Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

UZASADNIENIE

Powód (...) sp. z o.o. w W. wystąpił do (...) przy (...) w B. przeciwko (...) S.A. w B. z żądaniem zapłaty kwoty 214.468,35 zł powiększoną o VAT tytułem wynagrodzenia z umowy z dnia 2 lipca 2018 r. zawartej przez powoda jako podwykonawcą, a pozwanym jako generalnym wykonawcą. Powód podał, że przedmiotem tej umowy było kompleksowe wykonanie zabudów szachtów instalacyjnych oraz okładzin wewnętrznych ze spieków kwarcowych Neolith. Pozwany złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy, a tytułem wynagrodzenia za wykonane roboty zapłacił powodowi kwotę 248.000 zł plus VAT. Ostateczny wykaz kosztów zastępczego wykonania umowy został określony przez pozwanego na kwotę 387.331,61 zł netto. Według powoda pozwany zalega z zapłatą kwoty dochodzoną pozwem.

Pozwany (...) SA wniósł o oddalenie powództwa. Przyznał, iż strony łączyła umowa o wykonanie robót budowlano-montażowych z terminem jej realizacji do 30 sierpnia 2018 r. Opóźnienie robót z przyczyn leżących po stronie powoda upoważniło go do powierzenia zakończenia tych robót innym podmiotom. Łączny koszt wykonania zastępczego wyniósł netto 387.331,65 zł. Zaprzeczył, by nie udostępnił powodowi frontu robót oraz dokumentacji projektowej. Podniósł, iż spieki kwarcowe Neolith nie stanowiły własności powoda. Wynagrodzenie wypłacone powodowi w kwocie 248.000 zł, powiększone o VAT, jest zgodne z przedłożonymi fakturami, uwzględniającymi stan robót z daty ich inwentaryzacji. Na zlecenie powoda spieki Neolith zostały zakupione przez (...) sp. z o.o., spółkę powiązaną osobowo z powodową spółką, gdyż ta ostatnia działała dopiero od kilku miesięcy, zaś pozwany uiścił należność dla spółki (...). (...) przy(...) w B. wyrokiem z dnia 25 października 2022 r., sygn. 3/2021, oddalił powództwo i obciążył powoda na rzecz pozwanego kosztami zastępstwa procesowego.

Sąd ten ustalił, że przedmiotem umowy stron była realizacja inwestycji (...) w W.. Pozwany (...) SA, jako generalny wykonawca inwestycji, zawarł umowę z dwiema powiązanymi ze sobą spółkami, które łączyła osoba R. C., jako Prezesa Zarządu obu spółek. Pierwsza z umów została zawarta 2 października 2017 r. z (...) sp. z o.o., a dotyczyła ona wykonania elewacji zewnętrznych z kamienia, druga umowa, której rozliczenia dotyczy mniejsza sprawa, zawarta została 2 lipca 2018 r., a jej przedmiotem było wykonanie okładzin wewnętrznych w klatkach schodowych ze spieków kwarcowych Neolith. Termin wykonania tej umowy określono na 30-go sierpnia 2018 r. (§ 2 umowy). W umowie mowa jest o spiekach (...), które stanowiły jeden z elementów świadczeń ze strony wykonawcy w ramach zryczałtowanego wynagrodzenia (§1).

Powodowa spółka została założona 9 lutego 2018 r. - po 4 miesiącach od zawarcia umowy przez pozwany (...) SA z (...) sp. z o.o. Ostatecznie spór między stronami sprowadzał się do rozliczenia spieków Neolith, użytych do wykonania umowy. Sporne spieki za kwotę około 410.000 zł na zlecenie (...) SA zostały nabyte przez (...) sp. z o.o. od zagranicznego dostawcy. Nastąpiło to w okresie, gdy stron procesu nie wiązała jeszcze umowa. Zapłata za te spieki nastąpiła 29 maja 2018 r. i 4 czerwca 2018 r. Zostały one dostarczone na teren budowy przed dniem 2 lipca 2018 r., tj. przed datą zawarcia przedmiotowej umowy, i weszły w posiadanie pozwanego jako generalnego wykonawcy. Spieki te miały być użyte przez powodową spółkę do realizacji umowy z dnia 2 lipca 2018 r. Na spieki te (...) sp. z o.o. nie wystawiła dla (...) SA faktury VAT. Rozliczenie między tą spółką a (...) SA zostało dokonane w ramach rozliczeń okresowych przerobów bez wymienienia tej pozycji, jako podstawy do zapłaty.

W piśmie z dnia 20 października 2022 r., stanowiącym załącznik do protokołu rozprawy, powód wskazał, że wszystkie wystawione przez (...) sp. z o.o. faktury odnoszą się do treści protokołów odbioru, a poza nimi nie były dokonywane żadne płatności ze strony pozwanego na rzecz (...) sp. z o.o. Podniósł, że nie przedstawiono dowodu w postaci faktury, przelewu, pokwitowania, wskazującego na zapłatę za materiały budowlane, wykorzystane w robotach budowlanych zleconych powodowej spółce. Z kolei dwie faktury o nr (...) z dnia 17 maja 2018 r. oraz (...)z dnia 30 maja 2018 r. stanowiły źródło sfinansowania spieków Neolith. W fakturach tych tytuł płatności wskazano protokoły finansowe rozliczenia robót nr 8 z 17 maja 2018 r. i nr 10 z 30 maja 2018 r. Według powoda spieki zostały zakupione przez powodowa spółkę od (...), co ma potwierdzać faktura VAT (...)z dnia 29 czerwca 2018 r.

Pozwany w piśmie procesowym z dnia 20 października 2022 r. zakwestionował stanowisko powoda, fakturę VAT (...) z 29 czerwca 2018 r., a także historię rozliczeń między powodem a (...) sp. z o.o. na rachunku (...) oraz dokumenty księgowe przedłożone wraz z pismami powoda z dnia 7 września 2022 r. oraz 19 września 2022 r., mające stanowić dowód na to, że powód zakupił od (...) spieki kwarcowe Neolith, na potrzeby wykonania przedmiotu umowy, a tym samym wykonał zobowiązanie do dostarczenia spieków. Pozwany podniósł, że powód nie przedłożył dokumentów stwierdzających zamknięcia ksiąg rachunkowych powodowej spółki oraz (...) sp. z o.o. Tym samym przedłożone przez powoda dokumenty księgowe (w tym wyciągi ksiąg rachunkowych, wydruki z pliku (...)) nie mogą stanowić wiarygodnego dowodu na okoliczność, iż powód faktycznie zakupił od (...) sp. z o.o. w 2018 r. towary stwierdzone fakturą VAT (...) nr (...), ponieważ powód i (...) sp. z.o.o bez zamknięcia ksiąg rachunkowych zachował możliwość zmian w ich treści.

Sąd Arbitrażowy stwierdził, że w pozwie złożonym do niego w dniu 3 stycznia 2022 r. brak jest twierdzeń o wystawieniu faktury z tytułu zakupu spieków przez powodową spółkę od (...) sp. z o.o., jak również nie złożono faktury VAT (...). Po raz pierwszy mowa jest o tej fakturze w piśmie powoda z dnia 20 maja 2022 r., a więc już po zajęciu stanowiska przez pozwanego w odpowiedzi na pozew. Faktura (...) nosi datę 29 czerwca 2018 r., a więc kiedy jeszcze nie wiązała stron umowa z 2 lipca 2018 r.

W związku z powyższym Sąd Arbitrażowy nie wykluczył podniesionego w piśmie pozwanego zarzutu o możliwości dokonania operacji księgowej na potrzeby procesu. Możliwość taka istniała bowiem R. C. był Prezesem Zarządu obu spółek. Niezależnie od tego czy faktura wystawiona była w dniu 29 czerwca 2018 r., czy później z racji niezamknięcia ksiąg rachunkowych, to jej wystawienie z punktu widzenia księgowości było możliwe, ale nie znaczy to, że istniała podstawa do jej wystawienia.

Następnie Sąd Arbitrażowy dokonał oceny dowodów osobowych przeprowadzonych w sprawie - zeznań świadków oraz zeznań R. C., przesłuchanego w charakterze strony (art. 299 w zw. z 302 kpc).

Sąd ten stwierdził, iż w świetle zeznań świadków zakup spieków przez (...) wymusił na pozwanej spółce (...), argumentując, że (...) sp. z o.o. działał dopiero od kilku miesięcy i nie byłby wiarygodnym partnerem dla zagranicznego dostawcy. Przedstawiciele pozwanej mieli obawy co do takiego rozwiązania, ale przystali na nie, gdyż groziło to pozwanemu niewykonaniem w terminie łączącej ją umowy z Inwestorem. Sposób realizacji zakupu został opisany przez świadków, którzy złożyli zeznania na piśmie: P. K., J. F., A. S., P. O.. J. F. i A. S. to przedstawiciele (...) SA na budowie. Z pierwszym z nich powód uzgadniał w maju 2018 r. warunki przyszłej umowy. Byli dobrze zorientowani w zasadach sprowadzania spieków i rozliczeń z (...) sp. z o.o. Zapłata za te spieki nie była wyeksponowana w dokumentach rozliczeniowych, lecz w ramach okresowych rozliczeń za miesiące maj i czerwiec 2018 r.

Według Sądu Arbitrażowego brak było podstaw, by nie dać wiary zeznaniom świadków, zwłaszcza, że znajdują one potwierdzenie w e-mailach R. C..

Z kolei R. C. potwierdził e-mailowo powyższe rozliczenia. Z e-maili wynika wprost: „Środki finansowe z poprzednich dwóch faktur wykorzystano na import spieków Neolith na wnętrza z Hiszpanii, ich wartość 410.000 zł".

Zdaniem Sądu zeznania R. C., słuchanego na rozprawie w trybie art. 299 k.p.c. w zw. z art. 302 k.p.c. nie dają podstaw do odmiennej oceny powyższych dowodów. Niewiarygodne były jego wyjaśnienia co do interpretacji treści e-maili. Zestawienie treści maili z zeznaniami przesłuchanych świadków dawały podstawy do przyjęcia, iż zakup spieków Neolith został sfinansowany przez pozwanego. Aby wykonawca otrzymał wynagrodzenie to powinny być przygotowane dokumenty, ale nie odzwierciedlały one stanu faktycznego. Służyły jako fikcyjna podstawa do zapłaty za spieki . Taką dokumentację stworzono w celu wypłaty wynagrodzenie w dokumentach stanowiących załącznik do pisma powoda z 20 października 2022 r. Z kolei przedstawione w piśmie powoda z dnia 12 maja 2022 r. faktury (...) i (...) dotyczyły rozliczenia robót, a nie spieków Neolith. Rozliczenie to zostało „rozpisane" tak, by nie wymieniać wartości spieków Neolith, a spółka (...) mogła mimo to otrzymać wynagrodzenie. Zabiegi te obrazuje dokumentacja złożona do ostatniego pisma procesowego powoda po zaniknięciu rozprawy).

Według Sądu Arbitrażowego sporne spieki zostały opłacone przez (...) SA na rzecz (...) sp. z o.o., co zostało rozliczone w ramach miesięcznych przerobów (...) sp. z o.o. (...) sp. z o .o. nie wystawił dla (...) SA faktury za zakupione spieki. (...) SA zapłacił za te spieki (refundując ich zakup dla (...) sp. z o.o.) i były one przeznaczone na realizację umowy z powodem. Zostały one dostarczone na teren budowy przed zawarciem umowy z powódką, więc pozwany stał się ich właścicielem.

Sąd wskazał, że przesunięcia dokumentowe fakturą pomiędzy tymi dwiema spółkami, a więc (...) sp z o.o. oraz (...) sp. z o.o., mogło wywrzeć skutek w zakresie rachunkowości. Nie wywarły skutku prawnego, skoro ich właścicielem był pozwany (...) SA. Dokumentacja księgowa, złożona przez powoda na żądanie pozwanego, nie daje podstaw do odmiennej oceny tych faktów. Faktura nr (...), na którą powołała się strona powodowa, dotyczyła zupełnie innego zakupu między dwiema spółkami, a nie spieków Neolith. Podobnie faktura (...).

Sąd oddalił też wniosek pełnomocnika pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego celem dokonanych rozliczeń pozwanej z (...) sp. z o.o., gdyż przeprowadzenie takiego dowodu było niewykonalne z racji upływu czasu od zakończenia inwestycji i jest bezprzedmiotowe do rozstrzygnięcia niniejszego sporu. W podstawie prawnej orzeczenia Sąd Arbitrażowy stwierdził, iż umowa łącząca strony była umową o dzieło (art. 627 kc), w której przewidziano wynagrodzenie ryczałtowe (art. 632 kc). Umowa przewidywała możliwość zastępczego wykonywania prac w sytuacji nieterminowego ich wykonania. Regulacja umowna w tym przedmiocie zgodna jest z unormowaniem kodeksowym (art. 635 kc). Umowa przewidywała wynagrodzenie za jej wykonanie w wysokości 850.000 zł plus VAT. Zinwentaryzowane roboty po odstąpieniu od umowy przez pozwanego zostały określone na kwotę 248.200 zł, powiększone o VAT i należność ta została uiszczona. W sprawie nie zaistniały podstawy do tego, by powódka mogła się domagać zapłaty całego wynagrodzenia, mimo niewykonania umowy (art.639 kc). Z dokumentów oraz z zeznań świadków wynikało, że powierzenie innym podmiotom dokończenia umowy było uzasadnione. Ostatecznie powódka nie kwestionowała wysokości kosztów tego zastępczego wykonania, tj. kwoty 384.938,83 zł. Pozostała zatem kwestia różnicy pomiędzy umową a rozliczeniem spieków Neolith, zakupionych za kwotę około 410.000 zł. Spieki zostały dostarczone na budowę jeszcze przed zawarciem przedmiotowej umowy, a za ich zakup zapłacił pozwany (...) SA. Ich zakup miał na celu zamontowanie ich na budowie wewnątrz budynku. W momencie dostarczenia tych materiałów na budowę, stanowiły one własność generalnego wykonawcy (art. 633 kc), a zatem kwota ta podlega odliczeniu od umówionej kwoty 850.000 zł. W konkluzji Sąd Arbitrażowy stwierdził, że roszczenie powoda nie znajduje oparcia w faktach oraz stanie prawnym. Brak było podstaw do uwzględnienia powództwa. Konsekwencją jego oddalenia było zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego. Zdanie odrębne od tego wyroku zgłosił arbiter W. S.. Nie podzielił zasadności kwestionowania faktury nr (...) wystawionej przez (...) dla powoda; zasadności przyjęcia za wiarygodne zeznań świadków w sytuacji, gdy zeznania te pozostają w sprzeczności z dowodami z dokumentów, powstałymi, w odróżnieniu od zeznań świadków, w czasie realizacji umowy pomiędzy (...) a pozwanym, co za tym idzie nie były tworzone na wywołanie określonego skutku procesowego oraz kwestionowania prawdziwości zeznań R. C. w sytuacji, gdy korespondują one z dowodami z dokumentów.

Zdaniem arbitra na potwierdzenie tego, że powód zapłacił za Neolith, zakupiony za granicą przez spółkę (...) za środki, jakie spółka ta uzyskała z realizacji kontraktu z pozwanym, powód przedstawił fakturę (...). Kwota wynikająca z faktury została przez powodową spółkę ujęta w deklaracjach podatkowych, co wynika z dokumentów przedstawionych w toku postępowania przez powoda na żądanie pozwanego. Zakup przez powoda tego materiału miał miejsce w 2018 roku. Faktura została wystawiona w tym samym roku i w tym samym roku była ujęta w procedurze podatkowej powoda. Tym samym nie mogła powstać na użytek niniejszego postępowania, co mogłoby być jedyną podstawą kwestionowania jej autentyczności. Fakt, że powód nie przedstawił jej przy pierwszym piśmie procesowym nie może wywierać żadnych niekorzystnych dla niego skutków. Powód nie mógł bowiem przewidywać kierunku obrony pozwanego tym bardziej, że pierwotnie powództwo obejmowało znacznie szerszy zakres żądań, niż sprecyzowane ostatecznie. Analogicznie nie ma znaczenia dla oceny wiarygodności tego dokumentu okoliczność niezamknięcia przez powodową spółkę ksiąg handlowych. Skoro bowiem zakup dokonany na podstawie faktury wystawionej w 2018 roku został ujęty w deklaracjach podatkowych za ten rok, dokument nie mógł powstać w terminie późniejszym. Sprawa zawisła w Sądzie Arbitrażowym w 2021 roku, co najmniej dwa lata po rozliczeniu przez powodową spółkę wyników finansowych roku 2018.

Arbiter wskazał, że świadkowie strony pozwanej zeznali, iż w wyniku umowy pomiędzy nimi, jako reprezentantami pozwanego a R. C., działającym wówczas w imieniu (...), wartość spieku, który miał być wykorzystany przez powódkę w przyszłości, została zakamuflowana w fakturze za roboty wykonywane przez (...). Zeznania te są zgodne pomiędzy sobą ale pozostają w sprzeczności z dokumentami które powstały w 2018 roku w sytuacji, gdy strony nie mogły przewidywać przyszłego sporu. Pozostają również w sprzeczności ze stanowiskiem samego pozwanego. Ich wartość dowodowa jest wątpliwa. Nie jest możliwe aby faktura (...) wystawiona przez (...) dla (...), która obejmowała prace określone w protokole odbioru nr (...), dotyczyła, poza pracami faktycznie wykonanymi, jednocześnie zapłaty za Neolith przeznaczony dla powoda. Gdyby tak było to albo (...) musiałby zapłacić na rzecz (...) kwotę wyższą, niż umówiona w kontrakcie, to jest podwyższoną o cenę Neolithu, albo (...) musiałby wykonać mniejszy zakres prac na rzecz pozwanego, niż umówiony. Różnica miałaby dotyczyć prac niewykonanych, choć umówionych, o wartości odpowiadającej cenie zakupu Neolithu. Z przedstawionych w tej sprawie dowodów wynika, że umowa pomiędzy pozwanym a spółką (...) została zrealizowana w pełnym zakresie. Umowa ta nie obejmowała zakupu i montażu spieków Neolith. Ta część prac była w przyszłości przewidziana do realizacji w ramach kontraktu pomiędzy stronami tego postępowania. Zatem sfinansowanie przez powoda tego zakupu musiało wykraczać poza zakres rzeczowy i finansowy umowy z (...). Jak wynika z zeznań świadka R. C. (...) i (...) podpisały ostateczny protokół odbioru robót bez zastrzeżeń co oznacza, że wszystkie prace objęte umową zostały wykonane. Okoliczność ta nie została zakwestionowana przez pozwanego. Z zeznań tych wynika również, że spółka (...) nie zgłaszała aby za jakieś prace, wykonane w ramach umowy z (...), nie otrzymała wynagrodzenia. Na pozwanym zatem spoczywał ciężar udowodnienia, że któraś z tych dwóch opisanych wyżej sytuacji miała miejsce. Pozwany nie wykazał jednak aby zapłacił na rzecz (...) kwotę wyższą, niż umówiona. Nie wykazał również, aby (...) wykonała faktycznie mniejszy zakres prac, niż ustalony i odebrany protokółem odbioru.

Według arbitra zeznania R. C. korespondują z materiałem dowodowym z dokumentów. W powiązaniu z tymi dokumentami tworzą logiczną całość. Świadek ten działał zarówno w interesie powoda, jak też (...). R. C. stwierdził, że z uwagi na nadarzającą się możliwość kupienia neolith po atrakcyjnej cenie, chciał zakupić go dla powodowej spółki wiedząc, że spiek ten będzie potrzebny do realizacji przygotowywanego wówczas kontraktu z (...). Z uwagi na to, że powodowa spółka nie dysponowała własnymi środkami, przekazał przedstawicielom pozwanego prośbę o pilną zapłatę za fakturę (...), gdyż pochodzącymi stąd środkami zamierzał zakupić Neolith. Nie oznaczało to, że (...) płacił za Neolith. Pozwany zapłacił za prace wykonane przez (...), a tylko pieniądze pochodzące z tej zapłaty R. C. wykorzystał na zakup dla powoda. Te zeznania korespondują z treścią 3 maili wysłanych przez R. C. do pozwanego. Z dokumentów tych nie wynika aby oczekiwał zapłaty nie za pracę wykonaną przez (...), a za materiał, który będzie potrzebny do realizacji przyszłego kontraktu stron tego postępowania. Świadkowi chodziło wyłącznie o przyspieszenie płatności za wykonane i odebrane już prace spółki (...). Stąd też, wyłącznie w celu przyspieszenie procedury zapłaty za spiek, ustalił z pozwanym, że ten przeleje środki na dostawcę spieku. Arbiter wyraził stanowisko, iż zgromadzony materiał dowodowy pozwala na przyjęcie, że pozwany nie zapłacił powodowi za materiał, jaki ten zakupił u spółce (...) i wykorzystał w realizacji kontraktu z pozwanym. W tej sytuacji powodowi należą się pieniądze dochodzone pozwem, a co za tym idzie orzeczenie wydane w sprawie winno uwzględnić żądanie pozwu.

(...)