Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 września 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący	:	SSA Krzysztof Chojnowski
Sędziowie	:	SSA Beata Wojtasiak (spr.) SSA Grażyna Wołosowicz
Protokolant	:	Iwona Zakrzewska

po rozpoznaniu w dniu 6 września 2019 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa H. K. i K. K. (1)

przeciwko Skarbowi Państwa - (...) (...)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie

z dnia 11 lutego 2019 r. sygn. akt I C 579/17

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 8.100 zł tytułem zwrotu kosztów instancji odwoławczej.

(...)

UZASADNIENIE

Powodowie K. i H., małżonkowie K. wnieśli o zasądzenie od Skarbu Państwa – (...) (...)- (...) w O. kwoty 350 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 września 2017r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie na ich rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wskazali, że decyzją z dnia 10 grudnia 1980 r. Naczelnik Gminy J. orzekł o przejściu na własność Skarbu Państwa nieruchomości rolnej w B. składającej się z działek nr (...) i części działki (...), stanowiącej własność powodów. Decyzją z dnia 27 kwietnia 2016 r. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi stwierdził nieważność decyzji wydanej przez Naczelnika Gminy J. z dnia 10 grudnia 1980 r. Zanim do tego doszło, wskutek bezprawnie wydanej decyzji, Skarb Państwa zbył nieruchomości powodów, czym wyrządził im szkodę. Powodowie wyjaśnili, że na dochodzone roszczenie składa się wartość utraconych nieruchomości, a także koszty procesu w wysokości 25 478 zł, które to powodowie musieli ponieść w związku z zainicjowaniem postępowania sądowego w przedmiocie uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Skarb Państwa mimo przejęcia całości nieruchomości powodów na podstawie decyzji z dnia 10 grudnia 1980 r., ujawnił się jako właściciel tylko w księdze wieczystej nr (...), obejmującej działkę nr (...) (w której udział 56/100 przysługiwał powodom). Nie ujawnił się w księdze wieczystej nr (...), w której figurowały działki nr (...). Wszystkie działki sprzedał jednak w dniu 18 sierpnia 1981 r. osobom trzecim tj. I. i M. małżonkom I., przy czym dla działek nr (...) założono nową księgę. W obrocie prawnym funkcjonowały zatem dwie księgi do tych samych nieruchomości, co wymagało przeprowadzenia postępowania o uzgodnienie treści tych ksiąg. W postępowaniu tym nie zasądzono jednak zwrotu kosztów procesu od aktualnych właścicieli nieruchomości. Z tych właśnie względów w ocenie powodów Skarb Państwa winien zapłacić im odszkodowanie za szkodę poniesioną wskutek wydania decyzji bez podstawy prawnej – w trybie art. 160 § 1 i 3 k.p.a. w brzmieniu sprzed dnia 1 września 2004 r. – a nadto wskutek braku zwrotu kosztów postępowania wieczystoksięgowego.

Pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez (...) (...)- (...) zastępowany przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej wniósł o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powodów kosztów postępowania według norm przepisanych.

Wskazał, że powodowie niewłaściwie określili statio fisci Skarbu Państwa. Zdaniem pozwanego w tego typu sprawach Skarb Państwa reprezentuje (...). Pozwany podniósł też brak adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy zdarzeniem szkodzącym, a szkodą powodów. Jego zdaniem utrata własności powstała nie na skutek nieważnej decyzji Naczelnika Gminy J., lecz z mocy samego prawa, a ujawnienie Skarbu Państwa jako właściciela w księdze wieczystej nastąpiło na skutek wniosku o dokonanie takiego wpisu. Tym samym decyzja z dnia 10 grudnia 1980 r. jako nieważna nie mogła wywołać jakichkolwiek skutków prawnych, w szczególności przejścia własności nieruchomości na Skarb Państwa. W ocenie pozwanego powodowie nie mogą żądać odszkodowania stanowiącego równowartość utraconych nieruchomości, albowiem na mocy orzeczenia Sądu Rejonowego w Szczytnie co do uzgodnienia treści księgi wieczystej odzyskali własność nieruchomości o powierzchni 10,5400 ha, a tym samym nie ponieśli szkody w tym zakresie. Pozwany podniósł również zarzut przedawnienia roszczenia.

Wyrokiem z dnia 11 lutego 2019r. Sąd Okręgowy w Olsztynie zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 261 882 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 13.10.2017r. do dnia zapłaty i oddalił powództwo w pozostałej części oraz orzekł o kosztach postępowania.

Powyższy wyrok został wydany w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:

Aktami własności z dnia 11 czerwca 1973 r. wydanymi przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w S. na podstawie art. 1, 8 i 12 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250) H. K. i jego żona K. K. (2) z mocy samego prawa stali się współwłaścicielami nieruchomości:

a)  nr (...)o powierzchni 0,38 ha położonych w B. wraz z zabudowaniami - w udziale o wysokości 56/100,

b)  nr (...) o łącznej powierzchni 10,34 ha (odpowiednio 1,62 ha i 8,72 ha) położonych w B..

Jednocześnie w treści aktów stwierdzono, że na wszystkich tych nieruchomościach z mocy samego prawa powstało prawo dożywocia na rzecz A. T. z domu P., urodzonej w dniu (...) w B., zaś w ramach świadczeń osobistych jej należnych wchodzą całkowite utrzymanie, opieka, zapewnienie mieszkania oraz urządzenie pogrzebu dożywotnika odpowiadającego miejscowym zwyczajom.

Wskazane nieruchomości miały urządzone księgi wieczyste:

a)  działka nr (...) była objęta księgą nr KW nr (...),

b)  działki nr (...) - KW nr (...).

Po przejęciu nieruchomości Skarb Państwa dokonał wpisu prawa własności na swoją rzecz jedynie w stosunku do dawnej działki (...) (KW nr (...)).

H. i K. K. (2) byli obywatelami polskimi. Starali się o wyjazd do Niemiec, a zgodę na to uzyskali w dniu 27 sierpnia 1979 r. Na teren RFN przybyli w dniu 28 grudnia 1979 r., gdzie doszło do zmiany ich danych na H. K. i K. K. (1). Razem z nimi do Niemiec przyjechała A. T..

Z rejestru pomiarowo-klasyfikacyjnego z dnia 29 lutego 1980 r. wynikało, że powierzchnia działek wynosi:

a)  działka nr (...) ha,

b)  działka nr (...) ha,

c)  działka nr (...) ha.

Decyzją z dnia 10 grudnia 1980 r. Naczelnik Gminy J. stwierdził, że nieruchomość o powierzchni 10,54 ha, składająca się z działek nr (...) oraz części działki (...) z zabudowaniami, położona we wsi B., przeszła z mocy samego prawa na Skarb Państwa. W uzasadnieniu decyzji wskazał, że w związku z wyjazdem z kraju dotychczasowi właściciele utracili obywatelstwo polskie i dlatego z mocy prawa ich nieruchomość przeszła na rzecz Państwa. Jako podstawę prawną decyzji wskazano art. 38 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (Dz.U. z 1969 r. Nr 22, poz. 159) oraz art. 97 k.p.a.

W wyniku scalenia dawne działki zmieniły numerację oraz częściowo przebieg granic, i tak: działka nr (...) – uzyskała nr(...), działka (...) – uzyskała nr (...), działka (...) – uzyskała nr(...).

W dniu 18 sierpnia 1981 r. I. I. (3) wraz z mężem M. I. (1) nabyli od Skarbu Państwa działkę nr (...) (poprzednio nr (...)) w udziale wynoszącym (...) oraz działki (...) (...) Umową z dnia 7 marca 1988 r. w formie aktu notarialnego przekazali wskazane nieruchomości A. i M. I. (2).

Wnioskiem z dnia 16 października 2013 r. pełnomocnik powodów zwrócił się do (...) (...)- (...) w O. o stwierdzenie nieważności decyzji Naczelnika Gminy J. z dnia 10 grudnia 1980 r. z powodu wydania jej bez podstawy prawnej. We wniosku wskazał, że ustawa z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach nie zawierała przepisu upoważniającego do wydania decyzji w sprawie stwierdzenia nabycia mienia z mocy prawa.

Decyzją z dnia 6 października 2014 r. Wojewoda (...)- (...) w O. odmówił stwierdzenia nieważności decyzji. Na skutek odwołania powodów, decyzją z dnia 27 kwietnia 2016 r. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi stwierdził nieważność decyzji Naczelnika Gminy J. z dnia 10 grudnia 1980 r., uznając, że jej wydanie nastąpiło bez podstawy prawnej.

Powodowie w 2017 r. zainicjowali postępowanie wieczystoksięgowe, zmierzające do uregulowania stanu prawnego działek nr (...). Wyrokiem Sądu Rejonowego w Szczytnie z dnia 31.05.2017 r. w sprawie I C 285/17 uzgodniono treść księgi wieczystej (...) z rzeczywistym stanem prawnym w ten sposób, że nakazano wykreślenie z jej działu I działek nr (...), przyjmując, że weszły w skład innych działek wpisanych do innej księgi ( (...)), zaś ich aktualnymi właścicielami są inne osoby.

Na przejętej później nieruchomości, przed wyjazdem do Niemiec powodowie mieszkali wraz z czworgiem dzieci tj. M., J., W. i E. E.. Razem z nimi mieszkała A. T. – matka powódki.

W chwili wyjazdu nieruchomość była zabudowana stodołą, oborą i domem mieszkalnym. Stan nieruchomości był dobry. Rok przed wyjazdem powód zainstalował w budynku mieszkalnym łazienkę, wstawił wannę i toaletę oraz wszystkie okna oraz wyremontował kuchnię. W budynku została położona częściowo instalacja wodna. Powód także odnowił stodołę, która pierwotnie była pokryta sianem. Dach stodoły pokrył eternitem.

W dniu wyjazdu nieruchomość w B. została oddana Państwu.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji wywiódł, że do oceny zgłoszonego roszczenia należy stosować art.160 Kodeksu postępowania administracyjnego (k.p.a.) w brzmieniu obowiązującym do 1.09.2004 r. Odwołując się do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 31.03.2011 r., III CZP 112/10, wskazał, że przepis ten, mimo że utracił moc z dniem 1.09.2004 r., nadal znajduje zastosowanie do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej ostateczną decyzją administracyjną wydaną przed tym dniem, co do której nieważność lub wydanie z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. stwierdzono po tym dniu. Następnie Sąd przytoczył treść art. 160 § 1 k.p.c. i wyjaśnił, że do przesłanek, od których zależało zgłoszone roszczenie należy: stwierdzenie nieważności decyzji, z której miała wyniknąć szkoda oraz powstanie szkody pozostającej w adekwatnym związku przyczynowym z wydaniem tej decyzji, tj. takiej, która stanowiłaby jej normalne i spodziewane w zwykłym biegu zdarzeń następstwo (art. 361 § 1 k.c.).

W dalszej części rozważań Sąd pierwszej instancji do bezspornych okoliczności sprawy zaliczył to, że:

- powodowie byli właścicielami gospodarstwa składającego się z działek o nr (...) (w udziale w wysokości 56/100) i (...), które nabyli na podstawie aktów nadania ziemi z 1973 r.,

- powodowie utracili własność tych działek w całości na rzecz Skarbu Państwa, co zostało stwierdzone decyzją Naczelnika Gminy J. z 10.12.1980 r.,

- Skarb Państwa w 1981 r. zbył te nieruchomości na rzecz osób trzecich, które z kolei w 1988 r. zbyły je na rzecz osób wpisanych obecnie do ksiąg wieczystych prowadzonych dla tych działek oznaczonych obecnie odpowiednio nr (...),

- w wyniku postępowania przeciwko obecnym właścicielom działek o uzgodnienie treści księgi wieczystej, w której dla dwóch z działek oznaczonych jeszcze poprzednią numeracją(...)jako właściciele byli wpisani powodowie, działki te zostały na podstawie prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Szczytnie wykreślone z tej księgi,

- decyzja Naczelnika Gminy J. z 10.12.1980 r., z której wydaniem powodowie wiązali szkodę, została prawomocnie uznana za nieważną i wydaną bez podstawy prawnej, czyli z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. – zgodnie z decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 27.04.2016 r.

Sąd Okręgowy nie miał wątpliwości, że szkoda objęta pozwem, była naturalnym i oczywistym następstwem decyzji z 10.12.1980 r. Adekwatny związek przyczynowo – skutkowy między szkodą a decyzją, Sąd ocenił jako ewidentny i oczywisty. Zauważył, że decyzja powoływała się na art. 38 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (Dz. U. z 1969 r., nr 22, poz. 159 – tekst jednolity), który regulował kilka różnych sytuacji, w których mienie innych osób z mocy prawa przechodziło na własność Skarbu Państwa. Dalej Sąd wskazał, że pozwany nie wykazał, aby do powodów odnosił się którykolwiek z przepisów zawartych w art. 38 wymienionej ustawy. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi uznał wprawdzie, że z uwagi na okoliczności opisane w uzasadnieniu decyzji Naczelnika Gminy J., podstawą taką miał być przepis ustępu 3. – niemniej sam dostrzegł również, że nawet w takim wypadku nie było podstaw prawnych do wydania takiej decyzji.

Sąd zauważył, że zgodnie z treścią art. 38 ust. 3 ustawy, nieruchomości stanowiące zgodnie z art. 2 ust. 1 lit. b dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich, własność osób, którym wobec uzyskania przez nie stwierdzenia narodowości polskiej służyło obywatelstwo polskie, przechodzą z samego prawa na własność Państwa, jeżeli osoby te w związku z wyjazdem z kraju utraciły lub utracą obywatelstwo polskie. Osoby te tracą prawo rozporządzania nieruchomością z dniem, w którym złożyły właściwym organom polski dowód osobisty i otrzymały dokument uprawniający do wyjazdu za granicę. Sąd stwierdził, że pozwany w żaden sposób nie wykazał, aby wobec powodów zachodziły przesłanki wymienione w pierwszej części wskazanego przepisu. Powodowie nabyli własność nieruchomości jako obywatele polscy na podstawie niewzruszalnych obecnie aktów nadania własności ziemi wydanych zgodnie z art. 1, 8 i 12 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250). Zważywszy nadto, że w uzasadnieniu decyzji stwierdzającej nieważność decyzji z 10.12.1980 r. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wskazał jednocześnie, że nie ma żadnych podstaw do uznania, że przejęcie nieruchomości nastąpiło na innej podstawie prawnej niż wymieniona w decyzji, tym bardziej uzasadniony jest wniosek, że przejęcie nieruchomości powodów, dokonane niemal w rok po ich wyjeździe odbyło się bezprawnie. Z decyzji Ministra Rolnictwa i W. wynika, że skutkiem decyzji z 10.12.1980 r. było przejście nieruchomości na rzecz Państwa, a poza sporem pozostawało, że w toku dalszych zdarzeń przejęte nieruchomości zostały zbyte przez Skarb Państwa na rzecz osób trzecich.

W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że pozbawienie powodów prawa własności nieruchomości nastąpiło bezpośrednio wskutek działań pozwanego Skarbu Państwa, których pierwotnym przejawem, stanowiącym przesłankę do dalszych czynności dotyczących nieruchomości powodów była decyzja Naczelnika Gminy J. z dnia 10.12.1980 r., na podstawie której zresztą doszło do ujawnienia Skarbu Państwa jako właściciela w jednej z ksiąg wieczystych. Ta decyzja była zasadniczym źródłem szkody - zdarzeniem wyrządzającym szkodę - a dalsze czynności pozwanego Skarbu Państwa były jedynie jej logicznym następstwem.

Z tych przyczyn Sąd przyjął, że utrata nieruchomości przez powodów pozostawała w normalnym i adekwatnym związku przyczynowym z decyzją z 10.12.1980 r..

Sąd Okręgowy zauważył, że wskutek stwierdzenia nieważności tej decyzji i uzgodnienia treści księgi wieczystej w postępowaniu przed Sądem Rejonowym w Szczytnie, nie doszło do odwrócenia skutków decyzji z 1980 r. w sposób niwelujący szkodę. W wyniku postępowania o uzgodnienie treści księgi wieczystej nakazano wykreślenie z księgi wieczystej, w której jako właściciele nieruchomości wpisani są powodowie, działek nr (...). Oznacza to, że działki te - oznaczone obecnie inną numeracją - będą objęte wyłącznie inną księgą wieczystą, w której jako ich właściciele wpisane są inne osoby. Te zaś osoby nabyły je od osób, które nabyły je od Skarbu Państwa w 1981 r. Oznacza to, że nawet gdyby z jakichś względów można by uznać, że osoby, które w 1981 r. zawierały ze Skarbem Państwa umowę nabycia nieruchomości, nie nabyły skutecznie własności części tej nieruchomości (działek, w stosunku do których Skarb Państwa nie ujawnił się w księdze wieczystej jako ich właściciel), gdyż następowało to wbrew rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych i w związku z tym jedynie przejęły ich posiadanie w złej wierze, to trzeba by jednocześnie uznać, że upływ ponad 30 lat od przejęcia posiadania doprowadził do skutecznego i definitywnego nabycia własności tych nieruchomości przez zasiedzenie - z mocy przepisów art. 172 i 176 k.c.

Następnie Sąd Okręgowy odniósł się do zarzutu przedawnienia. Wskazał, według art. 160 § 6 k.p.a. termin przedawnienia wynosi trzy lata od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja stwierdzająca nieważność decyzji wydanej z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 albo decyzja, w której organ stwierdził, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisu art. 156 § 1. Ostateczna decyzja stwierdzająca nieważność decyzji Naczelnika Gminy J. została wydana w dniu 27.04.2016 r., co oznacza, że termin przedawnienia upływałby z dniem 27.04.2019 r. Pozew złożono w dniu 9.10.2017 r. Wobec tego, zarzut przedawnienia Sąd ocenił jako chybiony.

W ocenie Sądu Okręgowego jednostką organizacyjną, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie jest Wojewoda (...)- (...), który prawidłowo został wskazany w pozwie jako statio fisci pozwanego Skarbu Państwa. Nie ma podstaw do przyjęcia, że jednostką taką jest wskazywany przez pozwanego (...). Zgodnie z art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 21 stycznia 2000 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem administracji publicznej (Dz. U. z 2000 r. Nr 12, poz. 136 ze zm.) w postępowaniach administracyjnych i sądowych, w których stroną jest Skarb Państwa, a wynikających z działalności państwowych jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, które przed dniem 1 stycznia 1999 r. uzyskały osobowość prawną lub zostały zlikwidowane albo z dniem 1 stycznia 1999 r. zostały przejęte przez jednostkę samorządu terytorialnego, Skarb Państwa reprezentuje wojewoda właściwy ze względu na siedzibę jednostki. Przepisy powołujące (...) nie zmieniły ani nie uchyliły tego rozwiązania. Skoro roszczenie dochodzone w przedmiotowej sprawie wynika z działalności gminy J., która uzyskała osobowość prawną przed wskazaną wyżej datą, reprezentantem Skarbu Państwa w postępowaniu sądowym na tym tle powinien być właściwy obecnie dla tej gminy W. (...)- (...).

Z tej przyczyny Sąd Okręgowy nie uwzględnił wniosku pozwanego o zmianę oznaczenia jednostki go reprezentującej.

Przechodząc do oceny wysokości szkody poniesionej przez powodów, rozumianej jako pozbawienie prawa własności nieruchomości – stanowiących gospodarstwo rolne działek nr (...) (udziału w 56/100) oraz nr(...) –Sąd Okręgowy przyjął, że odpowiada ona szacunkowej wartości rynkowej tej nieruchomości obliczonej według stanu na dzień 10.12.1980 r. (tj. na dzień wydania decyzji stanowiącej źródło szkody), zaś według cen nieruchomości z chwili obecnej (tj. właściwych na moment orzekania o tym odszkodowaniu). Taki sposób wyliczenia odszkodowania znajduje uzasadnienie w treści przepisów art. 363 § 1 i 2 k.c., do których odsyła art. 160 § 2 k.p.a. Wysokość odszkodowania winna wyrównywać różnicę pomiędzy obecnym stanem majątkowym poszkodowanego a stanem, jaki by istniał, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę, tj. gdyby nie doszło do bezprawnego pozbawienia powodów własności nieruchomości wskutek wydania decyzji w warunkach nieważności. Z tego względu przy ustalaniu wartości nieruchomości Sąd uwzględnił to, że była ona obciążona prawem dożywocia na rzecz A. T., co wynika z treści aktów nadania własności.

W celu określenia wartości nieruchomości utraconej przez powodów przy uwzględnieniu obciążającego ją w tym czasie prawa dożywocia Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłej rzeczoznawcy majątkowego uprawnionego do wyceny nieruchomości. Wskazał, że żadna ze stron nie kwestionowała ostatecznie podstaw opiniowania (w tym zeznań świadka i stron co do stanu nieruchomości) oraz wniosków opinii. Oceniając opinię jako rzetelną, dobrze umotywowaną i miarodajną przyjął, że określona przez biegłą szacunkowa wartość nieruchomości w kwocie 261 882 zł winna stanowić podstawę do ustalenia wysokości szkody powodów.

Ponad ww. kwotę żądanie pozwu Sąd Okręgowy ocenił jako niezasadne. Wskazał, że Skarb Państwa po przejęciu własności nieruchomości powodów, zgodnie z art. 38 ust. 6 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (…) i art. 29 ust. 1 prawa o księgach wieczystych 11.10.1946 r. (Dz. U. z 1946 r., nr 57, poz. 320) powinien zainicjować procedurę wpisania Skarbu Państwa jako nowego właściciela do ksiąg wieczystych nieruchomości, co uczynił tylko w stosunku do jednej z nich. Nie dopełnił tego również przy okazji zbywania nieruchomości, co skutkowało ujęciem tych samych działek w dwóch różnych księgach. Obowiązku tego nie dopełniły jednak także osoby, które w toku dalszych czynności stawały się właścicielami nieruchomości, a które powinny to uczynić na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 6.07.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece lub w trybie art. 10 tej ustawy (u.k.w.h.). Uzasadniając swoje powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym na podstawie art. 10 u.k.w.h. swój interes w wytoczeniu takiego powództwa powodowie uzasadniali chęcią ubiegania się o odszkodowanie za utratę własności nieruchomości ujawnionych w tej właśnie księdze. Zważywszy, że wytoczenie powództwa w trybie art. 10 u.k.w.h. było ich uprawnieniem, a nie obowiązkiem, a nadto miało służyć ich interesom majątkowym, Sąd pierwszej instancji uznał, że poniesione w związku z tym koszty nie stanowią normalnego i przewidywalnego następstwa decyzji Naczelnika Gminy J. z 10.12.1980 r. i nie pozostają z nią w adekwatnym związku przyczynowym.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy zasądził na rzecz powodów odszkodowanie w łącznej kwocie 261 882 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu tego świadczenia, opartymi na art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c.

Odnośnie początkowej daty naliczania odsetek Sąd zauważył, że powodowie wezwali Skarb Państwa do zapłaty odszkodowania za bezprawne przejęcie nieruchomości, zakreślając w tym celu termin 14 dni od otrzymania pisma, zastrzegając, że w przypadku braku zgody na wypłatę tej kwoty skierują sprawę na drogę sądową. Pismo z tym żądaniem zostało skierowane do (...) (...)- (...) w dniu 22.09.2017 r., przy czym brak jest dowodu na datę, w której pismo to zostało nadane lub wpłynęło do tego organu. Odpowiedź z odmową spełnienia żądania nosi datę 28.09.2017 r. Wobec tego Sąd przyjął, że organ ten wezwanie otrzymał najpóźniej w tej właśnie dacie. Oznacza to, że termin zakreślony wezwaniem upłynął z dniem 12.10.2017 r. Zatem po upływie tego terminu tj. od 13.10.2017 r., pozwany Skarb Państwa, mając realną możliwość spełnienia świadczenia odszkodowawczego i nie wykonując swojego obowiązku, pozostawał w opóźnieniu uzasadniającym żądanie odsetek.

O kosztach procesu Sąd postanowił na mocy art. 100 k.p.c., zaś o kosztach sądowych – na podstawie art. 100 k.p.c. w związku z art. 113 ust. 1 i 2 oraz art. 94 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od powyższego wyroku wniosła strona pozwana zaskarżając go w części tj. w punktach I i II i zarzucając:

I) naruszenie przepisów prawa procesowego, które miało wpływ na wynik sprawy, tj.:

-

art. 2 § 3 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie prowadzące do naruszenia zasady związania sądu decyzją administracyjną,

-

art. 233 k.p.c., 217 § 1 k.p.c., 227 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c., poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów i wyprowadzenie wniosków sprzecznych z zebranym materiałem dowodowym i przyjęcie, że strona powodowa wykazała przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa tj. szkodę, bezprawne działanie pozwanego oraz istnienie adekwatnego związku przyczynowego między decyzją Naczelnika Gminy J. z 10.12.1980 r. a szkodą powodów w postaci utraty prawa własności nieruchomości położonej we wsi B. gm. J.,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego polegający na pominięciu okoliczności, że wobec istnienia w obrocie aktów własności ziemi nr (...) oraz (...) na podstawie których powodowie nabyli własność nieruchomości w sposób pierwotny i zostali ujawnieni w księdze wieczystej jako właściciele oraz braku wzruszenia ww. aktów własności ziemi poprzez wydanie nieważnej decyzji Naczelnika Gminy J. z 10.12.1980 r., nieważna decyzja Naczelnika Gminy J. z 10.12.1980r. nie mogła spowodować utraty prawa własności nieruchomości przez powodów, a w konsekwencji - nie mogła stanowić źródła szkody w postaci utraty prawa własności nieruchomości,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wewnętrzną sprzeczność wywodu uzasadnienia polegającą na wskazaniu z jednej strony, że źródłem szkody powodów w postaci utraty prawa własności nieruchomości jest nieważna decyzja Naczelnika Gminy J. z 10.12.1980 r. przy jednoczesnym wskazaniu, że doszło do skutecznego nabycia własności nieruchomości przez osoby trzecie przez zasiedzenie,

-

art. 233 § 1 k.p.c. poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów i wyprowadzenie wniosków sprzecznych z zebranym materiałem dowodowym i przyjęcie, że strona powodowa utraciła prawo własności nieruchomości w związku z wydaniem nieważnej decyzji Naczelnika Gminy J. z 10.12.1980 r., dla której wydania brak było podstawy prawnej, podczas gdy utrata własności nieruchomości przez powodów nastąpiła wskutek zasiedzenia nieruchomości przez osoby trzecie,

- art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów na skutek uznania, że materiał dowodowy zgromadzony w sprawie pozwala na ustalenie, że w niniejszej sprawie nie doszło do przedawnienia roszczenia powodów, gdyż termin biegu przedawnienia należy liczyć w niniejszej sprawie od wydania decyzji nadzorczej przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 27.04.2016 r., chociaż stwierdzenie nieważności decyzji Naczelnika Gminy J. z 10.12.1980 r. jest dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy obojętne,

- art. 316 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c. przez bezzasadne przyjęcie, iż miarodajną okolicznością faktyczną dla rozpoczęcia biegu odsetek ustawowych z tytułu opóźnienia w zapłacie odszkodowania za uszczerbek majątkowy jest data 13.10.2017 r., tj. 14 dni od otrzymania przez pozwanego wezwania do zapłaty, w sytuacji gdy Sąd nie dokonał ustaleń co do wartości nieruchomości na tę datę i nie ustalił, czy nastąpiła zmiana wartości nieruchomości uzasadniająca zasądzenie odsetek od daty wcześniejszej, niż data wyrokowania,

-

art. 217 § 2 k.p.c., art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z 316 k.p.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c. poprzez błędną wykładnię polegającą na nieprawidłowym przyjęciu przez Sąd I instancji, iż odsetki ustawowe za opóźnienie należne od kwoty ustalonej w oparciu o opinię biegłego sądowego należą się od dnia wcześniejszego niż data wyrokowania, chociaż 13.10.2017 r. nie była jeszcze znana kwota, na jaką biegła oszacowała nieruchomość w swojej opinii, na której oparł się Sąd rozstrzygając niniejszą sprawę

-

art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 100 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i obciążenie pozwanego obowiązkiem zwrotu kosztów procesu w części, podczas gdy powództwo powinno zostać oddalone w całości.

II) naruszenie prawa materialnego:

- art. 10 Konstytucji RP i art. 7 Konstytucji RP poprzez jego niewłaściwe zastosowanie poprzez naruszenie zasady związania sądu powszechnego decyzją administracyjną,

- art. 160 § 1 i § 2 k.p.a. w zw. z art. 361 § 1 i § 2 k.c. oraz art. 363 § 1 i § 2 k.c. w z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 162, poz. 1692) przez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że decyzja Naczelnika Gminy J. z 10.12.1980 r. stanowi źródło szkody powodów w postaci pozbawienia powodów prawa własności nieruchomości podczas, gdy powodowie posiadali tytuł prawa własności tej samej nieruchomości na podstawie innych decyzji administracyjnych - aktów własności ziemi nr (...)z 11.06.1979 r., oraz uznanie, że pomiędzy decyzją Naczelnika Gminy J. z 10.12.1980 r. a szkodą powodów w postaci utraty prawa własności gospodarstwa rolnego zachodzi adekwatny związek przyczynowy, a także - chociaż stwierdzenie nieważności decyzji z dnia Naczelnika Gminy J. z 10.12.1980 r. nastąpiło z przyczyn formalnych,

- art. 38 ust. 1 i 3 w zw. z art. 38 ust. 6 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (tekst jedn.: Dz.U. z 1969 r. Nr 22 poz.159 z późn. zm. - w brzmieniu obowiązującym na dzień 10.12.1980 r.) poprzez ich wadliwe zastosowanie w zw. z art. 160 § 1 i § 2 k.p.a. w zw. z art. 361 § 1 i § 2 k.c. oraz art. 363 § 1 i § 2 k.c. w z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 162, poz. 1692), przez uznanie, że źródło szkody powodów w tej sprawie, w postaci utraty prawa własności nieruchomości stanowi decyzja Naczelnika Gminy J. z 10.12.1980 r., chociaż ww. przepisy ustawy z 1961 r. nie wymagały wydania decyzji dla przejścia własności na rzecz Skarbu Państwa, chociaż nieważna decyzja z 1980 r. nie była podstawą wpisu Skarbu Państwa w dziale II księgi wieczystej w stosunku do całej nieruchomości, nadto o źródle szkody nie przesądza podstawa wpisu w księdze wieczystej, ze względu na brak konstytutywnego charakteru wpisu prawa własności,

- art. 6 k.c. w zw. z art. 361 § 1 i 2 k.c. poprzez błędną wykładnię i uznanie, że strona powodowa wykazała przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego tj. szkodę, bezprawne działanie pozwanego oraz istnienie adekwatnego związku przyczynowego między bezprawnym działaniem a szkodą powoda,

- art. 361 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 363 § 1 k.c. w zw. z art. 160 § 1 k.p.a. poprzez błędną wykładnię polegającą na wadliwym przyjęciu istnienia szkody w majątku powoda, a w konsekwencji wadliwym ustaleniu odszkodowania,

- art. 361 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 363 § 1 k.c. w zw. z art. 160 § 1 k.p.a. poprzez błędną wykładnię polegającą na wadliwym przyjęciu, że zdarzeniem wywołującym szkodę w niniejszej sprawie była decyzja Naczelnika Gminy J. z 10.12.1980r.,

- art. 160 § 1 i § 2 k.p.a. w związku z art. 361 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że pomiędzy decyzją Naczelnika Gminy J. z 10.12.1980 r. a szkodą powoda istnieje związek przyczynowy uzasadniający zasądzenie odszkodowania z tego tytułu,

- art. 442 ¹ § 1 i 2 k.c. przez nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia w sytuacji, gdy roszczenie strony powodowej o odszkodowanie uległo przedawnieniu,

- art. 481 § 1 i 2 k.c. (w brzmieniu obowiązującym po zmianie dokonanej ustawą z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U z 2015 r., poz. 1830) w zw. z art. 455 k.c. w zw. z art. 476 k.c. w zw. z art. 359 § 1 k.c. oraz art. 363 § 2 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na ustaleniu i zasądzeniu odszkodowania według cen z daty orzekania tj. przez przyjęcie, że stronie powodowej przysługują odsetki ustawowe od pieniężnego świadczenia odszkodowawczego od daty wcześniejszej niż data wyrokowania.

Podnosząc powyższe zarzuty pozwany wniósł o:

-

zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa także co do kwoty 261.882 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty od dnia 13.10.2017 r. do dnia zapłaty,

-

zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego Skarbu Państwa - (...) (...)- (...) zwrotu kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych, w tym na podstawie przepisu art. 32 ust. 3 zd. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2016 r. poz. 2261) kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.

Na wypadek nieuwzględnienia powyższego wniosku apelujący wniósł o:

- uchylenie zaskarżonego wyroku w części w jakiej został zaskarżony i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania,

-

zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego Skarbu Państwa –(...) (...)- (...) kosztów za obie instancje według norm prawem przepisanych, w tym na podstawie przepisu art. 32 ust. 3 zd. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2016 r. poz. 2261) kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

SĄD APELACYJNY USTALIŁ I ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:

Apelacja okazała się niezasadna.

Ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji są prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne, przez co nie zachodzi potrzeba szczegółowego ich powielania.

Jak zostało w sprawie ustalone, aktami własności z dnia 11 czerwca 1973 r. wydanymi przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w S. na podstawie art. 1, 8 i 12 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250) H. K. i jego żona K. K. (2) z mocy samego prawa stali się współwłaścicielami nieruchomości: nr (...) o powierzchni 0,38 ha położonych w B. wraz z zabudowaniami - w udziale o wysokości 56/100 oraz nr(...) o łącznej powierzchni 10,34 ha (odpowiednio 1,62 ha i 8,72 ha) położonych w B.. Wydanie tych aktów wykreowało nowy stan prawny, bowiem akt własności ziemi stanowił wyłączny dowód nabycia własności nieruchomości (zob. przykładowo postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1998 r., II CKN 568/97 i wyrok z dnia 9 listopada 2000 r., II CKN 327/00). Wcześniejszy, poprzedzający dzień 4 listopada 1971 r. stan prawny nieruchomości uznać zatem należy za irrelewantny.

Z tej przyczyny nie ma racji pozwany wskazując w uzasadnieniu apelacji na art. 2 ust. 1 lit. b dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz.U. nr 9. Poz. 45) i twierdząc, że powodowie dysponowali dwoma, równoległymi i niezależnymi od siebie tytułami własności do nieruchomości tj. jednym związanym z regulacją art. 2 ust. 1 lit b dekretu i drugim wynikającym ze wskazanych aktów własności ziemi. Sytuację prawną powodów kształtowały decyzje administracyjne w postaci aktów własności ziemi. W obecnym stanie prawnym nie jest możliwa kontrola wydanych na podstawie ustawy z dnia 26 listopada 1971 r. decyzji administracyjnych, wobec wejścia w życie art. 63 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 107, poz. 464).

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 października 2000 r., w okresie od 4 listopada 1971 r. do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 11, poz. 81) o nabyciu własności nieruchomości przez posiadacza samoistnego orzekały organy administracyjne w drodze wydania aktu własności ziemi i w postępowaniu przed tymi organami miały zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. Ostateczna decyzja stwierdzająca nabycie własności nieruchomości stanowiła podstawę do ujawnienia nowego stanu własności w księdze wieczystej oraz w ewidencji gruntów (por. art. 12, 15 i 16 ustawy z dnia 26 października 1971 r., Dz. U. Nr 27, poz. 250 ze zm.). Walor taki ostateczna decyzja organu administracyjnego sprzed dnia wejścia w życie powołanej wyżej ustawy z 26 marca 1982 r. (Dz. U. Nr 11, poz. 81) zachowała także po dniu wejścia w życie tej ustawy, czyli po dniu 6 kwietnia 1982 r. (por. art. 10 ustawy z 26 marca 1982 r.). Z dniem 1 stycznia 1992 r., wobec wejścia w życie art. 63 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 107, poz. 464), wyłączone zostało stosowanie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego "dotyczących wznowienia postępowania, stwierdzenia nieważności i uchylenia lub zmiany decyzji" do wszystkich ostatecznych decyzji wydanych na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych. Oznacza to wyłączenie zarówno administracyjnej, jak i sądowej kontroli wydanych przed dniem 6 kwietnia 1982 r. aktów własności ziemi.

Utrwalone jest bowiem w orzecznictwie stanowisko, że sąd w postępowaniu cywilnym jest związany ostateczną decyzją administracyjną i to niezależnie od jej deklaratywnego czy konstytutywnego charakteru oraz od charakteru sprawy, w której została wydana. Sąd jest obowiązany uwzględnić stan prawny wynikający z osnowy ostatecznej decyzji. Przyjmuje się wprawdzie, że w postępowaniu przed sądem powszechnym można powoływać się na nieważność decyzji administracyjnej, ale tylko wyjątkowo, gdy decyzja jest dotknięta wadą kwalifikującą ją do kategorii decyzji bezwzględnie nieważnych, określanych też mianem nieistniejących. Są to decyzje wydane przez organ oczywiście niewłaściwy lub z pominięciem wszelkiej procedury. Sąd w postępowaniu cywilnym nie jest uprawniony do kwestionowania decyzji, w szczególności pod względem jej merytorycznej zasadności i jest nią związany także wówczas, gdy w ocenie sądu jest wadliwa (zob. uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego: z dnia 8 lutego 1971 r., sygn. akt III CZP 74/70, OSNCP 1971, nr 7-8, poz. 121; z dnia 18 listopada 1982 r., sygn. akt III CZP 26/82, OSNCP 1983, nr 5-6, poz. 64; i z dnia 9 października 2007 r., sygn. akt III CZP 46/07, OSNC 2008, nr 3, poz. 30; oraz uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 21 listopada 1980 r., sygn. akt III CZP 43/80, OSNCP 1981, nr 8, poz. 142; z dnia 21 października 1983 r., sygn. akt III CZP 48/83, OSNCP 1984, nr 5, poz. 71; i z dnia 30 grudnia 1992 r., sygn. akt III CZP 157/92, OSNCP 1993, nr 5, poz. 84).

Przyjąć zatem należało, że stan prawny nieruchomości na dzień 4 listopada 1971 r. został określony wiążąco dla sądu rozstrzygającego spór w niniejszej sprawie w decyzjach z dnia 11 czerwca 1973 r., wydanych na podstawie art. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych. Nie ma zatem ma potrzeby szczegółowego rozważania okoliczności dotyczących stanu prawnego nieruchomości przed dniem 4 listopada 1971 r., w tym pod kątem przepisów dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich, tak jak to czyni się w uzasadnieniu apelacji. Powodowie przedmiotowe nieruchomości nabyli w sposób pierwotny aktami własności ziemi i poszukiwanie innego, równoległego tytułu własności należy ocenić niedopuszczalną kontrolę w niniejszym postępowaniu prawidłowości decyzji administracyjnych z 11 czerwca 1973 r.

Istota sprawy w takiej sytuacji sprowadzała się do zbadania, czy utrata własności nieruchomości przez powodów pozostawała w normalnym związku przyczynowym z działaniem pozwanego Skarbu Państwa, w tym z wydaniem przez jego funkcjonariuszy decyzji administracyjnej.

Poczynione powyżej ogólne uwagi dotyczące mocy wiążącej decyzji administracyjnej odnoszą się również do decyzji Naczelnika Gminy J. z dnia 10 grudnia 1980 r. która – jakkolwiek została wydana bez podstawy prawnej – co stwierdzono decyzją nadzorczą, wykreowała czy legitymizowała stan, który do czasu wyeliminowania jej z obrotu, organy Państwa, w tym sądy musiały respektować.

Słuszność zatem należy przyznać Sądowi pierwszej instancji, że wydanie tej decyzji stworzyło warunki do dalszych działań powodujących w konsekwencji powstanie szkody w postaci nieodwracalnej utraty własności nieruchomości. Stwierdzenie w niej nabycia własności przez Skarb Państwa legitymizowało go do złożenia wniosku o ujawnienie prawa własności w księdze wieczystej, co nastąpiło w odniesieniu do działki o ówczesnym numerze (...)(obecnie nr(...)) oraz do sprzedaży jej na rzecz nabywców I. i M. małżonków I., chronionych rękojmią wiary publicznej ksiąg wieczystych (art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece), co ostatecznie stało się bezpośrednim źródłem szkody. To również ta decyzja stała się przyczyną sprzedaży działek nr (...) (...)także na rzecz I. i M., małżonków I., odnośnie których Skarb Państwa nie złożył w swoim czasie odpowiedniego wniosku o wpis w księdze wieczystej, a które to zbył, oświadczając, że nie mają urządzonej księgi wieczystej. Odnośnie tych działek przeprowadzono później postępowanie o uzgodnienie treści księgi wieczystej. Na skutek tego postępowania działki te zostały wykreślone z tej księgi wieczystej, w której jako właściciele wpisani byli powodowie. Zatem to wobec decyzji Naczelnika Gminy J. powodowie utracili własność nieruchomości w postaci trzech działek, które stanowiły gospodarstwo rolne. Nie są zatem uprawnione twierdzenia apelującego dotyczące działek nr (...) odwołujące się do ich zasiedzenia. Powodowie prawo własności tych działek utracili na skutek decyzji Naczelnika Gminy J., a nie na skutek innych dalszych okoliczności. To ta decyzja stanowiła przyczynę utraty przez powodów prawa własności i rozporządzenia nieruchomością przez Skarb Państwa, czego dokonano umową z dnia 18 sierpnia 1981 r., Rep. A nr (...) sporządzoną w byłym Państwowym Biurze Notarialnym w S.. Powodowie nie utracili nieruchomości na skutek jej zasiedzenia przez A. i M. małżonków I., prawo własności odebrała im bowiem decyzja z dnia 10 grudnia 1980 r. Decyzja ta stanowiła jedyną przyczynę sprawczą utraty tego prawa, a dalsze losy nieruchomości były już tylko skutkiem takiego, a nie innego zadziałania Naczelnika Gminy J..

Zachodzi zatem, wbrew temu, co podnosi się zarzutach apelacji, adekwatny związek przyczynowy między wydaniem decyzji a szkodą, jaką była utrata własności nieruchomości powodów na mocy decyzji z dnia 10 grudnia 1980 r.

Związek ten ma charakter wieloczłonowy, co jednak nie eliminuje działania Skarbu Państwa polegającego na wydaniu niezgodnej z prawem decyzji z łańcucha przyczynowości adekwatnej. Pomiędzy każdym ze stanowiących go ogniw zachodzą bezpośrednie powiązania kauzalne, których wystąpienie każdorazowo zwiększało prawdopodobieństwo wystąpienia szkody: decyzja – wniosek – wpis w księdze wieczystej – sprzedaż, czy też decyzja – sprzedaż ( w odniesieniu do działek (...)), przy czym w każdym wypadku decyzja stanowiła ogniwo początkowe i niezbędne, bez którego szkoda by nie wystąpiła. Stanowiła bowiem dokument, który był podstawą wniosku o wpis prawa własności Skarbu Państwa – innym dokumentem pozwany nie dysponował, zaś przepisy art. 20 i 21 obowiązującego w czasie dokonywania tych czynności dekretu z dnia 11 października 1946 r. Prawo o księgach wieczystych stawiały dla wniosku wieczystoksięgowego wymaganie przedstawienia określonego w przepisach prawa dokumentu. Gdyby nawet przyjąć, że wniosek o którym mowa w art. 38 ust. 6 ustawy o gospodarce terenami w miastach i osiedlach mógł mieć charakter samoistny i całkowicie abstrakcyjny, bez nawiązania do stwierdzonego jakimkolwiek dokumentem statusu wnioskodawcy jako nowego właściciela nieruchomości, trzeba zaznaczyć, że w tym konkretnym przypadku jego podstawą w odniesieniu do działki (...) była decyzja z 10 grudnia 1980r. Złożenie wniosku o wpis było więc tylko dalszym ogniwem w łańcuchu przyczynowości adekwatnej. Nie było jednak pierwotnym źródłem szkody, a jedynie zwiększało – w dalszym toku wydarzeń – prawdopodobieństwo jej powstania.

Podobnie rzecz się miała z działkami nr (...). Także tych działek dotyczyła decyzja Naczelnika Gminy J. z dnia 10 grudnia 1980 r. Decyzja ta obejmowała po prostu całą nieruchomość składającą się działek (...), która to następnie została w całości zbyta na rzecz małżonków I.. To z tej właśnie decyzji Skarb Państwa wywodził swoje uprawnienie do rozporządzania tą nieruchomością, czego dokonał przecież w odniesieniu do wszystkich działek na nią się składających. Nie da się przyjąć, że swoje przekonanie co do uprawnień właścicielskich Skarb Państwa z decyzji Naczelnika Gminy wywodził tylko w odniesieniu do działki nr (...), co do której zadbał o wpis w księdze wieczystej, zaś w odniesieniu do działek nr (...) w oparciu o inny tytuł. Działki te stanowiły jedną nieruchomość w postaci gospodarstwa rolnego wraz z zabudowaniami i tak też zostały sprzedane.

Apelujący prezentuje stanowisko, iż utrata przez powodów prawa własności nieruchomości nie była wynikiem decyzji Naczelnika Gminy J.. W swej argumentacji odwołuje się do tego fragmentu uzasadnienia Decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 kwietnia 2016 r., gdzie stwierdzono, że przepisy art. 38 ustawy o gospodarce terenami w miastach i osiedlach nie nadały żadnemu organowi administracji państwowej jakichkolwiek kompetencji do wydania decyzji deklaratoryjnej dotyczącej przejścia własności z mocy samego prawa na rzecz Państwa. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi we wskazanej decyzji stwierdził, że nie było potrzebne wydanie decyzji administracyjnej, a wręcz nie było podstaw prawnych do rozstrzygnięcia tego typu sprawy w formie takiej decyzji oraz, że wobec regulacji art. 38 ust. 6 organy administracji były uprawnione do złożenia wniosku o wpis prawa własności. Polegając na tym apelujący twierdzi, że decyzja Naczelnika Gminy J. nie stanowiła źródła szkody, gdyż i tak nieruchomość powodów przechodziła na rzecz Skarbu Państwa z mocy samego prawa na podstawie art. 38 ust. 3 ustawy o gospodarce terenami w miastach i osiedlach. Ten właśnie przepis apelujący podaje w zarzutach apelacji w powiązaniu z art. 38 ust. 1 oraz ust. 6, jako naruszony przez Sąd Okręgowy.

Tak zaprezentowane stanowisko dotyczy problematyki legalnego alternatywnego zachowania sprawcy, stanowiącego szczególny rodzaj przyczyny rezerwowej szkody. Wskazać zatem trzeba, że zdarzenie, które zostało pozbawione możliwości wystąpienia lub oddziaływania, wskutek rzeczywiście działającej przyczyny, jest określane w nauce mianem przyczyny zapasowej albo rezerwowej (causa superveniens) i w istocie tej przyczyny dotyczą zarzuty apelacji, zarówno procesowe, jak i materialne.

Generalnie w orzecznictwie przyjmuje się, że legalne alternatywne zachowanie sprawcy występuje wówczas, gdy zostanie wykazane w sposób dostatecznie pewny, iż w wypadku niedopuszczenia się naruszeń ważących na braku legalności pierwotnej decyzji zostałaby inna na tej samej podstawie prawnej, w tym samym terminie i o tej samej treści (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2010 r., I CSK 380/09, niepubl.; wyrok 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2013 r., I CSK 404/11. OSNC 2013, nr 9, poz. 110). W orzecznictwie widoczny jest też rozdźwięk odnośnie dopuszczalności powoływania się przez podmiot, którego odpowiedzialność odszkodowawcza jest rozpatrywana na przyczynę rezerwową szkody jako ograniczającą lub wyłączającą jej odpowiedzialność lub jako okoliczność wpływającą na rozmiar szkody. W pierwszym nurcie lokuje się causae supreveiens w płaszczyźnie związku przyczynowego i neguje się dopuszczalność skutecznego powołania się sprawcy na możliwość powiązania skutków szkody z przyczyną rezerwową (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 1965 r., I PR 330/64, OSNCP 1965, nr 11, poz. 194, z dnia 28 lutego 1974 r. II PR 61/74, OSP 1974, nr 9, poz. 195, z dnia 19 września 1997 r., III CKN 140/97, niepubl. I z dnia 10 lutego 2010 r., V CSK 272/09, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 października 1973 r., III PZP 26/73, OSNC 1974, nr 5, poz. 84). W drugim nurcie wskazuje się na możliwość uwzględnienia przyczyny rezerwowej w ramach ustalania rozmiaru szkody, przy czym w części judykatów za odmianę przyczyny rezerwowej przyjmuje się legalne zachowanie alternatywne. Niezależnie jednak od tego, jak tę kategorię traktować, należy stwierdzić, że przy legalnym zachowaniu alternatywnym chodzi o sytuację, w której sprawca powołuje się na to, iż mimo bezprawności jego zachowania wyrządzającego szkodę, szkoda ta powstałaby również wówczas, gdyby zachował się zgodnie z prawem (wyrok 7 sędziów Sadu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2013 r., I CSK 404/11, OSNC 2014, nr 9, poz. 110). W konsekwencji chodzi o sytuację, w której prawdopodobieństwo innego toku zdarzeń praktycznie nie występuje, czyli mimo potwierdzenia decyzją nadzorczą wydania decyzji nieważnej, nie doszłoby do wyrządzenia szkody wymagającej naprawienia.

Zdarzeniem wyrządzającym szkodę jest w tym wypadku wydanie wadliwej decyzji administracyjnej, przy czym orzeczenie nadzorcze wiąże sąd cywilny wyłącznie w zakresie istnienia przesłanki odpowiedzialności określonej w nieobowiązującym już art. 160 § 1 k.p.c. i nie przesądza o istnieniu związku przyczynowego między decyzją, a szkodą. W związku z tym sąd cywilny rozpatrujący sprawę przeciwko Skarbowi Państwa zobowiązany był ustalić pozostałe przesłanki odpowiedzialności tego podmiotu tj. szkody i istnienia adekwatnego związku przyczynowego między bezprawnym działaniem organu Skarbu Państwa a szkodą (art. 361 k.c.) W ramach badania odpowiedzialności cywilnej Skarbu Państwa sąd powinien również ustalić, mając na uwadze art. 361 § 1 k.c., czy szkoda powstałaby również, gdyby została wydana decyzja zgodna z prawem lub zaistniałoby inne zdarzenie, którego skutki byłyby równoważne z zaistniałymi w wyniku wydania wadliwej decyzji, przy czym musi zachodzić hipoteza granicząca z pewnością, że ta alternatywna decyzja lub zdarzenie miałoby miejsce. Nie jest wystarczające wykazanie z tylko wysokim prawdopodobieństwem wystąpienia zdarzenia stanowiącego przyczynę rezerwową. Dopuszczenie możliwości powołania się w procesie odszkodowawczym na tzw. przyczynę rezerwową nie oznacza bowiem obowiązku jej uwzględnienia, a zależy od okoliczności danej sprawy, przy czym dowód pewności jej zaistnienia spoczywa na pozwanym, zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 6 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2019 r., I IV CSK 412/17, niepubl.).

W realiach sprawy niniejszej oznacza to, że pozwany Skarb Państwa – w celu zwolnienia się z odpowiedzialności - powinien był wykazać, że gdyby działał w sposób zgodny z prawem, to po stronie powodów i tak ziściłyby przesłanki z art. 38 ust. 3 ustawy o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (który wskazuje apelujący) lub w art. 38 ust. 4, (na który to obok art. 38 ust. 3 wskazuje Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi w decyzji z dnia 7 kwietnia 2016 r.), a wynik tego działania byłby analogiczny tj., powodowie utraciliby prawo własności przedmiotowej nieruchomości. Wymagało to zatem udowodnienia przez stronę pozwaną, że powodowie spełniali przesłanki zastosowania art. 38 ust. 3 lub ust. 4 tejże ustawy.

Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku kategorycznie stwierdził, że pozwany nie wykazał, aby powodowie spełniali przesłanki wymienione w pierwszej części art. 38 ust. 3 ustawy o gospodarce terenami w miastach i osiedlach. Przepisy art. 38 ust. 3 i ust. 4 znajdowały zastosowanie do nieruchomości stanowiących własność lub nabytych w trybie uwłaszczenia przez osoby, którym wobec uzyskania przez nie stwierdzenia narodowości polskiej przysługiwało obywatelstwo polskie, a które następnie w związku z wyjazdem z kraju obywatelstwo polskie utraciły. Pozwany nie podjął nawet próby polemiki z takim stanowiskiem Sądu i nie analizował przesłanek ustawowych, mogących prowadzić do odjęcia powodom tytułu własności.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w przedmiotowej sprawie brak jest podstaw do przyjęcia, że przesłanki zastosowania wskazanych zapisów ustawy o gospodarce terenami w miastach i osiedlach zostały w odniesieniu do powodów spełnione.

W szczególności przy tym - wbrew przekonaniu apelującego - decyzja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 kwietnia 2016 r. nie stwierdza bynajmniej, że powodowie spełniali przesłanki zastosowania art. 38 ust. 3 i 4 powołanej ustawy. W jej uzasadnieniu zawarte są rozważania na temat powołania w decyzji Naczelnika Gminy J. z dnia 10 grudnia 1980 r. art. 38 wskazanej ustawy. Stwierdza się, że takie okoliczności jak: uwłaszczenie się powodów na spornej nieruchomości, ich wyjazd na pobyt stały do RFN, podanie o zezwolenie na zmianę obywatelstwa, a wreszcie utrata przez powodów obywatelstwa, są przesłankami jakie muszą zostać spełnione do zastosowania art. 38 ust. 3 i 4 ustawy o gospodarce terenami w miastach i osiedlach. W tym kontekście stwierdzono, że powołanie w decyzji Naczelnika Gminy J. art. 38 tejże ustawy wydaje się być działaniem celowym. Decyzja Ministra nie wskazuje, że do powodów znajdował zastosowanie art. 38 ust. 3 i 4, a jest w niej mowa tylko o tym, że Naczelnik Gminy J. powiązał wskazane okoliczności z regulacją art. 38. Tę kwestię powinna była natomiast udowodnić strona pozwana, czego nie uczyniła.

W konsekwencji, nie da się w tej sprawie przyjąć w sposób graniczący z pewnością, że gdyby nie decyzja Naczelnika Gminy J. z 10 grudnia 1980 r., to i tak zaistniałoby zdarzenie alternatywne z postaci utraty przez powodów własności spornej nieruchomości z mocy samego prawa.

Oznacza to, że Sąd Okręgowy ustalając istnienie adekwatnego związku przyczynowego między decyzją Naczelnika Gminy J. a szkodą nie uchybił wskazywanym w tym kontekście przepisom apelacji tj. art. 233 § 1 k.p.c., 361 § 1 i 2 k.c., art. 363 § 1 k.c. i art. 160 1 k.p.a.

Za prawidłową należy uznać ocenę Sądu pierwszej instancji zarzutu przedawnienia. Aktualne jest przytoczone we wcześniejszych akapitach stanowisko orzecznictwa Sądu Najwyższego w kwestii związania sądu powszechnego decyzją administracyjną. Do czasu wyeliminowania z obrotu decyzji Naczelnika Gminy J. z 10 grudnia 1980 r. akcja powodów zmierzająca do naprawienia szkody byłaby bezskuteczna. Dopiero stwierdzenie nieważności tej decyzji kreowało roszczenie przewidziane w art. 160 § 1 k.p.c., które mogło być dochodzone w terminie trzyletnim liczonym od dnia, kiedy decyzja nadzorcza stwierdzająca jej nieważność stała się ostateczna. Strona powodowa tego terminu dotrzymała, co oznacza niezasadność zarzutów apelacji koncentrujących się wokół tej kwestii.

Nietrafne są też zarzuty apelacji skierowane przeciwko rozstrzygnięciu o odsetkach. Dochodzone w tej sprawie roszczenie ma charakter bezterminowy i powinno być spełnione „niezwłocznie” po wezwaniu dłużnika do zapłaty – art. 455 k.c. Opóźnienie dłużnika powoduje obowiązek zapłaty odsetek ustawowych na podstawie art. 481 § 1 k.c. Sąd Okręgowy zasądził odsetki w terminie 14 dni od dnia, w którym strona pozwana z całą pewnością dysponowała już wezwaniem do zapłaty. Taki okres jest wystarczający, aby profesjonalna służba państwowa poczyniła ustalenia co do przesłanek własnej odpowiedzialności i rozmiarów szkody. Taka ocena odpowiada prawu oraz uzasadnionemu interesowi wierzyciela, którego zachowanie dłużnika wyrażające się w zwlekaniu z zaspokojeniem słusznego roszczenia, pozbawia korzyści w postaci możliwości korzystania z należnych mu pieniędzy. Przyjęcie, że datę wymagalności wyznacza data orzeczenia sądowego (art. 316 § 1 k.p.c.) oznaczałoby nieuzasadnione, pozbawione co zasady podstawy normatywnej, premiowanie dłużnika.

Owszem, nie jest wykluczone zasądzanie odsetek od daty wyrokowania, odnosi się to jednak do sytuacji, w której nie tylko ostateczny rozmiar należnego odszkodowania został ustalony w toku procesu, ale również do takiej, gdyby w dacie, od której żądane są odsetki, byłoby ono niższe, iż ostatecznie ustalone. Mogłoby to mieć miejsce wówczas gdyby między datą określoną w wezwaniu do zapłaty i datą wyrokowania nastąpił wzrost cen nieruchomości i suma ustalona przez sąd na podstawie opinii biegłego byłaby wyższa od wartości szkody w dacie zgłoszenia żądania odsetkowego. Tylko w takiej sytuacji zasądzenie odsetek od daty poprzedzającej wyrokowanie naruszałoby przepisy o ustalaniu wysokości odszkodowania i prowadziłoby do zasądzenia odszkodowania przenoszącego wartość szkody.

Taka sytuacja w tej sprawie nie zaistniała. Nie da się przyjąć, aby w dacie określonej przez powodów jako data wymagalności roszczenie przysługiwało w innym rozmiarze, niż data wyrokowania. Choć z opinii wynika, że wartość nieruchomości jest aktualna na dzień sporządzania operatu tj. 28 września 2018 r. (k. 294), a nie na datę 13 października 2017 r., to jednak analizie podano transakcje kupna- sprzedaży nieruchomości, które miały miejsce pomiędzy wrześniem 2016 r., a wrześniem 2018 r., (k.306). Ostatecznie do wyceny biegła przyjęła cztery nieruchomości podobne, przy czym daty ich transakcji to: 29 marca 2018 r., 14 października 2016 r., 7 lutego 2017 r. i 13 lutego 2017 r. (k. 307). Analizując rynek nieruchomości na badanym rynku biegła nie odnotowała wyraźnego ruchu cen – trend zmian utrzymywał się wokół 0%. Jest to wystarczająca podstawa do przyjęcia, że gdyby wartość szkody została obliczona na dzień 13 października 2017 r., nie odbiegałaby ona od daty wskazanej w opinii, którą Sąd Okręgowy przyjął za podstawę wyrokowania.

Wobec powyższych motywów apelacja została oddalona w oparciu o art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto w oparciu o regulację art. 98 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c., przy uwzględnieniu przepisów § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. 2018r., poz. 265).

(...)