Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

UZASADNIENIE

(...) S.A. w W. wniósł o zasądzenie od W. K. łącznej kwoty 77.117,07 zł. Wskazał, że strony łączyła umowa kredytu obrotowego udzielonego w związku z prowadzoną przez pozwaną działalnością gospodarczą. Umowa ta została wypowiedziana pismem z 16 czerwca 2018 r. a kredyt postawiony w stan wymagalności. Do pozwu dołączył wyciąg z ksiąg bankowych z dnia 9 stycznia 2019 r., stwierdzający zadłużenie na kwotę dochodzoną pozwem.

W. K. wniosła o oddalenie powództwa. Podnosiła zarzuty wadliwego sformułowania żądania pozwu, nieudowodnienie roszczenia co do samej wysokości, braku wykonania umowy, wymagalności roszczenia dochodzonego pozwem i bezskuteczności wypowiedzenia.

Wyrokiem z dnia 7 listopada 2019 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku oddalił powództwo i zasądził od (...) S.A. w W. na rzecz W. K. kwotę 5.417 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Wskazał, że z dowodów zebranych w sprawie wynika, iż strony łączyła umowa kredytu odnawialnego w wysokości 20.000 zł, która została zmieniona aneksem z 19 października 2012 r. poprzez podwyższenie do 27.000 zł. Brak jest natomiast dowodów (poza dokumentami prywatnymi banku dotyczącymi wysokości zadłużenia) wskazujących na to, że kwota kredytu została podwyższona.

Sąd zwrócił też uwagę, że brak jest dowodów, iż bank skutecznie wypowiedział umowę, albowiem dołączone do pozwu wypowiedzenie umowy zostało skierowane na adres ul. (...), a zatem inny niż adres zamieszkania powódki (B., ul. (...)). W efekcie nie można przyjąć, że doszło do skutecznego wypowiedzenia umowy (art. 365 ¹ k.c. i art. 730 k.c.), w szczególności, że bank nie wykazał, że dokonał wypowiedzenia z ważnych przyczyn.

Kosztami procesu obciążył powoda, jako stronę przegrywającą sprawę.

Apelację od tego wyroku wniósł powód, który zarzucił Sądowi I instancji naruszenie:

- art. 6 k.c. przez błędne uznanie, że nie wykazał istnienia zobowiązania pozwanej oraz wymagalności dochodzonego pozwem roszczenia;

- art. 231 k.p.c. i art. 232 k.p.c. przez przyjęcie, że nie wywiązał się z obowiązku udowodnienia okoliczności, z których wywodził skutki prawne;

- art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. przez poczynienie wadliwych ustaleń faktycznych i błędne przyjęcie, że roszczenie dochodzone pozwem jest niewymagalne.

Wnosił o zmianę wyroku przez uwzględnienie powództwa albo jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Dodatkowo, celem wykazania istnienia zobowiązania i jego wymagalności, przedłożył zaświadczenie dotyczące zmiany adresu przez pozwaną oraz potwierdzenie zawarcia aneksu do umowy kredytu.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Na wstępie wskazać należy, że w obecnym modelu procedury cywilnej sąd odwoławczy nie ogranicza się wyłącznie do kontroli orzeczenia sądu pierwszej instancji, lecz bada ponownie całą sprawę, a kontrolując prawidłowość zaskarżonego orzeczenia, pełni również funkcję sądu merytorycznego, który może rozpoznać sprawę od początku, uzupełnić materiał dowodowy lub powtórzyć już przeprowadzone dowody, a także poczynić samodzielnie ustalenia na podstawie materiału zebranego w postępowaniu przed sądami obu instancji. Zobligowany jest zatem usunąć ewentualne błędy prawne sądu pierwszej instancji, niezależnie od tego, czy zostały one wytknięte w apelacji. Oznacza to, że Sąd II instancji rozpatruje sprawę ponownie, czyli w sposób w zasadzie nieograniczony jeszcze raz bada sprawę rozstrzygniętą przez Sąd I instancji. Tym samym postępowanie apelacyjne - choć odwoławcze - ma charakter merytoryczny (por. uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r. w sprawie III CZP 49/07 – zasada prawna).

Kierując się powyższym wskazaniem i mając na uwadze zapisy zawarte w uzasadnieniu pozwu, Sąd Apelacyjny za konieczne uznał uzupełnienie materiału dowodowego o dokumenty dołączone do apelacji, a więc „Zaświadczenie dotyczące zmiany danych adresowych” W. K. oraz „Potwierdzenie zawarcia aneksu do umowy kredytu”, a przede wszystkim o dokumenty w postaci umowy o prowadzenie bankowych rachunków oszczędnościowo – rozliczeniowych oraz potwierdzenie zawarcia umowy kredytu nr (...). W sytuacji bowiem, gdy przedmiotem sporu objęta była przede wszystkim wymagalność roszczenia banku oraz jego wysokość, niezbędne było zapoznanie się z dokumentami regulującymi prawa i obowiązki stron umów, w tym m.in. przesłanki oraz tryb ich wypowiedzenia.

Z dokumentów tych wynikało zaś, że w dniu 28 stycznia 2005 r. W. K. zawarła z (...) S.A. umowę nr (...) o prowadzenie rachunków bankowych: (...), (...) i (...) (...) oraz korzystanie z kart płatniczych (k. 129 – 136).

Następnie w dniu 16 marca 2012 r. strony zwarły umowę kredytu nr (...) – kredyt odnawialny w rachunku oszczędnościowym (...) przeznaczonego na dowolny cel konsumpcyjny (k. 142 – 149). Całkowitą wartość kredytu ustalono na 17.200 zł (§ 1 ust. 1 umowy), oprocentowanie na 15,35 % (§ 3 ust. 1), zaś czas trwania umowy na 12 miesięcy, przy czym ulegał on automatycznemu przedłużeniu o kolejne 12 miesięcy pod warunkiem należytego wypełniania przez kredytobiorcę obowiązków umownych (§ 2 ust. 1 i 2). W § 17 ust. 1 strony umowy ustaliły, że Bank może wypowiedzieć umowę z zachowaniem dwumiesięcznego okresu wypowiedzenia z ważnych przyczyn, w tym m.in. naruszenia przez kredytobiorcę przepisów prawa, postanowień umowy oraz regulaminów obowiązujących w banku. Umowa ta była zmieniana aneksami z 19 października 2012 r., 6 listopada 2014 r. oraz 17 lutego 2015 r., w wyniku czego kwota kredytu została ostatecznie podwyższona do 70.000 zł, a kredytobiorca (pozwana) zobowiązał się m.in. do dokonywania przynajmniej raz w miesiącu wpłat w wysokości nie niższej niż 10% kwoty kredytu (§ 4 aneksu z 17 lutego 2015 r.).

Z kolei z zaświadczenia dotyczącego zmiany danych adresowych wynikało, że W. K. w ramach wykonywania obowiązku wskazywania aktualnego adresu korespondencyjnego, logując się w serwisie transakcyjnym Banku w dniu 23 maja 2018 r., dokonała zmiany adresu korespondencyjnego z: ul. (...) S. L. (...) (...) P., na ul. (...) B. (k. 91).

Bezspornym jest również, że to właśnie na ten adres (ul. (...), (...)-(...) B.) zostało wysłane wypowiedzenie z dnia 16 czerwca 2018 r. (k. 20-22). Z treści tegoż oświadczenia wynika, że Bank wypowiedział – z zachowaniem dwumiesięcznego terminu – umowę kredytu nr (...) oraz rachunku (...).

Z elektronicznego zestawienia operacji na rachunku pozwanej wynika, że nie wywiązywała się ona z obowiązku dokonywania przynajmniej raz w miesiącu wpłat w wysokości nie niższej niż 10% kwoty kredytu (tj. kwoty nie mniejszej niż 7.000 zł).

Z wyciągu z ksiąg bankowych (...) S.A. nr (...) wynika, że wierzytelność powodowego Banku wobec W. K. wynosi 77.117,07 zł i składają się na nią: 70.000 zł – należność główna, 4.080,28 zł - odsetki umowne od kapitału za okres od 15 lutego do 25 września 2018 r., 1.939,19 zł odsetki umowne karne za okres od 26 września 2018 r. do 9 stycznia 2019 r. i 1.907,60 zł – koszty, opłaty, prowizje (k. 25).

W tak ustalonym stanie faktycznym stwierdzić należy, że w sprawie niniejszej (...) S.A., w celu udowodnienia zasadności dochodzonego pozwem roszczenia, ostatecznie przedłożył dokumenty w postaci: umowy o prowadzenie rachunku bankowego, umowy o kredyt w tym rachunku (wraz ze stanowiącymi jej integralną część aneksami), formularza zmian adresowych, elektronicznego zestawienia operacji na rachunku pozwanej, wyciągu z ksiąg bankowych obrazującego zadłużenie W. K., wypowiedzenia umowy kredytu oraz pisma zawierającego wezwanie do spłaty zadłużenia.

Wprawdzie przedłożone przez Bank dokumenty miały jedynie charakter dokumentów prywatnych (art. 245 k.p.c.), tym niemniej przyjmuje się, że nawet dokument prywatny może stanowić dostateczny dowód istnienia roszczenia i jego wysokości. Należy jedynie mieć na względzie, że moc dowodowa dokumentu prywatnego jest słabsza, niż dokumentu urzędowego, ponieważ nie korzysta on z domniemania, że jego treść jest zgodna ze stanem rzeczywistym. Jego przydatność dla wykazania określonej okoliczności powinna być oceniana w granicach zakreślonych przepisem art. 233 § 1 k.p.c. przy uwzględnieniu całokształtu zebranego w sprawie materiału.

W ocenie Sądu Apelacyjnego omawiane dokumenty zawierały wszystkie dane niezbędne do zidentyfikowania osoby dłużnika Banku (W. K.), jak również wierzytelności dochodzonej w niniejszej procesie, jako tej samej, która była objęta umową kredytu odnawialnego nr (...). Pozwalały również na precyzyjne określenie wysokości tej wierzytelności. Na obecnym etapie postępowania bezspornym jest również, że wszystkie umowy oraz oświadczenia Banku kierowane do pozwanej, zostały podpisane przez osoby upoważnione do dokonania takiej czynności, gdyż potwierdza to treść dokumentów przedłożonych przez Bank.

Skarżąca rzecz jasna mogła wykazywać, że treść przedłożonych przez (...) S.A. dokumentów nie jest zgodna z prawdziwym stanem rzeczy i w tym celu posługiwać się wszelkimi środkami dowodowymi. Pomimo to zarówno przed Sądem I instancji, jak i na etapie postępowania apelacyjnego, gdzie miała wiedzę, o tym, iż Sąd Apelacyjny dysponuje znacznie szerszym materiałem dowodowym, w zasadzie ograniczyła się jedynie do kwestionowania zasadności żądań pozwu. Samo jednak zaprzeczenie prawdziwości dokumentów, w tym nawet prywatnych, ale sporządzonych przez podmiot profesjonalnie zajmujący się udzielaniem oraz obsługą pożyczek i kredytów (tj. przez Bank), nie może polegać wyłącznie na negowaniu istnienia lub wysokości długu, jeśli z pozostałych dowodów przedłożonych przez Bank jednoznacznie wynika fakt zawarcia umowy kredytu, jej wysokość i ustalone przez strony warunki spłaty, a także wykaz i sposób naliczania niespłaconego kapitału, odsetek i innych opłat.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego zaoferowany przez powoda materiał dowodowy pozwalał na przyjęcie, że umowa kredytu została skutecznie zawarta, a w wyniku aneksowania umowy Bank oddał do dyspozycji kredytobiorcy (pozwanej) wskazaną kwotę środków pieniężnych (70.000 zł), jak również że pozwana nie wywiązała się z obowiązku terminowej spłaty rat, w tym regularnego (co najmniej raz w miesiącu) dokonywania wpłat w wysokości nie niższej niż 10% kwoty kredytu, tj. 7.000 zł. Potwierdza to zarówno elektroniczne zestawienie operacji na rachunku pozwanej (płyta CD – k. 31), jak i wyciąg z ksiąg bankowych obrazujący zadłużenie W. K. na dzień 9 stycznia 2019 r.

Zgodnie zaś z § 17 ust. 1 umowy w wypadku naruszenia przez kredytobiorcę postanowień umowy, Bankowi służyło prawo jej wypowiedzenia. Nie powinno przy tym budzić wątpliwości, że do ważnych naruszeń postanowień każdej umowy kredytowej należy zaliczyć niewywiązywanie się z obowiązku terminowej spłaty zadłużenia, czy też dokonywania wpłat w określonej wysokości. Podkreślić również należy, że treść oświadczenia „Wypowiedzenie umowy” z dnia 16 czerwca 2018 r. wskazuje, że zostało ono złożone właśnie w trybie § 17 ust. 1, gdyż Bank jako przyczynę wypowiedzenia wskazał „brak spłaty zobowiązania zgodnie z warunkami umowy”, a okres wypowiedzenia określił na dwa miesiące.

Pociąga to zaś za sobą wynikający z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. Nr 140, poz. 939 ze zm.) obowiązek zwrotu przekazanych pozwanej w wykonaniu umowy kredytu środków.

Uwzględnieniu żądania pozwu nie stał na przeszkodzie także art. 75c Prawa bankowego. Zauważyć wypada, że art. 75 ustawy Prawo bankowe, w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2016 r., nie wiąże skuteczności wypowiedzenia z wystąpieniem okoliczności przedstawionych w art. 75c prawa bankowego. W doktrynie przyjmuje się, że uchybienie art. 75c Prawa bankowego nie może skutkować sankcją bezskuteczności, a jedynie rodzić ewentualną odpowiedzialność odszkodowawczą powoda w reżimie ex contractu (art. 471 i nast. k.c.). Wskazuje się również, że gdyby bank naruszył obowiązek wynikający z art. 75c Prawa bankowego i wytoczył powództwo o zapłatę, nie stanowi to podstawy do oddalenia powództwa. Wierzytelność banku o spłatę zadłużenia jest wymagalna i zaskarżalna (T. Czech, Obowiązki banku w razie opóźnienia kredytobiorcy ze spłatą kredytu, Monitor Prawa Bankowego, grudzień 2016, s. 75).

Niezależnie od powyższego wskazać należy, że za skutecznością wypowiedzenia umowy kredytu przemawia także jego charakter. Przypomnienia wymaga, że kredyt nr (...) został udzielony jako kredyt odnawialny w rachunku oszczędnościowym eKONTO. Pojęciem kredytu odnawialnego nie posługuje się ustawa Prawo bankowe, ani przepisy Kodeksu cywilnego. Do tego rodzaju kredytu nawiązuje natomiast ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (t.j. Dz.U. 2019 r. poz. 1083), która jednak również nie zawiera ani definicji, ani nie określa cech takiej umowy. Natomiast w piśmiennictwie przyjmuje się, że mianem kredytu odnawialnego należy określać umowę, na podstawie której kredytobiorcy udostępniany jest określony limit kredytowy, do wysokości którego może on dokonywać wypłat, zaś każda spłata kredytu powoduje, że kredytobiorca ponownie ma możliwość wypłaty kredytu w wysokości równej dokonanym spłatom, której może zażądać w okresie udostępnienia kredytu (por. B. Wyżykowski, Kredyt odnawialny na tle ustawy o kredycie konsumenckim – wybrane zagadnienia, MOP 2019, nr 23). Jednocześnie wskazuje się, że umowa kredytu w rachunku bankowym, jest umową odrębną od umowy rachunku bankowego i z uwagi na odrębności tych umów, umowę kredytu w rachunku bankowym i umowę rachunku bankowego należy zakwalifikować, jako zespół umów, gdzie umową nadrzędną jest umowa rachunku bankowego. Umowa kredytu w rachunku bankowym ma rację bytu tylko wtedy, gdy istnieje umowa rachunku bankowego. Brak tej drugiej powoduje niemożliwość powstania stosunku kredytu w rachunku bankowym. W sytuacji jednoczesnego zawarcia umowy rachunku bankowego oraz umowy kredytu w rachunku bankowym, nieważność pierwszej czynności ma taki skutek, że umowa kredytu w rachunku bankowym nie zostanie dotknięta sankcją nieważności, ponieważ inna jest jej treść, podlegająca odrębnemu reżimowi prawnemu; to jednak nie wywołuje skutków prawnych, ponieważ z powodu braku rachunku bankowego nie będzie możliwe udostępnienie środków pieniężnych w sposób przewidziany w umowie. W konsekwencji, z uwagi na następczą niemożliwość świadczenia, umowa kredytu w rachunku bankowym wygaśnie (por. M. Adamczyk, Zajęcie rachunku bankowego a umowa kredytu w rachunku bankowym, MOP 2010, Nr 16).

Przenosząc te rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, zauważyć zatem należy, że pozwana nawet nie kwestionowała skuteczności wypowiedzenia przez Bank umowy rachunku bankowego. Tymczasem, o czym była mowa wyżej, wypowiedzenie tej umowy, pociąga za sobą skutek w postaci wygaśnięcia umowy kredytu w rachunku bankowym. Umowa kredytu odnawialnego jest bowiem umową podrzędną w stosunku do umowy rachunku bankowego i bez umowy rachunku bankowego nie może funkcjonować w obrocie prawnym. Umowy te, choć odrębne, są ściśle powiązanie, a powiązanie to ma takie znaczenie, że rozwiązanie umowy rachunku bankowego skutkuje wygaśnięciem umowy kredytu odnawialnego.

Nie powinno też budzić wątpliwości, że oświadczenie z dnia 16 czerwca 2018 r. o wypowiedzeniu umów (rachunku bankowego i kredytu) zostało skierowane do pozwanej w taki sposób, że po ich wystosowaniu mogła się ona z nimi zapoznać. Jak zauważono już wyżej, pisma Banku były kierowane na adres wskazany przez kredytobiorcę. Zgodnie zaś z art. 61 § 1 k.c. za chwilę skutecznego złożenia oświadczenia woli składanego innej osobie uważa się nie tylko datę rzeczywistego doręczenia, ale tę kiedy mogła się ona z nim zapoznać. Przy wyznaczaniu chwili dojścia oświadczenia woli w trybie art. 61 k.c. ustawodawca przyjął, że chwila ta nie może być utożsamiana wyłącznie z rzeczywistym zapoznaniem się przez odbiorcę z treścią oświadczenia, ale pożądany przez nadawcę skutek występuje również w sytuacji, w której co prawda adresat oświadczenia woli nie poznał jego treści, ale miał realną możliwość zapoznania się z nią, gdyż doszła do niego w taki sposób, że mógł się zapoznać. Powtórzyć przy tym należy, że w ramach „teorii doręczenia” dopuszcza się także tzw. doręczenie zastępcze po prawidłowym awizowaniu przesyłki pocztowej (por. wyrok SN z 19.07.2012 r. II CSK 655/11 (...); wyrok SN z 20.01.2004 r.).

W rozpoznawanej sprawie Bank, jako składający oświadczenie woli z wykorzystaniem przesyłki pocztowej, wywiązał się z obowiązku udowodnienia, że doszło ono do adresata (pozwanej) w sposób umożliwiający mu zapoznanie się z jego treścią. Wykazał bowiem, że przesyłka pocztowa zawierająca wypowiedzenie została nadana na adres wskazany przez W. K.. Do apelacji dołączył bowiem zaświadczenie o dokonywanych przez pozwaną w formie elektronicznej zmianach danych adresowych (k. 91). Zgodnie zaś z art. 7 ust. 1 ustawy Prawo bankowe oświadczenia woli składane za pomocą elektronicznych nośników informacji (a za takie należy także traktować zmianę danych adresowych), stanowi podstawę do stosowania w praktyce bankowej dokumentów elektronicznych, które na gruncie prawa procesowego należy uznać - na równi z oświadczeniem utrwalonym za pomocą pisma na nośniku tradycyjnym (papierze) - za dokument w rozumieniu Kodeksu postępowania cywilnego.

Skoro więc pozwana poza podniesieniem, nieznajdującego potwierdzenia w dowodach, zarzutu skierowania przez Bank przesyłki na rzekomo niewłaściwy adres, nie podjęła dalej idącej próby wykazania, że w okresie doręczania przedmiotowych dokumentów istniały obiektywne przeszkody uniemożliwiające jej zapoznanie się z pismami pochodzącymi od powoda, uprawniało to Sąd do sięgnięcia po instytucję domniemania faktycznego i uznania dowodu przedstawionego przez powoda za wiarygodny. W efekcie należało przyjąć, że oświadczenie nadawcy doszło do odbiorcy pism, tj. pozwanej.

W efekcie skutecznego wypowiedzenia umowy rachunku bankowego i kredytu w tym rachunku, obowiązkiem W. K., jako kredytobiorcy, była spłata powstałego zadłużenia, zaś niewywiązanie się przez nią z tego obowiązku, czyniło zasadnym niniejsze powództwo (art. 69 ust. 1 Prawa bankowego, art. 481 § 1 i 2 k.c.).

Z tych też względów Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżony wyrok i uwzględnił żądanie pozwu w całości, zasądzając również od pozwanej na rzecz powoda koszty procesu obejmujące opłatę od pozwu oraz koszty zastępstwa procesowego (art. 98 k.p.c.)

O kosztach postępowania apelacyjnego postanowił zgodnie z art. 98 § 1, 3 k.p.c. oraz art.108 § 1 k.p.c. i obciążył pozwaną obowiązkiem zwrotu na rzecz powoda poniesionych przez niego kosztów w postaci: opłaty od apelacji (3.856 zł) oraz wynagrodzenia pełnomocnika (4.050 zł - § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych).

(...)