Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 listopada 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący	:	SSA Bogusław Suter
Sędziowie	:	SA Jadwiga Chojnowska (spr.) SO del. Grażyna Wołosowicz
Protokolant	:	Anna Bogusławska

po rozpoznaniu w dniu 29 listopada 2018 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki z o.o. w D.

przeciwko P. M.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie

z dnia 27 lutego 2018 r. sygn. akt I C 664/17

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki 4050 złotych tytułem zwrotu kosztów instancji odwoławczej.

(...)

Sygn. akt: I ACa 395/18

UZASADNIENIE

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w D. wniósł pozew przeciwko pozwanemu P. M., domagając się uznania za bezskuteczne w stosunku do niego:

a)  umowy darowizny z dnia 31 marca 2016 r. zawartej przed notariuszem B. R. (Rep. (...) Nr(...)) pomiędzy J. M. (1) a pozwanym P. M., obejmującą darowiznę nieruchomości rolnej, stanowiącej działki gruntu nr (...)położonej w miejscowości N., gm. J., dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...),

b)  umowy darowizny z dnia 31 marca 2016 r. zawartej przed notariuszem B. R. (Rep. (...) Nr (...)) pomiędzy J. M. (1) a pozwanym P. M., obejmującą darowiznę udziału wynoszącego ¼ części we współwłasności nieruchomości rolnej, stanowiącej działkę gruntu nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...),

w celu zaspokojenia wierzytelności przysługującej powodowi wobec D. M. (1) w wysokości 235.373,47 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w transakcjach handlowych za okres od dnia 25 maja 2016 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 10.160 zł tytułem kosztów procesu, wynikającej z prawomocnego nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym wydanego przez Sąd Okręgowy w Gdańsku w dniu 23 stycznia 2017 r., sygn. akt IX GNC 1095/16, zaopatrzonego w dniu 11 kwietnia 2017 r. w klauzulę wykonalności. Ponadto wniósł o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych.

Powód wskazał, że dłużniczka D. M. (2) posiada względem niego zadłużenie wynikające z prawomocnego nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, wydanego przez Sąd Okręgowy w Gdańsku w dniu 23 stycznia 2017 r., sygn. akt IX GNC 1095/16. Powyższe zobowiązanie powstało na skutek udzielenia przez powoda poręczenia z dnia 31 maja 2013 r. w zamian za udzielony dłużniczce przez Bank (...) S.A. kredyt obrotowy w rachunku bieżącym w wysokości 280.000 zł. Dłużniczka w związku z problemami finansowymi w połowie 2014 r. podjęła z powodem i bankiem negocjacje zmierzające do restrukturyzacji zadłużenia. Powyższe doprowadziło do zrestrukturyzowania kredytu przez bank oraz do zawarcia aneksu nr (...) z dnia 30 lipca 2014 r. o udzieleniu poręczenia. Jednakże na skutek niewykonania warunków porozumienia restrukturyzacyjnego, bank przystąpił do windykacji istniejącego zadłużenia, w tym wezwał powoda do zapłaty kwoty poręczenia w wysokości 223.548,10 zł. Powód zapłacił powyższą należność w ratach od miesiąca sierpnia 2015 r. do miesiąca maja 2016 r. Wierzytelność powoda określona w tytule wykonawczym nie może być zaspokojona, albowiem dłużniczka doprowadziła do swej niewypłacalności (względnie pogłębiła już istniejącą swoją wypłacalność). Dłużniczka w dniu 27 października 2014 r. zawarła ze swoim bratem J. M. (1) umowę darowizny (Rep. (...)), na podstawie której darowała mu opisane w petitum pozwu nieruchomości. J. M. (1) uzyskał bezpłatnie korzyść majątkową, której wartość zgodnie z par. 4 aktu notarialnego wynosiła 81.000 zł. Dłużniczka wyzbywając się przedmiotowych nieruchomości miała świadomość pokrzywdzenia istniejących lub przyszłych wierzycieli. J. M. (1) dokonał dalszego rozporządzenia składnikami majątkowymi, które uprzednio wyszły z majątku dłużniczki – na rzecz swojego brata tj. pozwanego, zawierając w dniu 31 marca 2016 r. umowę darowizny.

P. M. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa i obciążenie powoda kosztami procesu.

Wskazał, że sporne nieruchomości wchodziły w skład gospodarstwa rolnego, prowadzonego przez jego rodziców. Gospodarstwo to po długiej sprawie sądowej na podstawie postanowienia z dnia 21 lutego 2014 r. (sygn. akt IX Ca 844/13) przeszło ostatecznie na współwłasność pozwanego, W. M., E. J. i D. M. (1) z obowiązkiem spłaty pozostałych spadkobierców. Na początku 2014 r. D. M. (1) rozpoczęła pertraktacje z bratem J. M. (1) co do warunków przeniesienia nieruchomości z jednoczesnym obowiązkiem spłaty spadkobierców i innych ówczesnych wierzycieli. Temat pogarszającej się sytuacji finansowej siostry był poruszany na forum rodziny, jednakże siostra twierdziła, że kłopoty mają charakter przejściowy. O fakcie, że umowa darowizny wiązała się z przejęciem przez J. M. (1) zobowiązań wobec pozostałych spadkobierców wiedzieli wszyscy zainteresowani. Przeniesienie własności nieruchomości nastąpiło w formie darowizny, aby uniknąć dodatkowego obciążenia podatkami. W międzyczasie J. M. (1) spłacił zobowiązania egzekwowane przez Komornika W. N. na łączną kwotę 24.286,46 zł. Ponadto pozwany pożyczył łącznie siostrze kwotę 31.000 zł w okresie 2013 r. – 2014 r., w zamian za dokonanie darowizny. Pozwany wskazał dalej, że J. M. (1) zdał sobie sprawę, że nie zdoła zgromadzić środków niezbędnych do doprowadzenia nieruchomości do stanu używalności. Miał też problemy ze spłatą rodzeństwa. W tej sytuacji pozwany zgodził się przejąć nieruchomości pod warunkiem, że grunt jest wolny od obciążeń. J. M. (1) zapewnił wówczas pozwanego, że spłacił wszystkich wierzycieli D. M. (1), a do uregulowania pozostała jedynie część roszczeń wobec członków rodziny. Pozwany wskazał też, że między 24 a 31 marca 2016 r. wypłacił z kont bankowych środki i pożyczył J. M. (1) kwotę 79.000 zł. W dniu 31 marca 2016 r. brat przekazał pozwanemu sporne nieruchomości w zamian za zwolnienie go z długu. Pozwany wskazał, że poniósł nakłady na nieruchomość o wartości co najmniej 30.000 zł. Twierdził, że powództwo godzi w zasady współżycia społecznego.

Wyrokiem z dnia 27 lutego 2018 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie w punkcie I uznał za bezskuteczne w stosunku do powoda (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w D.

a)  umowę darowizny z dnia 31 marca 2016 r. zawartą przed notariuszem B. R. (Rep.(...)Nr (...)) pomiędzy J. M. (1) a pozwanym P. M., obejmującą darowiznę nieruchomości rolnej, stanowiącej działki gruntu nr (...), położonej w miejscowości N., gm. J., dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...),

b)  umowę darowizny z dnia 31 marca 2016 r. zawartą przed notariuszem B. R. (Rep. (...) Nr(...)) pomiędzy J. M. (1) a pozwanym P. M., obejmującą darowiznę udziału wynoszącego ¼ części we współwłasności nieruchomości rolnej, stanowiącej działkę gruntu nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą Kw Nr(...)

w celu ochrony wierzytelności przysługującej powodowi (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w D. przeciwko D. M. (1) w wysokości 235.373,47 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w transakcjach handlowych za okres od dnia 25 maja 2016 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 10.160 zł tytułem kosztów procesu, wynikającej z prawomocnego nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym wydanego przez Sąd Okręgowy w Gdańsku w dniu 23 stycznia 2017 r., sygn. akt IX GNc 1095/16, zaopatrzonego w dniu 11 kwietnia 2017 r. w klauzulę wykonalności. W punkcie II zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 9.467 zł tytułem zwrotu kosztów procesu a w punkcie III nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 96,50 zł tytułem kosztów sądowych.

Powyższy wyrok został wydany w oparciu o następujący stan faktyczny.

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w D. i D. M. (1) zawarli w dniu 21 maja 2013 r. umowę nr (...) o udzieleniu poręczenia. Na podstawie powyższej umowy, powód zobowiązał się poręczyć za spłatę kredytu obrotowego w rachunku bieżącym w kwocie 280.000 zł, udzielonego przez Bank (...) S.A. – D. M. (1), prowadzącej działalność gospodarczą pod nazwą (...) D. M. (1). Następnie powód złożył oświadczenie wobec Banku (...) S.A. w W., że udziela poręczenia w wysokości 224.000 zł za spłatę kredytu, udzielonego przez bank na rzecz D. M. (1). Poręczenie zostało udzielone na okres od dnia 31 maja 2013 r. do dnia 30 listopada 2014 r.

Dłużniczka złożyła do banku wniosek o restrukturyzację należności z tytułu umowy kredytu. Aneksem nr (...) z dnia 30 lipca 2014 r. do umowy kredytu, dokonano restrukturyzacji zadłużenia D. M. (1), w ten sposób, że wyznaczono spłatę zadłużenia z tytułu kapitału kredytu w kwocie 279.435,12 zł w 13 ratach miesięcznych. Na podstawie aneksu nr (...) z dnia 30 lipca 2014 r. do umowy nr (...) o udzieleniu poręczenia, powód zobowiązał się udzielić poręczenia za spłatę kredytu obrotowego, zrestrukturyzowanego zgodnie z aneksem nr (...) do umowy kredytu. Następnie powód udzielił poręczenia za spłatę zrestrukturyzowanego kredytu w kwocie 223.548,10 zł. Ustalono okres poręczenia kredytu od dnia 23 maja 2013 r. do dnia 28 lutego 2016 r.

Pismem z dnia 7 października 2014 r. Bank poinformował powoda, że dłużniczka nie spłaciła rat w kwocie 2.000 zł, których termin płatności przypadał na 30 września 2014 r. Następnie Bank pismem z dnia 27 października 2014 r. (doręczonym w dniu 28 października 2014 r.) wypowiedział D. M. (1) umowę kredytu obrotowego.

Dłużniczka na podstawie prawomocnego postanowienia wydanego w sprawie o dział spadku po J. M. (2) i M. M. nabyła działki gruntu nr (...) oraz udział wynoszący ¼ w działce gruntu nr (...), objęte księgą wieczystą Kw Nr (...).

J. M. (1) w dniu 20 października 2014 r. zapłacił łącznie kwotę 24.286,46 zł tytułem zobowiązań egzekwowanych od D. M. (1) przez Komornika W. N. w sprawach Km 1041/14, Km 1920/14 i Km 1587/14. Komornik dokonał bowiem zajęcia udziałów w nieruchomości przysługującej dłużniczce z tytułu spadku po zmarłych rodzicach.

Dłużniczka w dniu 27 października 2014 r. zawarła ze swoim bratem J. M. (1) umowę darowizny (Rep. (...)Nr (...)), na podstawie której darowała swojemu bratu nieruchomość, stanowiącą działki gruntu nr (...), położoną w miejscowości N., gm. J. oraz udział wynoszący ¼ części we współwłasności nieruchomości rolnej, stanowiącej działkę gruntu nr (...), dla których Sąd Rejonowy w Olsztynie, prowadził księgę wieczystą Kw Nr (...). Wartość darowizny strony umowy określiły na kwotę 81.000 zł.

Pismem z dnia 4 grudnia 2015 r. powód wezwał D. M. (1) do zapłaty kwoty 100.000 zł, wskazując, że środki te były zapłacone w ramach poręczenia na rzecz Banku od 11 sierpnia 2015 r. do 25 listopada 2015 r.

Powód wykonał zobowiązanie z tytułu udzielonego poręczenia i zapłacił na rzecz Banku w okresie od sierpnia 2015 r. do maja 2016 r. kwotę 223.548,10 zł na podstawie ugody z dnia 25 sierpnia 2015 r.

Pozwany w okresie od 24 marca 2016 r. do 30 marca 2016 r. wypłacił z rachunków bankowych łącznie kwotę 79.000 zł. W dniu 30 marca 2016 r. zawarł z J. M. (1) umowę pożyczki, na podstawie której udzielił mu pożyczki w kwocie 79.000 zł. Strony umowy określiły termin zwrotu pożyczki – na pisemne wezwanie pożyczkodawcy.

W dniu 31 marca 2016 r. przed notariuszem B. R. (Rep. (...) Nr (...)) doszło do zawarcia umowy darowizny pomiędzy J. M. (1) a pozwanym P. M.. Na podstawie umowy J. M. (1) darował swojemu bratu nieruchomość rolną, stanowiącą działki gruntu nr (...), położone w miejscowości N., gm. J., dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie, prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...) oraz udział wynoszący ¼ części we współwłasności nieruchomości rolnej, stanowiącej działkę gruntu nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie, prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...). Wartość darowizny strony umowy określiły na kwotę 81.000 zł.

Nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym wydanym przez Sąd Okręgowy w Gdańsku w dniu 23 stycznia 2017 r., sygn. akt IX GNC 1095/16, nakazano D. M. (1), aby zapłaciła na rzecz powoda kwotę 235.373,47 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w transakcjach handlowych za okres od dnia 25 maja 2016 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 10.160 zł tytułem kosztów procesu. Nakaz zaopatrzono w dniu 11 kwietnia 2017 r. w klauzulę wykonalności. Postępowanie egzekucyjne w sprawie Km 939/17 prowadzone przeciwko dłużniczce na podstawie powyższego tytułu wykonawczego zostało umorzone wobec stwierdzenia bezskuteczności egzekucji.

Powyższe ustalenia Sąd poczynił w oparciu o dowody z dokumentów. Sąd uwzględnił zeznania świadków i pozwanego jedynie w tym zakresie, w którym znajdowały potwierdzenie w pozostałym materiale dowodowym. Sąd zaznaczył, że świadkowie są rodzeństwem pozwanego i niewątpliwie mieli interes w popieraniu jego stanowiska.

Analizując zasadność żądania Sąd wskazał, że ustawowe przesłanki uznania czynności prawnej za bezskuteczną wobec wierzycieli zostały określone w art. 527 k.c. Sąd zacytował ten artykuł, jak też art. 528 k.c. Zauważył, że w razie rozporządzenia korzyścią majątkową przez osobę trzecią na rzecz dalszej osoby, na podstawie art. 531 § 2 k.c.wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko tej osobie i zaskarżyć czynność prawną, w której uczestniczyła. Sąd wskazał, że bezpośrednie wystąpienie przeciwko dalszej osobie może być skuteczne tylko wtedy, gdy osoba ta była w złej wierze, tj. wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo rozporządzenie było nieodpłatne. Uwzględnienie powództwa zaskarżającego czynność prawną, którą osoba trzecia rozporządziła korzyścią uzyskaną od dłużnika na rzecz kolejnej osoby, zależy od wykazania przesłanek wynikających z art. 527 § 1 k.c. Ze względu na to, że osoba trzecia nie jest biernie legitymowana w sprawie o ubezskutecznienie dokonanego przez nią rozporządzenia uzyskaną od dłużnika korzyścią na rzecz kolejnej osoby, w sentencji wyroku nie orzeka się o bezskuteczności wobec powoda czynności prawnej dłużnika przysparzającego korzyść osobie trzeciej.

W ocenie Sądu w sprawie zostały spełnione wszystkie przesłanki, od których ustawodawca uzależnił możliwość dochodzenia uznania czynności prawnej za bezskuteczną wobec wierzyciela.

Powodowi przysługuje wierzytelność stwierdzona prawomocnym nakazem zapłaty. Wierzytelność ta powstała po dokonaniu czynności przez dłużniczkę. Powód jako poręczyciel spłacił w okresie od sierpnia 2015 r. do maja 2016 r. zobowiązanie D. M. (1) z tytułu zaciągniętego przez nią kredytu obrotowego. Dłużniczka w chwili rozporządzania mieniem zdawała sobie sprawę, że w przyszłości będzie odpowiadała za dług. Zaprzestała bowiem spłacania rat kredytu obrotowego. Zatem zastosowanie znajduje przepis art. 530 k.c. Do przyjęcia odpowiedzialności na tej podstawie nie jest istotne, czy osoba przyszłego wierzyciela była znana w chwili dokonania rozporządzenia majątkiem przez dłużnika i czy dłużnik znał konkretnie wielkość wierzytelności. Nie jest przy tym istotne, czy dłużniczka wiedziała, w jakiej konkretnie dacie powstanie zobowiązanie.

Sąd pierwszej instancji wskazał dalej, że w tych warunkach należało ocenić, czy wskutek czynności prawnej, dokonanej przez dłużniczkę:

- J. M. (1), jako osoba bliska uzyskał korzyść majątkową,

- czy czynność prawna dłużniczki została dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli,

- czy dłużniczka działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Sąd zauważył, że w przedmiotowej sprawie wierzyciel utracił możliwość zaspokojenia się z majątku dłużniczki, albowiem D. M. (1) wyzbyła się całego swojego majątku. Dłużniczka pogłębiła swoją niewypłacalność wskutek dokonania umowy darowizny. Powód wszczął postępowanie egzekucyjne przeciwko dłużniczce, które nie doprowadziło do wyegzekwowania należności. Stan niewypłacalności dłużnika został zatem wykazany.

W ocenie Sądu, dłużniczka działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Wyzbywając się majątku takie pokrzywdzenie przewidywała. Dłużniczka już w 2014 r. miała problemy finansowe. Obecnie posiada zobowiązania wobec wielu wierzycieli, a łączna kwota jej długu wynosi ok. 3.500.000 zł. Dodatkowo w art. 529 k.c. ustanowiono domniemanie, że jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.

Sąd zaznaczył, że wobec okoliczności, iż J. M. (1) uzyskał nieruchomość oraz udział w nieruchomości na podstawie umowy darowizny, ustalanie czy wiedział on, że dłużniczka działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, wobec dyspozycji z art. 528 k.c., było zbędne.

Zdaniem Sądu nie ulega wątpliwości, że J. M. (1) w wyniku wykonania wskazanej umowy uzyskał korzyść majątkową, uzyskał on bowiem, pod tytułem darmym nieruchomość oraz udział w nieruchomości.

Sąd nie podzielił argumentów pozwanego, że umowa z dnia 27 października 2014 r. nie została dokonana pod tytułem darmym. Brat dłużniczki uiścił do komornika kwotę 24.286,46 zł w celu założenia księgi wieczystej dla nieruchomości, które przyznano dłużniczce w sprawie o dział spadku. Zostało to poczynione po to, aby mogło dojść do zawarcia transakcji. Powyższe środki dłużniczka zobowiązała się zwrócić J. M. (1). Ponadto dłużniczka nigdy nie czyniła z J. M. (1) ustaleń, że brat przyjmując darowiznę, przejmuje także dług wobec rodzeństwa z tytułu gospodarstwa rolnego, nie zostało też udowodnione, aby J. M. (1) dokonał spłaty z tego tytułu. Nie została też wykazana wysokość spłat, obciążająca dłużniczkę z tego tytułu. D. M. (1) wskazała, że oświadczenie woli złożone w akcie notarialnym z dnia 27 października 2014 r. było prawdziwe i rzeczywiście była to umowa darowizny.

Dalej Sąd zauważył, że nie zostało wykazane dokumentami, aby J. M. (1) spłacił innych wierzycieli. Twierdzenia pozwanego jakoby J. M. (1) zobowiązał się spłacić dług D. M. (1) wobec pozwanego nie znalazły potwierdzenia w zebranym materiale dowodowym. Pozwany wskazywał, że dłużniczka pożyczyła od niego 31.000 zł, dłużniczka zaś podała, że pożyczyła od pozwanego 35.000 zł. Dłużniczka przedłożyła kserokopię dowodu wpłaty KP na kwotę 10.000 zł, jednakże nie potrafiła wskazać kiedy konkretnie otrzymała powyższe środki. J. M. (1) nie posiadał wiedzy w zakresie pożyczek udzielonych siostrze przez pozwanego, a zatem nie mógł zobowiązać się do ich spłaty.

Sąd nie dał wiary poznanemu, że zwolnił brata z długu w wysokości 79.000 zł. Stwierdził, że zeznania świadka J. M. (1) są niekonsekwentne i niespójne. Najpierw bowiem świadek stwierdził, że pozwany pożyczył mu pieniądze na spłacenie jego długów, w zamian za to przepisał mu nieruchomości. Następnie z jego zeznań wynikało, że nie posiada wiedzy, czy pozwany będzie chciał zwrotu tej pożyczki, albowiem nie rozmawiał o tym z bratem. Jego zeznania w tym zakresie znajdują potwierdzenie w zeznaniach pozwanego, który wskazał, że przejmując nieruchomość, było oczywiste, że pożyczka zostanie anulowana, jednakże kwestii tej nie uzgadniał z bratem. Z brzmienia art. 508 k.c. wynika zaś, że do zwolnienia z długu dochodzi w wyniku umowy stron, do zawarcia której - jak wynika z zeznań świadka J. M. (1) i pozwanego - nie doszło. Pozwany nie wykazał również, aby przejął zobowiązania dłużniczki z tytułu spłaty gospodarstwa rolnego.

Konsekwencją takiej oceny materiału dowodowego było uznanie przez Sąd, że pozwany uzyskał nieruchomość oraz udział w nieruchomości pod tytułem darmym.

Sąd nie dostrzegł podstaw do zastosowania art. 5 k.c. Wskazał, że na skutek czynności dłużniczki doszło do pokrzywdzenia powoda. Skorzystanie przez powoda z ustawowego uprawnienia tj. żądania uznania czynności prawnej za bezskuteczną, nie może być uznane jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie I wyroku.

O kosztach procesu orzekł po myśli przepisów art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. , zaś o kosztach sądowych - w oparciu o art. 113 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając go w całości.

Wyrokowi zarzucił:

1)  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów oraz brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego przejawiającego się m.in. w:

a)  dowolnym i bezkrytycznym przyjęciu, że dłużniczka działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, która to świadomość powinna towarzyszyć dłużnikowi w chwili dokonywania czynności prawnej, a w konsekwencji przyjęciu, iż zostały kumulatywnie spełnione przesłanki warunkujące skuteczność skargi paulińskiej, w sytuacji gdy dłużniczka zawierając umowę darowizny w dniu 27 października 2014 r. nie miała świadomości, iż jej działania mogą pokrzywdzić przyszłych wierzycieli, co wynikało nie tylko z ustaleń z obdarowanym, który zobowiązał się do spłaty części jej zadłużeń, a także z dokonywanych przez nią w miarę możliwości niewielkich spłat na rzecz wierzycieli oraz podejmowanych czynności na rzecz poprawy sytuacji finansowej prowadzonej przez nią działalności gospodarczej i restrukturyzacji zadłużeń, które w przekonaniu dłużniczki miały umożliwić utrzymanie jej firmy,

b)  zaniechaniu rozważenia rzeczywistego charakteru umów darowizn z dnia 27 października 2017 r. oraz z dnia 31 marca 2016 r., które były wynikiem wcześniejszych świadczeń ekwiwalentnych, a mianowicie przez J. M. (1) w postaci spłaty części zadłużeń komorniczych oraz wobec agencji ochrony (...) i firmy (...) w łącznej wysokości około 50.000 zł, a także przez pozwanego w postaci pożyczki w kwocie 79.000 zł,

c)  zaniechaniu rozważenia przez Sąd stanu wiedzy J. M. (1) oraz pozwanego o rzeczywistej sytuacji majątkowej dłużniczki i wysokości jej zadłużeń, albowiem zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na przyjęcie, że bracia dłużniczki wiedzieli i przy zachowaniu należytej staranności mogli się dowiedzieć o pokrzywdzeniu powoda przez D. M. (1),

2)  naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 527 § 3 i art. 530 k.c. poprzez ich błędne zastosowanie, polegające na uznaniu, że zostały spełnione kumulatywnie przesłanki warunkujące uznanie czynności za bezskuteczną wobec powoda, mimo że dłużniczce nie można przypisać, iż działała celowo z zamiarem pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli, a ponadto powyższe okoliczności nie zostały w sposób wystarczający wykazane przez stronę powodową, na której spoczywa ciężar dowodowy.

Mając powyższe na względzie pozwany wniósł o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Apelacja zawierała też wniosek o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na apelację strona powodowa wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania za drugą instancję.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna.

Ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji są szczegółowe i znajdują oparcie w zgromadzonych w sprawie dowodach. Są one prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne dla potrzeb rozpoznania sprawy na etapie postępowania apelacyjnego. Nie zachodzi zatem potrzeba ich szczegółowego powtarzania (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1997 r., sygn. II UKN 61/97, opubl. w OSNAP z 1998 Nr 3, poz. 104, z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. I PKN 339/98, OSNAP z 1998 Nr 24, poz. 776). Na aprobatę zasługuje też dokonana przez Sąd pierwszej instancji ocena prawna sprawy.

Zawarty w apelacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jest w istocie nakierowany na podważenie dokonanej przez Sąd Okręgowy prawnej oceny sprawy. Apelujący nie neguje bowiem żadnego z ustaleń faktycznych, ani też oceny poszczególnych dowodów, lecz nie zgadza się z wnioskiem, że dłużniczka działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, jak też z oceną charakteru umów darowizn. Zarzuca też brak rozważenia stanu wiedzy J. M. (1) oraz pozwanego o rzeczywistej sytuacji majątkowej dłużniczki. W konsekwencji twierdzi, że Sąd Okręgowy naruszył art. 527 § 3 w zw. z art. 530 k.c.

Sąd Apelacyjny nie podziela zarzutów apelacji i stwierdza, że w istocie mają one charakter tylko polemiczny i są wynikiem swoistej interpretacji ustalonego stanu faktycznego, jak i przepisów prawa.

Zgodnie z art. 527 § 1 k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności - § 2 art. 527 k.c.

Zgodnie z treścią art. 530 k.c. przepisy artykułów poprzedzających stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Jeżeli jednak osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową odpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną tylko wtedy, gdy osoba trzecia o zamiarze dłużnika wiedziała.

Skarga pauliańska jest środkiem ochrony wierzyciela w przypadku nielojalnego zachowania dłużnika. Zapewnia skuteczne zaspokojenie z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły. W judykaturze wskazuje się, że niewypłacalność, o której mowa w art. 527 § 2 k.c. to aktualny (w chwili orzekania) brak możliwości wywiązywania się z zobowiązań finansowych. Oznacza on taki obiektywny stan majątku dłużnika, w którym egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami k.p.c. nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej od niego przysługującej. Dla skorzystania przez wierzyciela z akcji pauliańskiej wystarczy wykazanie, że niemożliwe okazało się, wobec stanu majątku dłużnika, zaspokojenie wierzytelności tego wierzyciela. Pokrzywdzenie powstaje na skutek takiego stanu majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2004 r., II CK 367/03, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2000 r., III CKN 554/98, LEX nr 52736).

Podkreślić należy, że pokrzywdzenie wierzyciela ocenia się nie według chwili dokonania czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią, lecz według chwili wystąpienia wierzyciela ze skargą pauliańską, a czynność prawna może być zaskarżona także wówczas, gdy nie jest jedyną, ale jedną z przyczyn niewypłacalności dłużnika (por. wyrok SN z dnia 2 października 2007 r., II CSK 323/07, LEX nr 319245; wyrok SN z dnia 9 kwietnia 2010 r., III CSK 273/09, LEX nr 602265).

Uregulowanie art. 530 k.c. jest potwierdzeniem szerokiej ochrony wierzyciela, która dotyczy zarówno zobowiązań istniejących w chwili dokonywania czynności rozporządzającej, jak również tych, które powstaną w przyszłości. Do zastosowania art. 530 k.c. niezbędne jest spełnienie przesłanki działania dłużnika w zamiarze pokrzywdzenia wierzyciela. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2008 r., V CSK 434/07, (Legalis) przyjął, że w art. 530 k.c. chodzi o takiego dłużnika, który w chwili dokonywania czynności liczył się z tym, że w związku z jego działalnością może mieć wierzycieli i że jego czynność może być połączona z ich krzywdą. Stanowisko to znalazło także potwierdzenie w wyroku z dnia 29 listopada 2017 r., II CSK 86/17 (Lex nr 2417587).

W konsekwencji, w odniesieniu do zarzutów apelacji, za prawidłową należy uznać ocenę Sądu pierwszej instancji, iż dłużniczka D. M. (1) zawierając ze swoim bratem J. M. (1) w dniu 27 października 2014 r. umowę darowizny, mocą której darowała bratu nieruchomość stanowiącą działki o nr (...), położoną w miejscowości N. oraz udział wynoszący ¼ we współwłasności nieruchomości rolnej, stanowiącej działkę nr (...), działała w zamiarze pokrzywdzenia wierzyciela. Twierdzenia apelacji, iż zawierając przedmiotową umowę, powódka nie miała świadomości i nie mogła przewidzieć, że jej działania pokrzywdzą przyszłych wierzycieli, pozostają w opozycji do ustalonych i bezspornych okoliczności sprawy. Już sama apelująca potwierdza, że w tamtym czasie znajdowała się kryzysie finansowym. W trudności finansowe dłużniczka popadła już wcześniej, skoro złożyła wniosek do Banku (...) S.A o restrukturyzację należności z tytułu umowy kredytu obrotowego. Aneks do umowy kredytu został zawarty w dniu 30 lipca 2014 r. Zadłużenie z tytułu kredytu obrotowego nie było jedynym długiem D. M. (1) i miała ona inne wymagalne już zobowiązania. W dniu 8 sierpnia 2014 r. wobec dłużniczki Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Olsztynie wszczął postępowanie egzekucyjne w oparciu o nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 28 kwietnia 2014 r. W trakcie tego postepowania Komornik zajął samochód dłużniczki V. (...) oraz ustalił, że jest ona współwłaścicielką nieruchomości położonej w miejscowości N. (nr KW (...)). Egzekwowana należność została zaspokojona, co wynika z postanowienia Komornika Sądowego z dnia 20 października 2014 r., a wpłaty dokonał J. M. (1) (akta KM 1920/14). Nie było to jedyne postępowanie egzekucyjne względem D. M. (1). W tym czasie Komornik prowadził też postępowania o sygn. KM 1041/14 i Km 1587/14. Udziały w nieruchomości przysługującej dłużniczce zostały zajęte. Wszystkie należności egzekwowane w tych trzech postępowaniach w dniu 20 października 2014 r. na łączną kwotę 24 286, 46 zł uregulował jej brat J. M. (1). Powódka we wrześniu 2014 r. nie spłaciła ciążących na niej rat z tytułu pożyczki oraz z tytułu kredytu obrotowego (k. 42). W dniu 27 października 2014 r. Bank wypowiedział jej umowę kredytu obrotowego (k. 43)

Wobec powyższych okoliczności, darowanie w dniu 27 października 2014 r. przez dłużniczkę nieruchomości oraz udziału we współwłasności nieruchomości rolnej swemu bratu J. M. (1) świadczy o działaniu w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli (art. 530 zd. 1 k.c.). Dłużniczka miała bowiem wiedzę o swoich trudnościach finansowych, swój stan sama zresztą określała nie inaczej jak kryzys finansowy. Zdawała sobie sprawę z wysokiego zadłużenia z tytułu kredytu obrotowego, z nieuregulowania bieżących rat względem Banku, jak też i toczących się postępowań egzekucyjnych, które zostały zakończone tylko ze względu na wpłaty dokonane przez brata. Wprawdzie w dniu 27 października 2014 r. dłużniczka jeszcze nie wiedziała o wypowiedzeniu umowy kredytu obrotowego (pismo zostało jej doręczone w dniu 28 października 2014 r.), jednakże wobec braku spłaty rat i niewywiązywania się z warunków restrukturyzacji zadłużenia, musiała zdawać sobie sprawę z tego, że ta okoliczność jest pewna i nastąpi niebawem. Darowizna miała zatem miejsce, w sytuacji gdy dłużniczce w sposób przysłowiowy palił się już grunt pod nogami. Nie da się tej czynności ocenić inaczej jak działanie w zamiarze pokrzywdzenia przyszłego wierzyciela.

Wbrew zarzutowi apelacji, z okoliczności uregulowania przez J. M. (1) należności komorniczych nie można wywodzić, iż umowa nie została zawarta pod tytułem darmym. Jak słusznie zauważył Sąd pierwszej instancji spłata niektórych wierzycieli została dokonana tylko po to, aby doprowadzić do zawarcia umowy. J. M. (1) sam zresztą wskazał, że umowę zawartą między nim a siostrą w dniu 27 października 2014 r. uważał za nieodpłatną (k. 353, nagranie od 00:49:24). D. M. (1) (k.254, 01:38:57) zeznała natomiast, że planowała zwrócić bratu pieniądze jakie wpłacił on Komornikowi, gdyż miała nadzieję, że uda jej się utrzymać firmę. Traktowała zatem te środki finansowe jako pożyczkę.

Jeśli chodzi zaś o kwestię spłaty pozostałych spadkobierców, to z treści księgi wieczystej KW (...) wynika, że postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku zostało wydane w dniu 10 lutego 2010 r. (k.58). Z aktu notarialnego z dnia 27 października 2014 r. (k. 29-31) wynika natomiast, że na podstawie wskazanego postanowienia D. M. (1) nabyła udział w wysokości 1/13 w nieruchomości składającej się działek oznaczonej numerami (...), położonej w miejscowości N.. W akcie tym wskazano też, że prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 21 lutego 2014r., sygn. IX Ca 844/13, w sprawie o dział spadku, na skutek apelacji D. M. (1) od postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 16 lipca 2013 r., sygn. X Ns 125/11, D. M. (1) nabyła działkę o nr (...) (powstałą z podziału działki (...)) oraz udział w wysokości ¼ części w działce nr (...). W akcie notarialnym nie ma żadnej wzmianki, iż na skutek tego działu spadku na D. M. (1) ciążył obowiązek spłat, czy też dopłat. W toku postępowania dowodowego tego typu okoliczność nie była też wykazywana żadnymi dokumentami. W tej sytuacji gołosłowne są twierdzenia, iż J. M. (1) w związku z umową darowizny przejął na siebie ciążący na D. M. (1) obowiązek spłaty rodzeństwa. Umowę z dnia 27 października 2014 r. należy zatem traktować jako umowę darowizny ze wszystkimi tego konsekwencjami.

Tak samo należy ocenić umowę z dnia 31 marca 2016 r. zawartą pomiędzy braćmi J. M. (1) a pozwanym P. M.. Wbrew twierdzeniom uzasadnienia apelacji, zeznania J. M. (1) oraz pozwanego, nie mogły stanowić dostatecznej podstawy do wysnucia odmiennych wniosków. Słuszna jest przy tym ocena Sadu Okręgowego zeznań przesłuchanego w charakterze świadka J. M. (1) jako niespójnych i niekonsekwentnych.

Przedłożona umowa pożyczki z dnia 30 marca 2016 r. (k. 250) nie może powodować innej, aniżeli dokonana przez Sąd pierwszej instancji, oceny charakteru wskazanej umowy. Według umowy, pożyczka została udzielona w dniu 30 marca 2016 r., a P. M. pożyczył swemu bratu J. M. (1) kwotę 79 000 zł. Umowa darowizny została natomiast zawarta w dniu 31 marca 2016 r. Zaledwie jednodniowy odstęp czasowy między tymi umowami rodzi pytanie o sens zawierania właśnie umowy darowizny, jeśli miałaby ona faktycznie stanowić zwolnienie z długu. Pojawia się też i pytanie o sens tak szybkiego zwalniania z długu. Co istotne, w umowie darowizny nie ma jakiejkolwiek wzmianki na temat umowy pożyczki, a przecież w świetle wskazanych dat nic nie stało na przeszkodzie, aby do niej się odnieść.

Wszystko to świadczy o tym, że umowa z dnia 31 marca 2016 r. faktycznie była umową darowizny, tak jak wynika to z jej treści.

W okolicznościach tej sprawy wypada dodatkowo zauważyć, że zgodnie z art. 2 § 2 Prawa o notariacie (ustawa z dnia 14 lutego 1991 r., t.j. Dz.U. 2017 r., poz. 2291) czynności notarialne dokonane przez notariusza zgodnie z prawem mają charakter dokumentu urzędowego. Jak podkreśla się w literaturze, nadanie czynności notarialnej (dokonanej przez notariusza w zakresie jego czynności i zgodnie z prawem) charakteru dokumentu urzędowego oznacza wyposażenie tej czynności w moc dowodową przysługującą każdemu dokumentowi urzędowemu (por. uzasadnienie postanowienia SN z dnia 28 czerwca 2000 r., IV CKN 1083/00, LEX nr 52529). Dokument urzędowy, odpowiadający wymaganiom z art. 244 k.p.c., korzysta z domniemania prawdziwości (autentyczności) oraz domniemania zgodności z prawdą tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone. Są to domniemania prawne ustanowione ustawą procesową. Domniemania te mogą być obalone w sposób przewidziany w art. 252 k.p.c., tj. przez zaprzeczenie prawdziwości dokumentu lub przez udowodnienie, że oświadczenie organu zawarte w danym dokumencie urzędowym, wystawionym przez ten organ, jest niezgodne z prawdą (por. T. Ereciński, Komentarz do art. 244 k.p.c., Lex).

Wynik postępowania dowodowego nie pozwala na postawienie wniosku, aby treść zawartych przed notariuszem umów darowizn nie była zgodna z prawdą, tj. aby faktycznie przeniesienie nieruchomości i udziału w nieruchomości nie zostało dokonane pod tytułem darmym. Pozwany nie obalił wskazanego domniemania i nie udowodnił swych tez kierowanych pod adresem przedmiotowych umów.

Wobec powyższych rozważań bezprzedmiotowy jest zarzut zawarty w punkcie 1 c) apelacji. Nieodpłatny charakter rozporządzenia przez D. M. (1) na rzecz J. M. (1), a następnie przez J. M. (1) na rzecz P. M. rodził konsekwencje, o jakich mowa w art. 528 k.c. i 531 § 1 k.c. Powód nie musiał wykazywać, że obdarowani mieli świadomość pokrzywdzenia wierzycieli i że wiedzieli o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności za bezskuteczną.

Reasumując, w ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd pierwszej instancji z niewadliwie ustalonych faktów – stosując właściwe przepisy prawa materialnego tj. art. 527 § 1 i 2 k.c., 528 k.c., 530 k.c. i 531 § 2 k.c. – wyciągnął trafny wniosek o spełnieniu przesłanek do uznania za bezskuteczną w stosunku do powoda jako wierzyciela dłużniczki D. M. (1) umowy darowizny nieruchomości i udziału w nieruchomości, zawartej przed notariuszem w dniu 31 marca 2016 r., Rep. A nr 561/2016.

Z przedstawionych względów Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanego jako bezzasadną - art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu za drugą instancję, na które złożyły się koszty zastępstwa procesowego strony powodowej w kwocie 4.050 zł – ustalone stosownie do § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

(...)