Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 czerwca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący	:	SSA Grażyna Wołosowicz (spr.)
Sędziowie	:	SSA Bogusław Suter SSA Krzysztof Chojnowski

po rozpoznaniu w dniu 29 czerwca 2020 r. w Białymstoku

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa R. M.

przeciwko (...) S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 10 czerwca 2019 r. sygn. akt I C 1305/18

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

1)  w punkcie I i II w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 68.400 (sześćdziesiąt osiem tysięcy czterysta) złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 25 listopada 2017 r. do dnia zapłaty,

2)  w punkcie III w ten sposób, że zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 6.016 (sześć tysięcy szesnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu,

3)  w punkcie IV w ten sposób, że nakazuje pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Białymstoku) kwotę 3.462 (trzy tysiące czterysta sześćdziesiąt dwa) złotych tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych;

II.  oddala apelację powoda w pozostałym zakresie oraz apelację pozwanego w całości;

III.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 762 (siedemset sześćdziesiąt dwa) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

(...)

Sygn. akt I ACa 622/19

UZASADNIENIE

Powód R. M. w pozwie skierowanym przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o zasądzenie od pozwanego na swą rzecz: kwoty 168.400 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 25 listopada 2017 r. do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez powoda w wyniku naruszenia jego dóbr osobistych na skutek śmierci ojca W. M. w wypadku komunikacyjnym z dnia 5 listopada 2016 r., kwoty 150.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 16 stycznia 2018 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania z racji pogorszenia sytuacji życiowej po śmierci ojca W. M. i zwrotu kosztów procesu, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przypisanych.

Pozwany (...) S.A. z siedzibą w W. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości na koszt powoda.

Wyrokiem z dnia 10 czerwca 2019 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 48.400 zł z ustawowymi odsetkami z tytułu opóźnienia od dnia 10 czerwca 2019 r. do dnia zapłaty (pkt I), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt II), zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 7.571,90 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt III), nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Białymstoku) kwotę 2.543,47 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych (pkt IV) i odstąpił od obciążania powoda pozostałymi kosztami sądowymi (pkt V).

Z ustaleń Sądu wynikało, że w dniu 5 listopada 2016 r. w miejscowości K., gmina E., doszło do wypadku komunikacyjnego, w którym uczestniczył pojazd marki C. o nr rejestracyjnym (...), kierowany przez P. G. oraz pojazd marki A. o nr rej. (...), kierowany przez W. M. – ojca powoda. Wypadek został spowodowany przez P. G., który naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, w ten sposób, że: jadąc z G. w kierunku W. zjechał na przeciwny pas ruchu, nie zachował należytej ostrożności i zderzył się czołowo z prawidłowo jadącym z kierunku przeciwnego samochodem kierowanym przez W. M.. Na skutek doznanych obrażeń ciała w wyniku wypadku zmarł W. M.. W związku z powyższym czynem Sąd Rejonowy w Elblągu II Wydział Karny Wyrokiem z dnia 18 maja 2017 r. uznał oskarżonego P. G. za wyłącznie winnego popełnienia zarzucanego mu czynu.

R. M. był silnie związany ze swoim ojcem W. M., który stanowił dla niego autorytet i wzór do naśladowania. Powód w wielu sprawach życiowych konsultował się z ojcem, u którego zawsze mógł liczyć na dobrą radę. Ojciec powoda był osobą, która zainspirowała go do uprawiania nurkowania. Pomógł mu zdobyć stopień podstawowy w klubie (...), który W. M. założył razem z bratem Z. M.. Ojciec powoda dbał również o jego potrzeby, wspierał go finansowo, m.in. zakupił samochód osobowy.

Z dalszych ustaleń Sądu I instancji wynikało również, że powód obecnie nie pracuje na stałe. Okazjonalnie podejmuje prace dorywcze na budowie. Za życia ojca również był bezrobotny i pozostawał na utrzymaniu rodziców. Okazjonalnie pomagał ojcu w prowadzonej działalności gospodarczej, polegającej na dostarczaniu Internetu.

Powód wraz z ojcem planował otworzenie wspólnej działalności gospodarczej, polegającej na renowacji starych linii produkcyjnych. W ostatnim roku przed śmiercią ojca, powód wspólnie z ojcem oraz jego znajomym odrestaurowali jedną linię produkcyjną i osiągnęli z tego tytułu dochód w granicy 10.000 zł. Powód po śmierci ojca zrezygnował z otworzenia działalności z uwagi na brak wiedzy w tym zakresie, którą posiadał ojciec.

Zmarły W. M. zawodowo pracował w spółdzielni mleczarskiej jako automatyk oraz prowadził jednoosobową działalność gospodarczą w zakresie dostarczanie usługi (...). Z wynagrodzenia za pracę i prowadzonej działalności gospodarczej otrzymywał miesięcznie od 7.000 zł do 10.000 zł. Średnie miesięczne wynagrodzenie w okresie ostatnich 10 lat, tj. od 2006 r. do 2015 r. wynosiło 7.171 zł netto.

Dalej Sąd Okręgowy ustalił, że powód po śmierci ojca uczęszczał na wizyty do psychiatry, u którego leczył się farmakologicznie lekiem o nazwie R.. Był na wizytach 4-5 razy, zaś leczenie ukończył po 7 miesiącach. Obecnie nie przyjmuje leków.

Pismem z dnia 23 października 2017 r. zgłoszone zostały przez powoda roszczenia o zapłatę kwoty 200.000 zł z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę związaną ze śmiercią ojca W. M. oraz kwoty 150.000 zł z tytułu odszkodowania z racji znacznego pogorszenia sytuacji życiowej.

W trakcie postępowania likwidacyjnego pozwane Towarzystwo (...) przyznało na rzecz powoda zadośćuczynienie w wysokości 31.600 zł oraz odmówiło wypłaty odszkodowania z racji znacznego pogorszenia sytuacji życiowej.

W oparciu o przeprowadzony w sprawie dowód z opinii biegłych z zakresu psychiatrii i psychologii Sąd I instancji ustalił nadto, że śmierć ojca uruchomiła u powoda proces żałoby, emocje towarzyszące były silne – powód korzystał z pomocy psychologa i psychiatry, zdiagnozowano u niego zaburzenia adaptacyjne. Więzi emocjonalne z ojcem były silne, dodatnie. Biegłe na dzień badania nie stwierdziły zaburzeń natury emocjonalnej ani psychicznej, sam powód nie zgłaszał potrzeby pomocy specjalistycznej. Podały, że proces żałoby został już ukończony a zaburzenia adaptacyjne należy uznać za przebyte.

W świetle powyższego Sąd Okręgowy wskazał, że podstawę odpowiedzialności pozwanego stanowi przede wszystkim art. 822 § 1 k.c., przy czym odpowiedzialność ta nie budzi wątpliwości; nie kwestionował jej również pozwany.

Oceniając kolejno roszczenie powoda o zapłatę zadośćuczynienia w kwocie 168.400 zł na gruncie art. 446 § 4 k.c., Sąd I instancji doszedł do przekonania, że wypłacona powodowi w postępowaniu likwidacyjnym kwota 31.600 zł, jako niespełniająca swej funkcji kompensacyjnej, winna zostać uzupełniona o kwotę 18.400 zł. W jego ocenie, adekwatnym do cierpień jakich powód doznał wskutek śmierci ojca jest bowiem zadośćuczynienie w wysokości 50.000 zł. Ustalając wysokość należnego zadośćuczynienia wziął pod uwagę głębokie więzy łączące powoda ze zmarłym ojcem, które uległy zerwaniu wskutek tragicznego zdarzenia, co znalazło odzwierciedlenie w opinii biegłych sądowych. Miał też na względzie, że obecnie powód zarówno w życiu codziennym, jak i przy uroczystościach rodzinnych nadal doświadcza przykrych odczuć związanych ze śmiercią ojca. Śmierć ojca odebrała powodowi wiele radosnych chwil związanych z osobą zmarłego. Powód został również pozbawiony kontynuowania wsparcia ojca w dorosłym życiu. W ocenie Sądu I instancji, brutalne rozerwanie więzi między rodzicami a dziećmi przez spowodowanie śmierci ojca stanowiło naruszenie dóbr osobistych powoda jako dziecka. Wywołało również poczucie pokrzywdzenia oraz ogrom cierpienia.

Żądanie powoda przewyższające niniejszą sumę Sąd Okręgowy uznał zaś za nadmierne. Podkreślił, że przyznana powodowi kwota zadośćuczynienia ma na celu skompensowanie przede wszystkim bólu jakiego powód doznał w okresie bezpośrednio po nagłej śmierci jego ojca. Tymczasem, z opinii biegłej psycholog nie wynika, aby u powoda wystąpiła żałoba powikłana ani przedłużająca się. Przeżycia jakie towarzyszyły powodowi w związku ze śmiercią ojca nie odbiegają od typowych reakcji człowieka na śmierć drugiej osoby. Powód przeszedł niepowikłany, naturalny i fizjologiczny proces żałoby.

Jako częściowo uzasadnione, Sąd Okręgowy uznał również roszczenie powoda oparte o art. 446 § 3 k.c. Stwierdził bowiem, że śmierć ojca wywołała u powoda nie tylko ból i poczucie krzywdy, ale także pogorszenie stanu zdrowia powoda oraz osłabienie aktywności życiowej i motywacji do podejmowania działań w kierunku pozyskiwania dochodów dla utrzymania rodziny. Nastąpiła również utrata możliwości korzystania ze wsparcia materialnego ze strony ojca, stwarzającego szansę na wyższy poziom życia w przyszłości i utrata możliwości oczekiwanego wsparcia w życiu codziennym oraz w różnych sytuacjach życiowych. Zdaniem Sądu Okręgowego, śmierć ojca odmieniła życie powoda i zniweczyła część jego planów, związanych z dalszym życiem zawodowym. Pozbawiła go także realnej pomocy ze strony ojca, jak również perspektywy polepszenia warunków życiowych w przyszłości. W tych okolicznościach uznał, że sytuacja życiowa powoda w jakiej się znalazł po śmierci ojca, uległa znacznemu pogorszeniu, co uzasadniało przyznanie powodowi kwoty 30.000 zł tytułem stosownego odszkodowania z uwagi na pogorszenie się jego sytuacji życiowej. Zważając bowiem, że powód jest już dorosłym człowiekiem, który może podjąć pracę i samodzielnie się utrzymywać (na co pozwala mu posiadane wykształcenie), zaś jego ojciec nie miał wobec powoda obowiązku alimentacyjnego, Sąd Okręgowy oddalił roszczenie powoda w pozostałym zakresie. W jego ocenie, również fakt, iż powód pozostaje obecnie osobą bezrobotną nie przesądza o zasadności jego roszczenia. Powód w żaden sposób nie udowodnił bowiem, iż próbuje poszukiwać pracy, natomiast samo pozostawanie bez pracy nie może być podstawą do uznania, iż łożenie przez ojca na utrzymanie powoda było konieczne.

O odsetkach, Sąd Okręgowy orzekł na mocy art. 481 § 1 k.c., zasądzając je od dnia wyrokowania, tj. od dnia 10 czerwca 2019 r. O kosztach procesu rozstrzygnął zaś na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c., rozdzielając je stosunkowo.

Apelacje od tego wyroku wywiodły obie strony.

Powód R. M. zaskarżył go w części oddalającej powództwo o zapłatę z tytułu zadośćuczynienia co do kwoty 100.000 zł oraz z tytułu odszkodowania co do kwoty 50.000 zł, a także w zakresie pkt III w całości. Skarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie:

1.  art. 446 § 4 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na rażącym zaniżeniu wysokości należnego powodowi zadośćuczynienia, w sposób niewspółmiernie niski do doznanej krzywdy, nieuwzględnieniu w dostateczny sposób silnej więzi powoda z ojcem, ich bardzo dobrych relacji, zgodnego wspólnego zamieszkiwania do chwili śmierci ojca, częstotliwości wzajemnych kontaktów, roli pełnionej przez zmarłego w życiu powoda oraz wystąpienia konieczności leczenia psychiatrycznego i psychologicznego u powoda po śmierci,

2.  art. 446 § 3 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na rażącym zaniżeniu odszkodowania należnego powodowi, zasądzeniu go w sposób niewspółmiernie niski do szkody, nieuwzględniający w dostateczny sposób zarobków ojca, jego możliwości zarobkowych, perspektyw związanych z rozszerzoną działalnością gospodarczą (dochodowa rekonstrukcja maszyn poligraficznych), pozwalających żyć powodowi na wysokiej stopie z bardzo dobrymi perspektywami na przyszłość,

3.  art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na dokonaniu pobieżnej i dowolnej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, sprzecznej z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, w odniesieniu do ustalenia rozmiaru doznanej przez powoda krzywdy poprzez:

a)  pominięcie charakteru silnych i wyjątkowych więzi łączących powoda z tragicznie zmarłym ojcem oraz roli, jaką pełnił on w życiu powoda,

b)  pominięciu, iż ojciec wraz z powodem rozszerzył wykonywaną działalność gospodarczą o naprawę specjalistycznych maszyn poligraficznych, osiągając z tego tytułu znaczne dochody w wysokości ok. 10.000 zł za jedną maszynę, której to działalności powód nie był wstanie kontynuować po jego śmierci.

W oparciu o powyższe, powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na swą rzecz, ponad kwotę zasądzoną w pkt I, kwoty 150.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami z tytułu opóźnienia od dnia 15 stycznia 2018 r. do dnia zapłaty, wzajemne zniesienie między stronami kosztów zastępstwa procesowego; ewentualnie wnosił o uchylenie wyroku w zaskarżonym zakresie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania i o zasądzenie od pozwanego na swą rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, według norm przepisanych.

Pozwany (...) S.A. w W. zaskarżył zaś wyrok Sądu Okręgowego w pkt I co do kwoty 30.000 zł zasądzonej od pozwanego na rzecz powoda tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej po śmierci ojca wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 10 czerwca 2019 r. do dnia zapłaty oraz w zakresie pkt III, IV i V w całości i zarzucił mu:

1.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej oceny materiału dowodowego przejawiającej się w:



nienadaniu właściwego znaczenia okolicznościom, że powód posiada wykształcenie (posiadał także przed śmiercią ojca) pozwalające mu na podjęcie pracy zarobkowej, ojciec powoda nie miał wobec niego obowiązku alimentacyjnego, powód nie udowodnił, że ojciec przez śmiercią łożył na jego utrzymanie,



pominięciu, że powód posiada rodzinę, której winien zapewnić osobiście utrzymanie przez co nie sposób jest uznać, że był na utrzymaniu zmarłego ojca,



w błędnym uznaniu, że sytuacja życiowa powoda po śmierci ojca uległa znacznemu pogorszeniu, podczas gdy powód w żaden sposób nie udowodnił, że przed śmiercią W. M. otrzymywał od niego wsparcie materialne, uzasadniające stwierdzenie, że po śmierci ojca doszło do znacznego pogorszenia sytuacji życiowej,



w błędnym uznaniu, że po śmierci ojca u powoda nastąpiło pogorszenie stanu zdrowia oraz osłabienie aktywności życiowej i motywacji do podejmowania działań w kierunku pozyskania dochodów dla utrzymania rodziny, podczas gdy:

a)  w aktach sprawy brak jakichkolwiek dowodów, potwierdzających wpływ śmierci ojca na rozstrój zdrowia powoda oraz osłabienia motywacji do poszukiwania pracy,

b)  z opinii biegłego psychologa wynika, że przeżycia jakich doznał powód po śmierci ojca nie odbiegają od typowych reakcji człowieka na śmierć drugiej osoby, a powód przeszedł niepowikłany, naturalny i fizjologiczny proces żałoby;

2.  dokonanie dowolnej oceny materiału dowodowego, polegającej na daniu pełnej wiary w treści zeznaniom powoda, złożonych na rozprawie z dnia 10 czerwca 2019 r. podczas gdy:

a)  treść tych zeznań, co do znacznego pogorszenia sytuacji życiowej, nie znajduje potwierdzenia w reszcie zebranego materiału dowodowego,

b)  powód w toku postępowania zeznał, że od trzech lat szuka pracy, a po śmierci ojca stracił aktywność życiową, tymczasem z pisma pozwanego z dnia 3 kwietnia 2019 r. wynika, że powód jest osobą aktywną życiowo, prowadzi szereg działań związanych z pracą motoryzacją, a udostępnione materiały nie wskazują by śmierć ojca spowodowała obniżenia aktywności życiowej powoda,

c)  dowód z przesłuchania stron jest dowodem posiłkowym i powinien zmierzać jedynie do weryfikacji ustalonych już faktów, a powód jest bezpośrednio zainteresowany korzystnym dla siebie rozstrzygnięciem przedmiotowej sprawy,

d)  powód nie wyjaśnił w sposób wiarygodny z jakich okoliczności wynika przysporzenie majątkowe w kwocie około 80.000 zł;

3.  naruszenie art. 446 § 3 k.c. poprzez przyznanie na rzecz powoda odszkodowania w wysokości 30.000 zł, podczas gdy powód w żaden sposób nie udowodnił, iż doszło do znacznego pogorszenia jego sytuacji życiowej.

Na tej podstawie, pozwany wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w zaskarżonym zakresie i o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych za obie instancje.

SĄD APELACYJNY USTALIŁ I ZWAŻYŁ, (...):

Apelacja powoda okazała się uzasadniona w części, zaś apelacja pozwanego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Na wstępie zauważyć trzeba, że Sąd Apelacyjny skorzystał z możliwości jaką przyznaje mu art. 374 k.p.c. i rozpoznał sprawę na posiedzeniu niejawnym. Po myśli bowiem tego przepisu, sąd drugiej instancji może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, jeżeli przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne, jeżeli strona w apelacji lub odpowiedzi na apelację złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że cofnięto pozew lub apelację albo zachodzi nieważność postępowania. W analizowanej sprawie żadna z tych przesłanek nie zachodzi. Mając natomiast na uwadze stanowiska zaprezentowane w apelacjach obu stron, jak też materiał dowodowy zgromadzony w niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że przeprowadzenie rozprawy przed wydaniem wyroku nie było konieczne.

Przystępując do oceny zarzutów zaprezentowanych w wywiedzionych apelacjach w pierwszym rzędzie wskazać trzeba, że Sąd Okręgowy zasadniczo poczynił trafne ustalenia faktyczne, znajdujące należyte oparcie w materiale dowodowym sprawy, które Sąd Apelacyjny aprobuje i przyjmuje za własne. Wyraża jednak odmienną – w stosunku do przyjętej przez ten Sąd – ocenę wyprowadzonych na podstawie tych ustaleń wniosków co do wysokości należnego powodowi zadośćuczynienia w związku ze śmiercią ojca. Korekty wymagała również data początkowa świadczenia odsetkowego od zasądzonej kwoty, o czym będzie jednak mowa w dalszej części niniejszego uzasadnienia.

Jeśli idzie o pierwszą ze wspomnianych powyżej kwestii, zgodzić się należało z powodem, że zadośćuczynienie w przyjętej przez Sąd Okręgowy kwocie, w okolicznościach niniejszej sprawy, nie stanowi kwoty odpowiedniej w rozumieniu art. 446 § 4 k.c. Przypomnieć trzeba, że przepis ten przyznaje sądowi możliwość przyznania najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, nie precyzując jednocześnie przesłanek, które należy uwzględniać przy ustalaniu jej wysokości. Wskazuje jedynie, że zadośćuczynienie to winno być „odpowiednie”. Pewien kierunek rozumienia tegoż zwrotu wytyczyło jednak orzecznictwo, gdzie wskazuje się, że zadośćuczynienie przyznane na podstawie powołanej normy ma rekompensować krzywdy po śmierci osoby najbliższej i ma za zadanie złagodzić wywołane tym zdarzeniem cierpienia psychiczne oraz pomóc w dostosowaniu się do zmienionej sytuacji. Wysokość zadośćuczynienia za doznaną krzywdę powinna przy tym opierać się na obiektywnych kryteriach, przy jednoczesnym uwzględnieniu indywidualnej sytuacji stron. Przy ocenie wysokości zadośćuczynienia należy uwzględniać dramatyzm doznań osoby bliskiej, poczucie osamotnienia, cierpienia moralne i wstrząs psychiczny, wywołany śmiercią osoby najbliższej, rodzaj i intensywność więzi łączących poszkodowanego ze zmarłym, a także wystąpienie późniejszych zaburzeń będących skutkiem śmierci takiej osoby (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lipca 2018 r., I ACa 264/17). Należy nadto zauważyć, że wysokość zadośćuczynienia przyznawanego w oparciu o art. 446 § 4 k.c. ma charakter ocenny i dlatego, przy jego ustalaniu, sądy zachowują duży zakres swobody. Korygowanie przez sąd drugiej instancji zasądzonego zadośćuczynienia może być zaś aktualne tylko wtedy, gdy przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy, mających wpływ na jego wysokość, jest ono niewspółmiernie nieodpowiednie, tj. albo rażąco wygórowane albo rażąco niskie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, przyznane powodowi zadośćuczynienie taką też cechę posiada. Ustalona przez Sąd Okręgowy kwota wyjściowa 50.000 zł jawi się bowiem jako nieadekwatna do rozmiaru doznanej przez R. M. krzywdy w rozumieniu art. 446 § 4 k.c. Nie są pozbawione racji twierdzenia powoda, że Sąd I instancji nie nadał należytej wagi więzi łączącej go ze zmarłym ojcem, a ta – jak to wynika z okoliczności niniejszej sprawy – była niezwykle silna. Uwagę zwraca, że ojciec był centralną postacią w życiu skarżącego, z którą spędzał on znaczną ilość czasu. Powód dzielił bowiem z ojcem nie tylko pasje (m.in. nurkowanie) i zainteresowania, ale też plany zawodowe, związane z odrestaurowywaniem starych linii produkcyjnych. Powód mógł też zawsze liczyć na wsparcie i pomoc ze strony ojca, co jednak utracił bezpowrotnie na skutek tragicznego wypadku z dnia 5 listopada 2016 r. Nie można przy tym zapominać, że powód bardzo przeżył stratę ojca. Po jego śmierci zdiagnozowano u powoda zaburzenia adaptacyjne, skarżący miał problemy ze snem. Przed kilka miesięcy pozostawał pod opieką psychologiczną i psychiatryczną. Wymagał leczenia farmakologicznego.

W tych okolicznościach, Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że kryteria odpowiedniej sumy zadośćuczynienia – w rozumieniu art. 446 § 4 k.c. – spełniać będzie kwota 100.000 zł, która po pomniejszeniu o wypłaconą już przez ubezpieczyciela kwotę 31.600 zł, dała wynik 68.400 zł.

Sumę wskazaną zaś przez powoda (tj. łącznie 150.000 zł), Sąd Apelacyjny ocenił jako zawyżoną. Nie kwestionując bardzo bliskiej więzi powoda ze zmarłym ojcem, wskazać jednak trzeba, że powód więź tę kompensować może na co dzień poprzez bezpośrednie relacje z innymi członkami rodziny. Jak wskazuje się bowiem w orzecznictwie, wysokość zadośćuczynienia powinna zostać ustalona nie tylko z uwzględnieniem okoliczności, że śmierć każdej osoby jest zdarzeniem pewnym, które prędzej czy później musi nastąpić, ale też z przeprowadzeniem pewnej prognozy na przyszłość, co do prawdopodobnego kształtowania się relacji między uprawnionym a zmarłą osobą bliską. Zadośćuczynienie ma bowiem charakter całościowy i obejmuje wszystkie cierpienia zarówno te doznane, jak i te które wystąpią w przyszłości (vide: m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 18 marca 2014 r., I ACa 1264/13 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 10 lutego 2016 r., I ACa 1487/15). Z pola widzenie nie można również tracić, że od wypadku minęły już niespełna 4 lata, co pozwala wywodzić, że doznana przez skarżącego krzywda, wywołana utratą ojca, uległa pewnemu złagodzeniu.

Nie ustrzegł się również błędu Sąd Okręgowy określając datę początkową zasądzenia odsetek od należnego powodowi świadczenia. W tym kontekście wskazać należy, że orzecznictwie widoczne są rozbieżności co do początkowego terminu naliczania odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie zadośćuczynienia za krzywdę. Według jednej z koncepcji, zadośćuczynienie takie staje się wymagalne dopiero z datą wyrokowania i od tego dnia zobowiązany pozostaje w opóźnieniu w jego zapłacie (vide: m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1999 r., II CKN 477/98). Druga koncepcja zakłada natomiast, że zadośćuczynienie za krzywdę zobowiązany winien zapłacić niezwłocznie po wezwaniu przez uprawnionego i od tego właśnie momentu należą się uprawnionemu odsetki (vide: m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2002 r., V CKN 1114/00 i z dnia 18 lutego 2010 r., II CSK 434/09). Według zaś innego poglądu – podzielanego przez Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie – wymagalność roszczenia o zadośćuczynienie za krzywdę, a tym samym i początkowy termin naliczania odsetek za opóźnienie w zapłacie należnego zadośćuczynienia, może się różnie kształtować w zależności od okoliczności sprawy W wyroku z dnia 18 lutego 2011 r., I CSK 243/10, Sąd Najwyższy stwierdził bowiem, że mimo pewnej swobody w orzekaniu o zadośćuczynieniu, wyrok zasądzający zadośćuczynienie pieniężne nie ma charakteru konstytutywnego, lecz deklaratywny. Możliwość przyznania przez sąd odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia nie zakłada dowolności ocen sądu, jest jedynie konsekwencją niewymiernego w pełni charakteru okoliczności decydujących o doznaniu krzywdy i jej rozmiarze. Wymagalność roszczenia o zadośćuczynienie za krzywdę, a tym samym i początkowy termin naliczania odsetek za opóźnienie w zapłacie należnego zadośćuczynienia, może się różnie kształtować. Jeśli więc powód żąda od pozwanego zapłaty określonej sumy tytułem zadośćuczynienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od konkretnego dnia, poprzedzającego wyrokowanie, odsetki te winny być zasądzone zgodnie z żądaniem pozwu, o ile tylko w toku postępowania zostanie wykazane, że dochodzona suma rzeczywiście się powodowi należała od określonego przez niego dnia. Jeżeli zaś sąd ustali, że zadośćuczynienie w rozmiarze odpowiadającym sumie dochodzonej przez powoda należy się dopiero od dnia wyrokowania, odsetki od zasądzonego w takim przypadku zadośćuczynienia mogą się należeć dopiero od dnia wyrokowania (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2011 r., I CSK 243/10).

Poczynione w niniejszej sprawie, ustalenia i oceny nie pozostawiają wątpliwości, że krzywda doznana przez powoda, w rozmiarze odpowiadającym ostatecznie zasądzonemu zadośćuczynieniu, dała się zidentyfikować już w dacie zgłoszenia stronie pozwanej szkody (co nastąpiło w listopadzie 2017 r. – akta szkody, k. 177). Zważywszy przy tym na treść art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 473), z którego wynika, że świadczenie ubezpieczyciela co do zasady winno zostać spełnione w terminie 30 dni od zgłoszenia szkody, stwierdzić należało, że powód uprawniony był do żądania odsetek od oznaczonej w apelacji daty, tj. od 15 stycznia 2018 r. Ciężar dowodu, że spełnienie świadczenia w tym terminie nie było możliwe, obciążał stronę pozwaną (art. 14 ust. 2 ustawy), jednakże takiego dowodu w sprawie nie przeprowadzono.

Biorąc powyższe pod uwagę, działając na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądzona przez Sąd Okręgowy na rzecz powoda kwotę 48.400 zł zastąpił kwotą 68 400 zł i oznaczył datę początkową naliczania odsetek, zgodnie z wnioskiem apelacji powoda, oddalając jednocześnie apelację powoda w pozostałej części i apelację pozwanego w całości.

Apelacje te nie podlegały bowiem uwzględnieniu w zakresie, w jakim strony zarzucały Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 446 § 3 k.c. W orzecznictwie przyjmuje się, iż przepis ten stoi na straży prawa osoby bliskiej do utrzymania poziomu życia zbliżonego do dotychczasowego, pomimo śmierci osoby przyczyniającej się do zaspokajania potrzeb materialnych osoby bliskiej bądź z powodu umniejszenia własnych zdolności zarobkowania na skutek szoku wywołanego śmiercią członka rodziny (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 maja 2017 r., I ACa 34/17; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 października 2017 r., VI ACa 703/16). Podkreślenia także wymaga, iż znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej będące przesłanką przyznania odszkodowania obejmuje całą gamę zdarzeń o charakterze przeważnie osobistym, lecz skutkach majątkowych, choć często bardzo trudnych czy wręcz niemożliwych do precyzyjnego oszacowania w pieniądzu. Ścisłe, pieniężne określenie rozmiarów tych szkód jest niemożliwe i dlatego wchodzi w grę przyznanie „stosownego odszkodowania” na podstawie art. 446 § 3 k.c., co oznacza, że ustalenie wysokości tego świadczenia nie może polegać na matematycznym jedynie porównaniu hipotetycznych zarobków zmarłego i sytuacji materialnej osoby uprawnionej do odszkodowania (vide: wyrok tutejszego Sądu Apelacyjnego z dnia 29 listopada 2017 r., I ACa 531/17).

Zauważyć przy tym należy, iż zwrot „znaczne pogorszenia sytuacji życiowej” należy odczytywać nie tylko w materialnym aspekcie zmienionej sytuacji bliskiego członka rodziny zmarłego, ale w szerszym kontekście, uwzględniającym przesłanki pozaekonomiczne, określające tę sytuację. Do tych ostatnich niewątpliwie zaliczyć należy utratę oczekiwania przez osobę poszkodowaną na pomoc i wsparcie członka rodziny, których mogła ona zasadnie spodziewać się w chwilach wymagających takich zachowań (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2008 r., V CSK 544/07), a także negatywne emocje czy obniżenie aktywności i energii życiowej wypływających z faktu utraty osoby najbliższej, które zmniejszają zaradność czy zdolności życiowe (w tym zarobkowe) osób bliskich zmarłego (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 1980 r., IV CR 412/80; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 kwietnia 2004 r., I ACa 178/10; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 14 listopada 2017 r., I ACa 73/17). Znamiennym jest jednak, że wszystkie te przyczyny muszą łącznie doprowadzić do szkody w postaci znacznego pogorszenia sytuacji życiowej poszkodowanego.

Sąd Okręgowy trafnie uznał, że śmierć W. M. skutkowała znacznym pogorszeniem sytuacji życiowej powoda. Jak wynika bowiem z ujawnionych w sprawie danych, ojciec wspierał finansowo syna (powód od wielu lat pozostawał na utrzymaniu rodziców). Okoliczność ta pozwala z kolei wywodzić, że powód miał prawo wiązać nadzieje na dalszą pomoc finansową ze strony ojca, w normalnym toku wydarzeń. Również sytuacja zawodowa powoda, po stracie ojca uległa pogorszeniu. Jakkolwiek skarżący nie posiadał stałego zatrudnienia (zasadniczo podejmował się on bowiem prac dorywczych), o tyle z pola widzenia nie można całkowicie tracić, że po śmierci ojca powód zaprzestał kontynuowania przedsięwzięcia, polegającego na renowacji starych linii produkcyjnych, które mogło stwarzać mu szansę nawet na nieco bardziej dostatnie życie.

Powyższe nie oznacza jednak – jak chce tego powód – że w sprawie zaistniały podstawy do zasądzenia na jego rzecz dodatkowej kwoty 50.000 zł tytułem odszkodowania z art. 446 § 3 k.c. Twierdzenie, że zasądzone przez Sąd Okręgowy odszkodowanie jawi się jako nieodpowiednie do znaczonego pogorszenia sytuacji życiowej skarżącego nie znajduje bowiem odzwierciedlenia w materiale dowodowym sprawy. Przede wszystkim wskazać trzeba, że wspomniane powyżej przedsięwzięcie – m.in. w którego rozwoju powód upatrywał znacznych dochodów – było w początkowej fazie, przy czym – w świetle dość skąpego materiału dowodowego sprawy, traktującego o tej kwestii – trudno było ocenić jego rentowność, zważywszy nawet na tak uwypuklaną w apelacji przedsiębiorczość i pracowitość zmarłego. Poza tym, przyjmując nawet, że wspomniana działalność generowałaby tak wysoki zysk, jak przedstawia to powód, z pola widzenia nie można jednak tracić – a co nie było kwestionowane przez żadną ze stron – że z pomocy finansowej ojca korzystało również rodzeństwo skarżącego. Okoliczność nie pozwala więc wywodzić, że zakres pomocy jakiej powód mógłby w dalszym ciągu doświadczać, gdyby nie śmierć ojca, nie byłby tak istotny, jak sugeruje to skarżący. W tym stanie sprawy zgodzić się należało z Sądem Okręgowym, że orzeczona suma 30.000 zł jawi się jako odpowiednia do wsparcia materialnego, jakiego R. M. mógłby się spodziewać w normalnym toku wypadków.

Z tych przyczyn, na podstawie art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie II sentencji.

Zmiana wyroku w zakresie rozstrzygnięcia o wysokości przyznanego powodowi zadośćuczynienia rodziła konieczność modyfikacji orzeczenia o kosztach procesu za pierwszą instancję. Mając bowiem na uwadze, że powództwo zostało ostatecznie uwzględniono w 31% (powód dochodził bowiem w pozwie kwoty 318.400 zł, zaś w następstwie postępowania odwoławczego, zasądzona została na jego rzecz kwota 98.400 zł), należało zastosować art. 100 zd. 1 k.p.c. i rozdzielić te koszty proporcjonalnie do stosunku, w jakim strony wygrały i przegrały sprawę.

Również wynik postępowania apelacyjnego (pozwany uległ w 100% w zakresie własnej apelacji i w 33% w zakresie apelacji powoda), uzasadniał stosunkowe ich rozdzielenie w tej instancji.

(...)