Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 kwietnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Maria Jolanta Kazberuk

Sędziowie: SO del. Marzanna Rogowska (spr.)

SA Marek Szymanowski

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 marca 2014 r. w B.

sprawy z odwołania Domu Pomocy Społecznej w C.

przy udziale zainteresowanych: M. D. (1), K. G. (1), K. Z., R. Z., Ż. K., W. G., M. S., K. D. (1), B. Ł., M. D. (2), A. S., T. B., U. S., H. P., E. W., I. K., K. D. (2), E. K., B. A., E. Z., M. C. (1), G. M., A. K., W. L., R. C. (1), A. C. (1), M. T. (1), E. S., L. S. (1), A. F., P. B., I. P., B. Ś., D. W., K. K. (1), D. J., J. G., E. P. (1), M. B., E. P. (2), K. S., B. J., K. D. (3), J. C., B. C., I. H., S. D., A. B., K. P., A. Ł., H. J., C. R., K. C., E. P. (3), W. U., G. S., J. R., J. Ś., K. K. (2), L. S. (2), H. B., W. Z., A. Z., M. C. (2), B. B., A. C. (2), R. K., D. K. (1), S. P., M. T. (2), M. C. (3), J. D., B. G., J. N., D. Ł., M. P., M. J., K. O., S. K., E. J., R. C. (2), E. D., M. K., K. G. (2), D. K. (2)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o ustalenie, że Dom Pomocy Społecznej w C. nie jest zobowiązany do opłacania składek

na skutek apelacji Domu Pomocy Społecznej w C.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 czerwca 2013 r. sygn. akt V U 97/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i ustala, iż Dom Pomocy Społecznej w C. nie jest zobowiązany do opłacania od dnia 1 stycznia 2010 roku składek na Fundusz Emerytur Pomostowych za pracowników, którzy wykonują pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych w niepełnym wymiarze czasu pracy;

II.  w pozostałym zakresie apelację oddala;

III.  odstępuje od obciążania Domu Pomocy Społecznej w C. kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego za II instancję.

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 17 grudnia 2012 r. wydaną na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 3a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.) w związku z art. 35 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656 z późn. zm.) stwierdził, że Dom Pomocy Społecznej w C. jest zobowiązany do opłacania od dnia 1 stycznia 2010 r. składek na Fundusz Emerytur Pomostowych za pracowników, którzy spełniają łącznie dwa warunki, tj. urodzili się po 31 grudnia 1948 r. oraz wykonują pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których stanowi art. 3 ust. 1 i 3 w/w ustawy bez względu na wymiar czasu pracy oraz posiadanie uprawnienia do emerytury lub renty.

W odwołaniu od powyższej decyzji Dom Pomocy Społecznej w C. wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez zobowiązanie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. do odstąpienia od obowiązku naliczania i opłacania przez odwołującego się składek na Fundusz Emerytur Pomostowych w stosunku do pracowników pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy, zatrudnionych emerytów i rencistów, jak również zatrudnionych po 1 stycznia 1999r., Dodatkowo, odwołujący wniósł o zwrot nienależnie pobranych składek za okres od 1 stycznia 2010 r. do 31 grudnia 2012 r. wraz z ustawowymi odsetkami.

Po rozpoznaniu odwołania Sąd Okręgowy stwierdził, że odwołanie było niezasadne i oddalił je wyrokiem z dnia 18 czerwca 2013r.

Sąd I instancji ustalił, iż dnia 16 października 2012r. Dom Pomocy Społecznej w C. zwrócił się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z wnioskiem o zmianę zasad naliczania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych, opłacanych za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze, polegającą na odstąpieniu od obowiązku naliczania składek z tego tytułu w stosunku do w/w pracowników z uwagi na okoliczność, że pracownicy ci z mocy ustawy o emeryturach pomostowych nigdy nie nabędą prawa do emerytury pomostowej, ani nie otrzymają żadnej rekompensaty.

Sąd stwierdził, w oparciu o art. 35 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, iż płatnik składek zobowiązany jest opłacać składkę, która powinna być uiszczane od wszelkich wynagrodzeń stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, na Fundusz Emerytur Pomostowych za wszystkich pracowników, którzy urodzili się po 31 grudnia 1948 r. i wykonują prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy, w tym także za tych, zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, zatrudnionych po 1 stycznia 1999 r., jak również tych, którzy nabyli prawo do emerytury lub renty.

Apelację od powyższego wyroku wniósł odwołujący zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, a w szczególności art. 35 ust. 1 i 2 z ustawy o emeryturach pomostowych, polegającego na przyjęciu przez Sąd I instancji, że pracodawca jest obowiązany do opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych również za osoby wykonujące pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze po 1 stycznia 1999r. , co pozostaje w sprzeczności z wyrokiem SN z 22.02.2012r., sygn. akt II UK 130/11. Z uzasadnienia apelacji wynika, iż odnosi się ona również do pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy oraz emerytów.

Powołując się na z powyższe zarzuty, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji ZUS z dnia 17 grudnia 2012r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna jedynie częściowo, a mianowicie w zakresie w jakim zarzuca Sądowi I instancji wadliwą interpretację art. 35 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych poprzez przyjęcie, iż dotyczy ona wszystkich osób wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, bez względu na wymiar czasu pracy.

Wykonywanie prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze stanowi tytuł odrębnego ubezpieczenia społecznego realizowanego z Funduszu Emerytur Pomostowych. W art.35 wyżej wspomnianej ustawy ustalono szczegółowe zasady dotyczące opłacania składek na ten Fundusz. Ustawodawca przyjął regułę, zgodnie z którą składki na (...) należy opłacać za pracownika, a zatem podlega temu ubezpieczeniu pracownik, który spełnia kumulatywnie dwie przesłanki:

1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;

2) wykonuje po dniu 1 stycznia 2009 roku prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 3.

Obowiązek opłacania składek za wyżej wymienionych pracowników obejmuje okres, w którym pracownicy wykonują prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze, o których mowa w art.3 ust.1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

W związku z nieodwołaniem się w zakresie obowiązku ubezpieczenia do art. 3 ust. 4 i 5 kwestię sporną stanowi ustalenie, czy obowiązek odprowadzania składek na Fundusz odnosi się do wszystkich pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze po dniu 1 stycznia 2009 roku, czy tylko w pełnym wymiarze czasu pracy.

Zdaniem Sądu mimo braku we wspomnianym art. 35 odesłania do art. 3 ust.4 i 5 ustawy o emeryturach pomostowych, definicje pojęć zamieszczone w rozdziale 1 – Przepisy ogólne powinny być rozumiane zgodnie z treścią art. 3 ust. 4 i 5 . Treść art. 35 ust.1 nie ogranicza się tylko do prac w szczególnych warunkach lub prac o szczególnym charakterze, lecz chodzi w nich o podmioty zdefiniowane w art. 3 ust. 4 i 5. Ponadto należy zwrócić uwagę na treść art. 49 powołanej ustawy, który stanowi, iż dla celów emerytalnych przepis art. 3 ust. 7 uznaje za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze również te osoby, które przed dniem 1 stycznia 2009 roku świadczyły prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 przedmiotowej ustawy lub art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Obowiązek opłacania składek na (...) za pracowników, o których mowa powyżej, powstaje z dniem rozpoczęcia wykonywania przez nich pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a ustaje z dniem zaprzestania wykonywania tych prac.

W powyższej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 lutego 2012 roku w sprawie II UK 130/11

Stwierdził on, iż istotą prawa ubezpieczeń społecznych jest ścisła zależność między podleganiem ubezpieczeniu społecznemu a prawem do świadczenia z tego ubezpieczenia, stąd obowiązek ubezpieczenia nie może dotyczyć osoby, co do której od początku wiadomo, że nigdy świadczenia nie otrzyma. Jako podmiot ubezpieczenia (za który należy opłacić składki) przepis art.35 wskazuje "pracownika", a więc posługuje się pojęciem, którego ustawowa definicja zawarta jest w art. 2 pkt 3, stosownie do którego "pracownik" to "ubezpieczony, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz art. 8 ust. 1, 2a i ust. 6 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, podlegający ubezpieczeniu emerytalnemu z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a także ubezpieczony, który przed dniem wejścia w życie ustawy z tytułu takiej pracy podlegał ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu". Odwołanie się do art. 2 pkt 3 wskazuje, że w przepisie 35 ust. 1 pkt 2 chodzi o pracownika podlegającego ubezpieczeniu emerytalnemu z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze zatrudnionego lub kontynuującego zatrudnienie po 31 grudnia 2008 r. Pracownik spełniający wymagania przewidziane w art. 4 pkt 1-5 i 7 ustawy o emeryturach pomostowych, który po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonuje pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w niepełnym wymiarze czasu pracy, nigdy nie nabędzie prawa do emerytury pomostowej, gdyż co do tego okresu ustawodawca przyjął wymaganie pełnego wymiaru czasu pracy. Zgodnie bowiem z art. 3 ust. 4, za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 1. W myśl natomiast art. 3 ust. 5, za pracowników wykonujących prace o szczególnym charakterze uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 3. Skoro w przypadku takiego pracownika prawo do emerytury pomostowej jest wykluczone, to nie sposób przyjąć, że należy on do kręgu osób objętych ubezpieczeniem społecznym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze na mocy ustawy o emeryturach pomostowych.

Słusznie też dostrzegł Sąd Najwyższy w w/w wyroku podobieństwo w redakcji przepisu określającego jeden z warunków prawa do emerytury pomostowej - art. 4 pkt 6 i przepisu dotyczącego obowiązku opłacania składek - art. 35 ust. 1 pkt 2. W pierwszym z nich ustawodawca posłużył się zwrotem "pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze", w drugim - "pracownik, który (...) wykonuje prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze", w obu przypadkach nie nawiązując do wymiaru czasu pracy przez odesłanie do art. 3 ust. 4 i 5. Oba te zwroty dotyczą tego samego okresu, a mianowicie pracy wykonywanej pod rządami ustawy o emeryturach pomostowych, gdyż w przypadku art. 4 pkt 6 wynika to z jego brzmienia ("po dniu 31 grudnia 2008 r."), a w przypadku art. 35 ust. 1 pkt 2 chodzi o składki od dnia wejścia w życie przepisów ustawy o emeryturach pomostowych kreujących obowiązek opłacania składki (od 1 stycznia 2010 r.). Utrzymywanie stanowiska, że nie zawarcie w art. 4 pkt 6 wymagania pracy w pełnym wymiarze czasu pracy oznacza, iż jednym z warunków koniecznych prawa do emerytury pomostowej jest wykonywanie po dniu 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze niezależnie od tej okoliczności, pozostawałoby w jaskrawej sprzeczności z art. 1 ust. 1 ustawy, wedle którego ustawa określa warunki nabywania i utraty prawa do emerytur i rekompensat przez niektórych "pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze", a za takich ustawodawca uważa pracowników wykonujących pracę w pełnym wymiarze czasu pracy (art. 3 ust. 4 i 5).

Sąd Najwyższy podkreślił również, że całkowite oderwanie obowiązku odprowadzania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych od warunków, które muszą spełnić ubezpieczeni, aby uzyskać prawo do emerytury pomostowej, oznaczałoby, że składka na ten Fundusz nie miałaby charakteru składki na ubezpieczenie społeczne, ale stanowiłaby daninę publicznoprawną. Zgodnie bowiem z wynikającą z art. 2 Konstytucji RP zasadą należytej legislacji nie jest dopuszczalne to, aby na podstawie niejednoznacznych norm prawnych konstruować obowiązki o charakterze fiskalnym. Nakaz poprawnej (należytej) legislacji, jest jednym z elementów generalnej zasady demokratycznego państwa prawnego, wyrażonej w art. 2 Konstytucji, zaś zasada określoności przepisów prawa jest jedną z jej dyrektyw. Wymaganie określoności przepisów prawa stanowi zarazem element składowy zasady ochrony zaufania obywatela do państwa i tworzonego przez nie prawa, wynikający z art. 2 Konstytucji. Z zasady tej wynika nakaz stanowienia przepisów prawa w sposób dostatecznie precyzyjny i jasny, umożliwiający jednoznaczną ich wykładnię oraz konstruowanie na gruncie tych przepisów dostatecznie precyzyjnych norm prawnych, jeśli przepisy te mają za zadanie taką funkcję normotwórczą spełniać (zob. wyroki Trybunału Konstytucyjnego z: 15 września 1999 r., K 11/99, (...) 1999 nr 6, poz. 116; 11 stycznia 2000 r., K 7/99, (...) 2000 nr 1, poz. 2; 22 maja 2002 r., K 6/02, (...) 2002 nr 3, poz. 33; 20 listopada 2002 r., K 41/02, (...) 2002 nr 6, poz. 83; 3 grudnia 2002 r., P 13/02, OTK-A 2002 nr 7, poz. 90; 29 października 2003 r., K 53/02, (...) 2003 nr 8, poz. 83; 9 października 2007 r., SK 70/06, OTK-A 2007 nr 9, poz. 103). Trybunał Konstytucyjny wyjaśniał w swoich orzeczeniach, że przez określoność przepisów prawnych należy rozumieć możliwość konstruowania na gruncie tych przepisów (dekodowania) jednoznacznych norm prawnych oraz jednoznacznych konsekwencji tych norm, za pomocą reguł interpretacji przyjmowanych na gruncie określonej kultury prawnej (zob. np. orzeczenia z: 19 czerwca 1992 r., U 6/92, OTK 1992, cz. I, poz. 13; postanowienie z 24 lutego 2003 r., K 28/02, OTK-A 2003 nr 2, poz. 18 oraz wyroki z 17 października 2000 r., SK 5/99, OTK 2000 nr 7, poz. 254 i 28 czerwca 2005 r., SK 56/04, OTK-A 2005 nr 6, poz. 67). Określoność przepisów winna prowadzić do precyzyjności norm prawnych, przejawiającej się w konkretności regulacji praw i obowiązków, tak by ich treść była oczywista i pozwalała na ich wyegzekwowanie. Niejasność przepisu oznacza w praktyce niepewność sytuacji prawnej adresata normy i pozostawienie jej ukształtowania organom stosującym prawo (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r., SK 39/06, OTK-A 2007 nr 10, poz. 127). Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału Konstytucyjnego stanowienie przepisów niejasnych, wieloznacznych, które nie pozwalają obywatelowi na przewidzenie konsekwencji prawnych jego zachowań, jest naruszeniem Konstytucji (por. wyroki w sprawach: K 6/02 i K 41/02).

W związku z powyższym, zdaniem Sądu Apelacyjnego nie należy się zgodzić ze stanowiskiem Sądu I instancji, iż system finansowania emerytur pomostowych jest system odrębnym i niezależnym od powszechnego systemu emerytalnego, a wniosek, że intencją ustawodawcy było uregulowanie obowiązku odprowadzania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych w oderwaniu od warunków, jakie muszą spełnić ubezpieczeni aby uzyskać prawo do emerytury pomostowej okazał się chybiony.

Mając na uwadze powyższe, za słuszne należy przyjąć stanowisko skarżącego, w części dotyczącej wyczerpania przesłanek podzielenia stanowiska Sądu Najwyższego w stosunku do grup pracowników, tj. zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy , podlegających zatrudnieniu w Domu Pomocy Społecznej w C., którzy pomimo opłacania składek na (...) z mocy ustawy nigdy nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Apelacja jest niezasadna w części dotyczącej pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze po 1 stycznia 1999r. oraz emerytów i rencistów. Wspomniany wcześniej art. 35 ustawy o emeryturach pomostowych określa przesłanki warunkujące powstanie obowiązku opłacania składek na (...) odnosząc się do przedziału czasowego. W ust. 2 art.35 stanowi, iż obowiązek opłacenia składek powstaje z dniem rozpoczęcia wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a ustaje z dniem zaprzestania wykonywania tych prac. Natomiast art. 3 ust.7 powyższej ustawy stanowi, że za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się również osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W ocenie Sądu pracodawca nie jest władny ustalić w sposób jednoznaczny i niebudzący wątpliwości czy pracownik we wcześniejszym okresie wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Kwestia ta podlega ocenie organu rentowego w trakcie rozpoznawania wniosków konkretnych osób o przyznanie prawa do emerytury. Ocena organu rentowego może podlegać wyłącznie weryfikacji Sądu. Również korzystanie z prawa do renty zdaniem Sądu nie umożliwia ubiegania się przez zainteresowanego o prawo do emerytury.

Mając na względzie powyższe należy stwierdzić, iż przepis art. 35 ust. 1 wspomnianej ustawy w sposób precyzyjny określa przesłanki warunkujące obowiązek opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych. Nie przewiduje on wyjątków na rzecz wyżej wymienionych grup pracowników.

Z uwagi na powyższe, Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 386 § 1 k.p.c., częściowo uwzględnił apelację i zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję z dnia 17.12.2012r. w części dotyczącej zobowiązania Domu Pomocy Społecznej do opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych za pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Natomiast na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację co do pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze po 1 stycznia 1999 r. oraz emerytów i rencistów.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono na mocy art. 102 k.p.c.