Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 października 2012r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Władysława Prusator - Kałużna

Sędziowie: SO del. Dorota Zarzecka (spr.)

SA Barbara Orechwa-Zawadzka

Protokolant: Agnieszka Maria Oleńska

po rozpoznaniu w dniu 2 października 2012 r. w Białymstoku

sprawy z wniosku L. L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział

w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 28 marca 2012 r. sygn. akt IV U 235/12

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 30 stycznia 2012r.

Sygn. akt III AUa 509/12

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 30 stycznia 2012r. odmówił L. L. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.

W odwołaniu od powyższej decyzji L. L. domagał się przyznania mu prawa do renty, ponieważ przepracował ponad 28 lat i od grudnia 2008r. jest całkowicie niezdolny do pracy.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie wyrokiem z dnia 28 marca 2012r. sygn. akt IV U 235/12, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał L. L. prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od dnia 27 października 2011r na stałe.

Sąd ten ustalił, że L. L. urodzony w dniu (...) posiada staż ubezpieczeniowy w rozmiarze 28 lat 3 miesiące i 11 dni. Od 1998r. pozostaje bez pracy. W latach 1998-2001 bezskutecznie składał wnioski o ustalenie prawa do renty. Orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS z dnia 3 grudnia 2008r. został uznany za osobę całkowicie niezdolną do pracy od dnia 4 sierpnia 2008r. na trwale. Prawomocną decyzją z dnia 29 września 2008r. organ rentowy odmówił wnioskodawcy prawa do renty. W dniu 27 października 2011r. wnioskodawca ponownie złożył wniosek o rentę a ZUS zaskarżoną decyzją odmówił mu tego prawa, ze względu na brak 5-cio letniego okresu składkowego i nieskładkowego w dziesięcioleciu poprzedzającym powstanie niezdolności do pracy i złożenie wniosku.

Sąd Okręgowy uznał, że skoro wnioskodawca jest całkowicie niezdolny do pracy i posiada okres składkowy w wymiarze ponad 25 lat, to spełnił warunki do nabycia prawa do renty, na podstawie przepisu art. 57 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu (...). Sąd powołał się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z dnia 23.03.2006r., sygn. akt I UZP 5/05, zgodnie z którym renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy (art. 57 ust. 2 ustawy), bez potrzeby wykazywania przewidzianego w art. 58 ust. 2 tej ustawy pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Sąd pierwszej instancji uznał, że skoro wnioskodawca całkowicie niezdolny do pracy udowodnił 25-cio letni staż pracy, to nie miał obowiązku wykazywania przewidzianego w art. 58 ust. 2 ustawy pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy.

Sad pierwszej instancji wskazał ponadto, że przepisu art. 58 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, nie stosuje się do ubezpieczonego, który przed jego wejściem w życie, tj. przed dniem 23 września 2011r. spełnił przesłanki z. 58 ust. 2 ustawy. U wnioskodawcy całkowita niezdolność do pracy datuje się od 2008r., zaś okresy składkowe zostały wypracowane do 1998r. Jedynym warunkiem do uzyskania przez wnioskodawcę świadczenia było złożenie wniosku, ewentualnie odwołanie się do sądu od niekorzystnej decyzji organu rentowego. W ocenie Sądu warunki do przyznania świadczenia wynikają z mocy prawa, zaś decyzja organu rentowego ma w tym kontekście charakter deklaratoryjny. W rozpoznawanej sprawie, podobnie jak przy wcześniejszych emeryturach gdzie moment osiągnięcia wieku nie ma znaczenia, nie można decydującego znaczenia przypisywać dacie złożenia wniosku o rentę. Jeśli miałaby mieć ona znaczenie, to ZUS winien był przyznać wnioskodawcy prawo do renty już w 2008r. decyzją z dnia 29.09.2008r., kiedy liczba okresów składkowych wymaganych do uzyskania świadczenia wynosiła 25 lat

Od powyższego wyroku apelację wniósł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O..

Zaskarżając wyrok w całości zarzucił mu naruszenie prawa materialnego - art. 57 w związku z art. 58 ust. 1, 2 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z uwagi na zmianę zaskarżonej decyzji z dnia 30.01.2012r. o odmowie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy i uznanie, że wnioskodawca prawo do renty nabył już w 2008r. a jedynie tego prawa nie realizował.

Wskazując na powyższe organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania wnioskodawcy, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Olsztynie.

Wnioskodawca wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Poza sporem pozostaje, że wnioskodawca L. L. orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS z dnia 3 grudnia 2008 roku został uznany za osobę całkowicie niezdolną do pracy od dnia 04 sierpnia 2008 roku na trwale, udowodnił okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 28 lat 3 miesięcy i 11 dni i podlegał ubezpieczeniu społecznemu do dnia 8 lutego 1998 roku.

Sąd pierwszej instancji uznał, że wnioskodawca nabył prawo do renty na podstawie przepisu art. 57 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ponieważ jest całkowicie niezdolny do pracy oraz posiada okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze ponad 25 lat. Uznał przy tym, że do wnioskodawcy nie stosuje się wymogu określonego w przepisie art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy, nakazującego by niezdolność do pracy powstała w określonych okresach składkowych i nieskładkowych, bądź nie później niż 18-cie miesięcy od ustania tych okresów. Posiłkując się orzecznictwem Sądu Najwyższego wskazał, że nie miał też do niego zastosowania art. 58 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 ustawy, przewidujący dodatkowo wymóg legitymowania się 5-cio letnim okresem składkowym i nieskładkowym, który powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy.

Sąd Apelacyjny stanowiska tego nie podziela.

W wyniku nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z FUS ustawą z dnia 28 lipca 2011 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2011, nr 187, poz. 1112) dodany został do art. 58 ustęp 4.

Art. 3 ustawy nowelizującej stanowi, że ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Zatem dotychczasową regulację zastąpiła nowa, z mocą obowiązującą od dnia 23 września 2011 roku.

Wprowadzony przepis art. 58 ust. 4 zmienił zasadniczo dotychczasowe zasady nabywania prawa do renty dla osób całkowicie niezdolnych do pracy o długim stażu ubezpieczeniowym, nie spełniających pozostałych warunków do przyznania prawa do renty.

Przepis ten przewiduje, że ustępu 2 (wymóg legitymowania się 5-cio letnim okresem składkowym i nieskładkowym, który powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy) nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy, o którym mowa w art. 6 wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Zatem w myśl nowych reguł, obowiązujących od dnia 23 września 2011 roku, do nabycia prawa do renty, w sytuacji powstania niezdolności do pracy po 30-tym roku życia, należy spełnić łącznie warunki z art. 57 ust. 1 ustawy dotyczące: niezdolności do pracy, posiadania okresu składkowego i nieskładkowego w rozmiarze 5 lat przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy (art. 58 ust. 1 pkt. 5 i ust. 2) oraz warunku by niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11-12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-4, 5 lit. a, pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Wymogu powstania niezdolności do pracy w okresach określonych w pkt 3 art. 57 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy. Natomiast stosuje się do takiego ubezpieczonego wymóg legitymowania się 5-cio letnim okresem składkowym i nieskładkowym, który powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Tego wymogu nie stosuje się wyłącznie do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety lub 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, wobec zmienionej treści przepisu art. 58 ustawy inaczej należy interpretować przepis art. 57 ust. 2 ustawy, bowiem w efekcie nowelizacji można wyróżnić dwie grupy ubezpieczonych o zróżnicowanej sytuacji prawnej: osób posiadających okres składkowy wynoszący, co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny (art. 57 ust. 2) oraz posiadających okres składkowy wynoszący, co najmniej 25 lat dla kobiety lub 30 lat dla mężczyzny (art. 58 ust. 4). W związku z tym, powoływane przez Sąd pierwszej instancji orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 roku sygn. I UZP 5/05, iż do przyznania świadczenia rentowego osobom całkowicie niezdolnym do pracy posiadającym okres składkowy wynoszący, co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny, nie jest konieczne wykazywanie przewidzianego w art. 58 ust. 2 ustawy pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy, utraciło na znaczeniu. Orzeczenie to zapadło przed nowelizacją przepisu art. 58 i wprowadzeniem do niego ustępu 4. Nowelizacja pozwala na odstąpienie od stosowania przepisu art. 58 ust. 2 ustawy jedynie w przypadku, gdy ubezpieczony mężczyzna udowodni okres składkowy, o którym mowa w art. 6, wynoszący co najmniej 30 lat.

Wnioskodawca nie wykazał posiadania 5-cio letniego okresu składkowego i nieskładkowego, przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę oraz przed dniem powstania niezdolności do pracy, a także nie spełnił warunku by niezdolność do pracy powstała w okresach składkowych i nieskładkowych, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Wykazał okres składkowy i nieskładkowy w rozmiarze 28 lat 3 miesiące i 11 dni. W związku z powyższym nie spełnił przesłanek do przyznania mu prawa do renty.

Sąd Apelacyjny nie podziela stanowiska Sądu pierwszej instancji, iż wnioskodawca prawo do renty nabył przed wejściem w życie art. 58 ust. 4 ustawy tj. przed dniem 23 września 2011 roku a jedynie tego prawa nie realizował.

Wnioskodawca, na gruncie obowiązujących do dnia 23 września 2011 roku przepisów, prawa do renty nie nabył. Zgodnie z art. 186 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS rozpatrzeniu na podstawie ustawy podlegają wnioski:

1) osób, które nie odpowiadały warunkom wymaganym do uzyskania prawa do emerytury lub renty na podstawie przepisów dotychczasowych, jeżeli osoby te odpowiadają warunkom do uzyskania świadczeń na podstawie ustawy;

2) osób, które przedłożyły nowe dowody mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość.

Z ustępu 2 tego artykułu wynika natomiast, że przepisy ustawy stosuje się do wniosków o świadczenia zgłoszonych:

1) począwszy od dnia wejścia w życie ustawy;

2) przed dniem wejścia w życie ustawy, jeżeli choćby jeden z warunków do uzyskania prawa do świadczenia został spełniony, poczynając od tego dnia.

Art. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2011 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2011, nr 187, poz. 1112) stanowi, że ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Jak wynika z brzmienia zarówno art. 186 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jak też art. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2011 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oba przepisy nie respektują modelu ochrony praw nabytych w stosunku do osób ubiegających się o rentę, gdyż swym zakresem nie obejmują osób, które przed dniem wejścia w życie spełniały warunki do przyznania renty, na podstawie art. 57 ust. 2 ustawy ale nie wystąpiły ze stosownym wnioskiem. Również konstytucyjna zasada ochrony praw nabytych nie znajduje zastosowania do ubezpieczonych będących w sytuacji wnioskodawcy, bowiem nie wyklucza ona stanowienia dla nich regulacji mniej korzystnych. Zasadą jest, w świetle art. 186 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz art. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2011r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS, uwzględnianie stanu prawnego istniejącego z daty wydania przez organ rentowy decyzji a ściślej z daty złożenia wniosku o rentę (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3.12.1998r., II UKN 341/98, OSNAPiUS 2000 nr 2, poz. 72, z dnia 23.11.2004r., I UK 171/04, OSNPUSiSP 2005, nr 11, poz. 163).

Należy też podkreślić, że Sąd ocenia legalność decyzji rentowej według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. Jest związany zakresem spornej decyzji, który w sprawach o rentę między innymi wyznacza data złożenia wniosku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1983r., II URN 114/83, OSNCAPiUS 1984, nr 7, poz. 125; postanowienie SN z dnia 13 maja 1999r., II UZ 52/99, OSNAPiUS 2000, nr 15, poz. 601; wyrok SN z dnia 23 listopada 1999r., II UKN 204/99, OSNAPiUS 2001, nr 5, poz. 169; wyrok SN z dnia 29 września 2000r., II UKN 759/99, PPiPS 2002, nr 3; postanowienie SN z dnia 11 maja 2001r., II UZ 25/01, PPiPS 2003, nr 2; wyrok SN z dnia 17 stycznia 2002r., II UKN 732/00, OSNPUSiSP 2003, nr 20, poz. 502; wyrok SA w Warszawie z dnia 10 listopada 2004r., III AUa 430/04, OSA 2005, z. 10, poz. 27). Nierozpoznanie przez sąd pierwszej instancji sprawy w zakresie objętym decyzją ZUS stanowi nierozpoznanie jej istoty (art. 386 § 4 k.p.c.) (wyrok SN z dnia 11 lipca 2007r., III UK 20/07, OSNPUSiSP 2008, nr 17-18, poz. 264).

Art. 321 § k.p.c. stanowi, że sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. Przepisy odrębne dotyczące postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 477 ⁸ i nast. k.p.c.) nie przewidują wyraźnego odejścia od tej zasady. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2007r., II UK 280/06 (OSNPUSiSP 2008, nr 17-18, poz. 260) wyrażony został pogląd, iż w sprawie o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy (sprawa o świadczenia powtarzające się), w postępowaniu apelacyjnym można rozszerzyć żądanie, dochodząc przyznania świadczenia za dalszy okres. Oznacza to, że w sprawie o rentę z tytułu niezdolności do pracy nie jest wyłączone orzekanie o tym świadczeniu za okres późniejszy niż określony w decyzji organu rentowego ale nie wcześniejszy.

Sąd może przyznać ubezpieczonemu świadczenie, jeżeli warunki do jego uzyskania zostały spełnione po wydaniu zaskarżonej decyzji – art. 316 § 1 k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.03.1998r., II UKN 555/97, OSNAPiUS 1999, nr 5, poz. 181).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny uznał, że wnioskodawca nie spełnił przesłanek do nabycia prawa do renty i na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., orzekł jak w sentencji.