po zawarciu umowy, w tym sposób jej wykonania przez bank, wahania kursów walut, czy w końcu stosunek do innych dostępnych na rynku umów kredytowych, są irrelewantne z punktu widzenia badania przesłanek z art. 385 ¹ k.c.

Sąd I instancji w swoim rozumowaniu całkowicie pomija i to, że postanowienie nie może być oceniane jako abuzywne, bądź tracić taki charakter, jedynie w wyniku przyjęcia przez jedną ze stron umowy określonego sposobu jej wykonania, korzystania bądź niekorzystania z wynikających z niego uprawnień. W świetle powyższego błędnym było stanowisko Sądu Okręgowego wyrażone w uzasadnieniu wyroku, z którego w istocie wynikało, że choć bank wprowadził do umowy nieuczciwe i niedozwolone prawem zapisy, to jednak nie naruszały one interesów powodów, gdyż ci przez pewien okres czasu i tak spłacali kredyt tańszy niż inne osoby.

Wbrew ocenie zawartej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, przy porównaniu obu powyższych stanów punktem odniesienia nie może być umowa całkowicie pozbawiona cech denominacji, lecz to, jak ta umowa wyglądałaby gdyby zawierała poprawnie skonstruowany mechanizm ustalania wartości waluty, który dawałby pewność, że świadczenie zostało ustalone wedle obiektywnego miernika (art. 358 ¹ § 2 k.c.). Jak już zaś zaakcentowano sposób wykonywania umowy, nie mógł stać zatem na przeszkodzie w stwierdzeniu abuzywności objętych niniejszym sporem postanowień, które oceniać należało jedynie na chwilę zawierania umowy. Istotne jest to, że bank wprowadził do umowy kredytu uprawnienie do w zasadzie niepodlegającego żadnej kontroli ustalenia wysokości kursów dewiz (a tym samym wysokości zobowiązania kredytobiorców), a umowa nie zawierała żadnego „bezpiecznika” dla konsumentów przed nieprzewidywalnym i nieznajdującym uzasadnienia w realiach gospodarczych, wzrostem kursu waluty.

Dlatego też Sąd Apelacyjny stwierdził, że spełniły się przesłanki uznania spornych postanowień umownych za niedozwolone, jako niejasnych i kształtujących prawa i obowiązki kredytobiorców nie tylko w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, ale również godzący w ich interesy (głównie ekonomiczne) oraz dobre obyczaje w praktyce bankowej. Stwierdzenie abuzywności konkretnych postanowień umownych rodzi taki skutek, że w myśl art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c., nie wiążą konsumenta (powodów), a zatem nie wywołują skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, co sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2014 r., III CSK 204/13; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2016 r., II CSK 750/15; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16; wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 20 września 2018 r., C-51/17).

Jako, że Sąd Okręgowy przyjmując tezę przeciwną, w rezultacie nie przystąpił do zbadania zasadności zgłoszonego przez powodów roszczenia (o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z przedmiotowej umowy oraz o zapłatę), zatem uznać należało, że tym samym nie rozpoznał istoty sprawy. Wskutek błędnego przyjęcia istnienia materialnych przesłanek unicestwiających roszczenie, nie odniósł się do tego, co było przedmiotem postępowania (zob: postanowienie SN z 27 lutego 2019 r. II CZ 104/18; wyrok SN z 23 września 1998 r. II CKN 897/97). Z tych względów zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu (art. 368 § 4 k.p.c.).

W toku ponownego rozpoznania sprawy, Sąd Okręgowy rozważy, jakie konsekwencje, w odniesieniu do roszczeń dochodzonych przez powodów, spowodowało to, że umowne klauzule przeliczeniowe nie obowiązują.

W pierwszej kolejności powinien zbadać, czy nie doszło do nieważności całego stosunku prawnego z uwagi na to, że m.in. bezskuteczność dotknęła te z postanowień kontraktowych, które dotyczyły świadczeń głównych. Za tym, że należy rozważyć zaistnienie takiego skutku, przemawia również stanowisko (...), który wskazał, że upadek klauzuli walutowej czyni „niepewnym” obiektywną możliwość utrzymania całej umowy o kredyt (zob. wyrok z 14 marca 2019 r. C 118/17, pkt 48, 52; wyrok z 3 października 2019 r. C 260/18, pkt 44), a także najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego (zob. np.: postanowienie SN z 23 czerwca 2022 r., I CSK 2815/22 i 6 lipca 2022 r., I CSK 3636/22; wyrok SN z 3 lutego 2022 r., (...) 975/22; wyrok SN z 3 lutego 2022 r., (...) 415/22; wyrok SN z 3 lutego 2022 r., (...) 459/22; uchwała SN z 15 września 2020 r., III CZP 87/19; wyrok SN z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18; wyrok SN z 7 listopada 2019 r., IV CSK 13/19; wyrok z 29 października 2019 r., IV CSK 309/18; wyrok SN z 9 maja 2019 r., I CSK 242/18; wyrok SN z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17).).

O nieważności mogłyby też świadczyć formułowane w judykaturze tezy, wedle których klauzula dająca wyłącznie bankowi upoważnienie do ustalania kursu waluty, umożliwia mu jednostronne określanie rozmiaru świadczeń kredytobiorcy, co pozostaje w sprzeczności z naturą stosunku obligacyjnego (zob: wyrok SA w Warszawie z 12 lutego 2020 r., V ACa 297/19; uchwała SN z 28 kwietnia 2022 r., III CZP 40/22). Podnosi się również, że w sytuacji, gdy przedstawiciel banku zaniecha powinności należytego poinformowania potencjalnego kredytobiorcy o ryzykach związanych z produktem finansowym, w sytuacji gdy dysponował lub powinien dysponować wiedzą o dysproporcji świadczeń na niekorzyść kontrahenta, to kreuje to możliwość uznania czynności prawnej za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego (zob.: wyrok SN z 15 czerwca 2018 r., I CSK 491/17; wyrok SN z 26 maja 2021 r., (...) 28/21). Rozważenia będzie też wymagała kwestia związana z oddziaływaniem na byt prawny umowy tego, że nakazano w niej stosowanie innych kursów (...) do przeliczenia wartości wypłaconego kapitału (kurs kupna) i spłacanych rat (kurs sprzedaży).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c., orzekł jak w sentencji.

(...)